Democratie: een Grieks blijspel, een Europees drama?

Op 25 januari wint Syriza de verkiezingen en op amper enkele dagen tijd neemt de nieuwe regeringsploeg belangrijke beslissingen: stopzetting van alle privatiseringen; heraanwerving van de ontslagen ambtenaren – incluis de 595 poetsvrouwen die al maanden betoogden voor het ministerie; verhoging van het minimumloon van 580 naar 751€.

Daarnaast krijgen 300.000 armste gezinnen gratis toegang tot elektrische stroom, worden alle CAO’s opnieuw ingevoerd en worden de kleine pensioenen van minder dan 700€ aangevuld met een dertiende maand.

Kort daarop heeft de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis de vertegenwoordiger van de Trojka, Johan Dijsselbloem, de laan uitgestuurd: ‘Wij praten niet met de Trojka; wél met verkozen vertegenwoordigers van Europese instellingen.’

De Griekse regering wil een pauze in de afbetalingen van de staatsschuld. Dit is nodig want vier jaar drastische besparingen hebben de economie met 25% doen krimpen. De Griekse economie is een puinhoop met er bovenop een sociaal kerkhof en een humanitaire crisis. Syriza wenst haar electorale engagementen na te komen en meent dat, zolang er geen groei is, de terugbetalingen van de staatsschuld bevroren moeten worden.

Reële alternatieven vallen in dovemansoren

De vertegenwoordigers van de Griekse regering stelden zich zeer gematigd op.

Dinsdag 3 februari begon  er een Europese tournée om andere lidstaten warm te maken voor het voorstel van de Griekse regering. De vertegenwoordigers van de Griekse regering stelden zich zeer gematigd op: geef ons tijd, wij willen een einde stellen aan fiscale ontduiking en zullen ervoor zorgen dat er terug geld in het laatje van de overheid komt. Varoufakis stelde voor de schulden aan de ECB te vervangen door eeuwig lopende obligaties -wat als voordeel heeft dat je ze nooit moet aflossen, je dus onafhankelijker wordt van de kapitaalmarkten voor herfinanciering.

Op het eerste gezicht is er voor de schuldeisers wel een verlies vermits het geleend kapitaal as such nooit zou worden terugbetaald. Anderzijds overtreffen de interesten na enkele jaren tijd ruim het geleend kapitaal. Stel dat Griekeland 100 miljard schuldig is met een interestvoet van 3%, dan moet er jaarlijks 3 miljard interesten betaald worden. Na 34 jaar is het geleend kapitaal ook terug betaald en hebben schuldeisers ook geen verlies geleden. 

Wat de schulden aan andere Europese instellingen betreft, stelde hij voor deze te vervangen door obligaties waarvan de interestbetalingen gekoppeld zijn aan de Griekse groei. Zowel van het ene als van het andere voorstel bestaan er al tal van historische voorbeelden.

Maar woensdag 4 februari volgde de koude douche. De ECB nam plots de beslissing de geldkraan naar Griekse banken meteen toe te draaien en de Griekse staatsobligaties niet meer als onderpand te erkennen voor geldleningen aan de Griekse banken. Als gevolg hiervan krijgen de Griekse banken binnenkort geen toegang meer tot nieuwe liquiditeiten.

Een merkwaardige beslissing op het ogenblik dat de ECB een beleid van monetaire versoepeling voert. Nog niet zo lang geleden maakte Mario Draghi, voorzitter van de ECB,  bekend dat de private financiële instellingen binnenkort toegang zouden krijgen tot ruim 1000 miljard euro met een interestvoet die beneden het inflatiepeil ligt en zonder beperking van tijd inzake terugbetaling.

Gelekte nota

Menig commentator stelt dat het toedraaien van de ECB-geldkraan voor private Griekse banken wel eens een bankrun op gang kan brengen. Was dit een schot voor de boeg? Alleszins vonden er daags na de beslissing van Mario Draghi gesprekken plaats tussen de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble en zijn Griekse tegenhanger Yanis Varoufakis. Een écht dovemansgesprek waarbij de vertegenwoordiger van Merkel liet weten dat Griekenland niet mag afwijken van het begrotingstraject en alle engagement moet nakomen. Alsof er dus geen verkiezingen geweest zijn…

‘Vandaag is de Griekse schuld voor 70% in handen van het Europees Stabiliteitsfonds en de andere Europese lidstaten.’

Varoufakis bleef herhalen dat er een oplossing mogelijk is waarbij zowel geldschieters als schuldenaars tevreden zullen zijn. Diezelfde dag lekt in de pers een nota uit met de voorstellen die Angela Merkel doet aan het adres van de andere regeringsleiders van de eurozone.

De opzet is duidelijk: Merkel wil van de Griekse regering bekomen dat de reeds genomen beslissingen worden ingetrokken, het privatiseringsprogramma doorloopt, de 150.000 ambtenaren ‘zoals afgesproken’ hun betrekking verliezen en de supervisie door de Trojka van toepassing blijft. 

De ECB en Merkel zitten dus op ramkoers en vragen aan Alexis Tsipras om terug te komen op de verkiezingsafspraken die Tsipras maakte en waaraan de Griekse kiezers zoveel steun gaven. Volgens Angela Merkel en Mario Draghi is democratie blijkbaar een mooie façade die maar van toepassing is zolang ze marktconform blijft en de belangen van de beleggers niet bedreigt.

Donderdagavond 5 februari waren er talrijke betogingen in Griekenland ter ondersteuning van de regering. Ook in Parijs, Madrid en London vonden er samenkomsten plaats ter ondersteuning van Syriza. Helaas namen Italiaans premier Mateo Renzi en Frans president François Hollande tot dusver zeer gematigde standpunten in. Beiden heren behoren tot de sociaaldemocratische familie. Volgens hen is het enerzijds nodig de uitslag van de verkiezingen te respecteren maar moet de Griekse regering anderzijds ook haar engagementen nakomen jegens de schuldeisers.

Vandaag is de Griekse schuld voor 70% in handen van het Europees Stabiliteitsfonds en de andere Europese lidstaten. Wat is dan het probleem? Vier jaar geleden had een ‘default’ een domino-effect kunnen veroorzaken op de financiële markten omdat private banken ineens grote kraters in hun jaarrekeningen zouden zien verschijnen wanneer de Grieken hun staatsobligaties niet konden herfinancieren. Intussen zijn de private banken allemaal op het droge.

900 euro of 10 euro per Belg?

De Griekse regering stelt dat er een schuldconferentie nodig is, omdat het schuldprobleem geen Grieks maar een Europees probleem is. De totale Europese publieke schuldenberg overstijgt de 5000 miljard euro en indien die helemaal moet terugbetaald via besparingen, dan zakt het hele continent weg in een langdurige economische winter. Nu al zijn de deflatoire dynamiek en de economische stagnatie het gevolg van een aanhoudend besparingsbeleid. Besparingen die meer kosten dan ze opbrengen waardoor er opnieuw bespaard moet worden.

Syriza stelt voor dat de ECB een fractie van de staatschuld mutualiseert (of opkoopt) waardoor er opnieuw budgettaire ademruimte komt. Rechts vertelt overal dat een ander afbetalingsschema de belastingbetaler een bom geld zal kosten. In het geval van België zou dat 900 euro per gezin betekenen. Dit is een volledig verkeerde voorstelling van wat er kan gebeuren.  

Wanneer een individu gaat lenen moet hij/zij ook het geleende kapitaal terugbetalen om de eenvoudige reden dat we als mensen niet onsterfelijk zijn. Maar staten worden wel als ‘onsterfelijk’ aanzien. Daarom zal een staat de openstaande schuld altijd herfinancieren bij de geldschieter wat niets anders is dan is een broekzak-vestzak operatie.

Stel dat de Belgische obligaties ter waarde van 10 miljard ten einde lopen, dan moet de overheid aan de geldschieters deze som betalen en krijgt ze deze onmiddellijk terug. Ze ‘herfinanciert’ in dat geval de openstaande schuld. In het slechtste geval moet de Belgische overheid gaan lenen om de herfinanciering te bekostigen, wat soms heel duur kan zijn vermits interestvoeten wisselen in functie van de kredietwaardigheid.  

Indien we te weten willen komen wat een bankroet van Griekenland zou kosten aan de Belgische belastingbetalers moeten we de interesten die België krijgt delen door het aantal belastingplichtigen. We komen dan bij een som terecht van amper 10 euro per belastingplichtige. Zo goed als niets.

55.600 miljard euro op het spel

‘Men kan zich afvragen waarom redelijke voorstellen op zoveel tegenstand botsen.’

Economen zoals Thomas Piketty of delen van de Europese linkerzijde stellen voor dat een deel van de nationale staatsschulden door de ECB zou overgenomen worden. Dit zou vandaag enkel een positief macro-economisch effect kunnen hebben. Men kan zich dus afvragen waarom redelijke voorstellen op zoveel tegenstand botsen.

Persoonlijk zie ik twee redenen die verklaren waarom er in de topsferen van de Europese instellingen en bij de Duitse regering in het bijzonder geen enkele wil bestaat om van koers te veranderen.

Ten eerste zou het beëindigen van eeuwige schuldslavernij tot gevolg hebben dat fiscale teugels gevierd worden, en zouden heel wat lidstaten zich van de besparingsdwangbuis bevrijden. Dit zou goed nieuws zijn voor de reële economie maar niet voor het financieel kapitaal.

Dergelijke kentering zou inflatie doen toenemen en dan verliezen de beleggers miljarden. Laten we niet vergeten dat de grootbanken en beleggingsfondsen vastzitten in een reusachtige zeepbel  met waardepapieren  van triljoenen euro’s. De Deutsche Bank is trouwens nummer één met een portfolio aan waardepapieren (CDS, Credit swaps en andere afgeleide producten) waarvan de face-value 55.600 miljard euro zou bedragen, of iets minder dan het globaal BBP.

Ten tweede wordt de schuldslavernij gebruikt om structurele hervormingen af te dwingen. De flexibilisering van de arbeidsmarkt, de afbouw van sociaal overleg, de verschraling van sociale zekerheid, vermindering van minimumloon, van pensioenen enz. zijn allemaal maatregelen die de Trojka op tafel heeft gelegd in ruil voor noodkredieten.

Erger, er is ook een grootscheepse privatiseringsgolf begonnen. Openbare nutsbedrijven, land, grondstoffen en alles wat maar geld kan opbrengen staat op de lijst van aankopen van internationale beleggers. Nota bene diezelfde spelers als zij die toegang hebben tot gratis geld bij de ECB.

Wie steekt de Rubicon over?

Het is onmogelijk om te voorspellen waar we binnen afzienbare tijd zullen staan. De krachtmeting is begonnen. Voor de sociaaldemocratie is het (nog eens) het uur van de waarheid… Durft zij het strakke besparingstraject de rug toe te keren? Durft zij de krachtmeting aan te gaan om een sociaalecologische relance mogelijk te maken?

Indien François Hollande, Matteo Renzi en met hen de SPD en de hele Europese sociaaldemocratie, in de komende weken de Griekse regering alleen achter laten, zal dat niet zonder gevolgen blijven. De gedwongen ‘Grexit’ zal om te beginnen Europa meer kosten dan gedacht. Zowel ultra-liberale als keynesiaanse economen waarschuwen voor destructieve consequenties.

Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Federal American Reserve-bank meent dat dit de trigger kan zijn voor een nieuwe financiële melt-down. Een heruitgave van de krach van 2008 maar dan in het kwadraat. Paul Krugmann en Joseph Stiglitz, beiden Nobelprijswinnaars Economie, zeggen krek hetzelfde. Merkel en de ECB spelen dus met vuur.

Los van een mogelijke economische kladaradatsj is het nu reeds duidelijk dat de publieke opinie radicaliseert, te beginnen in Spanje en Ierland waar Podemos en Sinn Fein zich klaarstomen om een electorale aardverschuiving teweeg te brengen. Voorzitter van het Europees vakverbond Bernadette Ségol verklaarde onomwonden: ‘De situatie in Griekenland biedt de gelegenheid voor heel Europa om een nieuw pad te betreden. Structurele hervormingen hebben niet gewerkt maar de problemen erger gemaakt. De nieuwe Griekse regering moet tijd krijgen en de stem van de bevolking moet gerespecteerd worden.’

Ook de Duitse vakbeweging gaat frontaal in tegen het besparingsfetisjisme van haar eigen regering die ook met SPD ministers wordt bevolkt. Naast aanhoudend sociaal verzet kondigt dit ook politieke herschikkingen aan. Voor of tegen de Griekse regering wordt de hamvraag die elk progressief politicus zal mogen beantwoorden. En uiteraard wordt dan ook de vraag gesteld waarom wij onze welvaartstaat wél kreupel moeten besparen… Alles hangt samen.

Podemos vencer

‘Het gevoel dat het tij begint te keren heeft ingang gevonden bij brede lagen van de bevolking.’

De overwinning van Syriza heeft veel enthousiasme teweeg gebracht. Deze golf van sympathie is verdiend. Natuurlijk heeft de overwinnaar altijd veel vrienden… Het gevoel dat het tij begint te keren heeft ingang gevonden bij brede lagen van de bevolking. Podemos vencer. Wij kunnen winnen!

Het is geen toeval dat journalisten zich afvragen of een burgerbeweging zoals ‘Hart boven Hard’ een soort Syriza kan worden. Er is alleszins ruimte en behoefte aan een brede linkse coalitie die de handschoen opneemt.

De vraag is welke plaats bestaande formaties zoals Groen, PVDA en ook sp.a kunnen innemen in dergelijke brede coalitie. Ook de methode en de streefdoelen zijn van tel.

Maar in afwachting dat er op dit vlak wat meer duidelijk komt, is het voor alle democraten die naam waardig een morele plicht zich te verzetten tegen de stille staatsgreep van de ECB en de one percenters, en, samen met gelijkgezinden te eisen dat er een einde wordt gemaakt aan de schuldslavernij en het eeuwige besparingsbeleid in Europa.

Stephen Bouquin is hoogleraar aan de Universiteit Evry-ParisSud en woordvoerder van Rood!