Een #BeterEuropa na corona

Net als precies zeventig jaar geleden, liggen de antwoorden op enkele van de existentiële vragen waarmee Europese landen worstelen ook nu weer deels in het bundelen van energiebronnen en kennis in Europa, alleen nu niet op steenkool, maar op duurzame energieproductie en -verdeling. De herdenking van het einde van WO II moet aanzetten tot toekomstgerichte ambitie voor de EU, zegt Bart Staes.

De donkere wolken die op 9 mei, Europa dag, boven de EU samen pakken, zullen helaas nog wel even blijven hangen. Bovendien , zo waarschuwde Paolo Gentiloni, de Europees Commissaris voor Economie, deze week nog zal ‘de diepte van de recessie en de kracht van het herstel zeer ongelijk verdeeld zijn in Europa’. En ‘die verschillen vormen een bedreiging voor de eengemaakte markt.’

De lentevooruitzichten die de Europese Commissie deze week publiceerde, roken niet bepaald naar bosviooltjes: de EU krijgt dit jaar een economische krimp van het bnp met minstens 7 procent. En zoals wel vaker vallen de zwaarste klappen in het zuiden: Spanje, Italië als zwaarste geraakt door het virus met een noodzakelijke snoeiharde lockdown. En ook Griekenland.

Net in dat land doet het “ancien régime” zich gelden. Milieugroepen en oppositie zijn er woedend op de regerende Nea Dimokratia-partij die regelgeving doorduwt die de olie- en gasindustrie bevoordelen en tegelijkertijd de groene regelgeving ondermijnen. Onder het aloude excuus van het terughalen van investeerders, het verminderen van bureaucratie en het moderniseren van milieuwetgeving doet de Griekse regering het omgekeerde van wat elke beleidsmaker zou moeten weten: olie- en gasexploratie stimuleren, zelfs in beschermde gebieden.

Er is te weinig geld voor klimaatbeleid? Volstrekte flauwekul.

Het doet denken aan de regering-Trump die bewust tientallen miljarden dollar blokkeert die voorzien waren voor het investeren in duurzame energieproductie. Het doet denken aan de struisvogelhouding van de N-VA bij ons. Het is nogmaals een categorie van politici die in het verleden blijven hangen en huilen als wolven in het bos als duurzame energiebronnen teveel subsidiëring zouden krijgen terwijl overheden én de financiële sector de fossiele industrie sinds het akkoord van Parijs met tientallen miljarden euro per jaar is blijven spijzen. Te weinig geld voor klimaatbeleid? Volstrekte flauwekul.

Een groeiend koor van experts wijst er op dat deze crisis samenhangt met hoe we produceren, consumeren, leven. Pandemie, biodiversiteitsverlies, klimaatverandering, het hangt allemaal samen. Net als een verstandig economisch herstelbeleid nauw samenhangt met een verstandig klimaatbeleid. De Europese Commissie lanceerde daartoe in december de Green Deal, die niet toevallig in toenemende mate fel wordt aangevallen door het reeds vermelde Europese ancien regime.

Een verstandig economisch herstelbeleid hangt nauw samen met een verstandig klimaatbeleid.

Net deze week publiceerde de universiteit van Oxford een nieuwe studie waaruit, nog maar eens, blijkt dat bij uitstek groene economische herstelpakketten als antwoord op de coronacrisis enerzijds de wereldeconomie kunnen herstellen, en anderzijds de wereld op het goede spoor kunnen zetten om de klimaatverandering aan te pakken. Die overheidsinvesteringen in projecten die de uitstoot van broeikasgassen verminderen en de economische groei stimuleren, geven zowel op korte termijn als op langere termijn een veel hoger rendement op die overheidsuitgaven dan de conventionele stimuleringsuitgaven, zo stelt de Oxford-studie. De tijd begint wel te dringen.

We zouden als politici veel meer de kennis en expertise op tal van domeinen moeten respecteren, betoogde hoogleraar Pieter Leroy onlangs zeer terecht. Ook daar zien we dwarsverbanden met het ancien regime die dat bij uitstek niet doen.

Maar zelfs met al deze kennis en inzichten, hoe komen we in godsnaam uit de neerwaartse economische spiraal die de cohesie van de EU bedreigt of zelfs een mogelijke ontrafeling van het Europese vredesproject? Hoe geraken we uit de diepe politieke verdeeldheid tussen de politieke leiders van de EU in het noorden, het zuiden en het oosten? Hoe kunnen de lidstaten van de EU in tijden van Corona-crisis weer zorgen voor verbinding in plaats van verdeeldheid? Het antwoord ligt verscholen in een duurzame toekomstvisie, maar ook in het verleden.

Het antwoord op de actuele Europese crisis ligt verscholen in een duurzame toekomstvisie maar ook in het verleden.

En dat verleden is de oorsprong van de EU: de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Een deel van de antwoorden ligt precies in een moderne versie van de gedachten van de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman over de EGKS, die voor het eerst werd voorgesteld op 9 mei 1950 als een manier om verdere conflicten tussen Frankrijk en Duitsland te voorkomen.

Schuman verklaarde dat het zijn doel was ‘oorlog niet alleen ondenkbaar maar ook materieel onmogelijk te maken’ te bereiken door regionale integratie, waarvan de EGKS de eerste stap was. Die creëerde een gemeenschappelijke markt voor kolen en staal tussen lidstaten, die diende om de concurrentie tussen de Europese naties over natuurlijke hulpbronnen, met name in het Ruhrgebied, te neutraliseren.

Nu is net deze Duitse regio en economische krachtpatser één van de belangrijkste motorblokken van de Duitse Energiewende. Zoals een onderzoeksproject van het Wuppertal Instituut beschreef, worden veel ‘gemeenten in het Ruhrgebied geconfronteerd met de complexe taak om de Duitse energietransitie te implementeren tegen de achtergrond van een veelvoud aan sociale, economische, culturele en ecologische uitdagingen’.

Uiteraard is zo’n economische transitie niet alleen rozengeur en maneschijn. Maar het is gewoon onze enige uitweg, zegt de wetenschap ons. Duitsland heeft veel expertise en harde lessen geleerd én heeft technologie om met de rest van Europa “te delen”.

Net als 70 jaar geleden, liggen de antwoorden op de existentiële vragen weer deels in het bundelen van energiebronnen en kennis in Europa.

Net als precies zeventig jaar geleden, liggen de antwoorden op enkele van de existentiële vragen ook nu weer deels in het bundelen van energiebronnen en kennis in Europa, alleen nu niet op steenkool, maar op duurzame energieproductie en -verdeling.

Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door het “uitwisselen” van Duitse duurzame energietechnologie en -kennis met Zuid-Europese landen. Het is absurd dat een land als Griekenland met een enorm potentieel aan duurzame energieopwekking jaarlijks zoveel geld uitgeeft aan fossiele brandstoffen voor zijn energieopwekking. De Europese Investeringsbank (EIB) , die aankondigde de klimaatbank van de EU te worden, moet investeren in meer energie-onafhankelijkheid van een grondstoffen-arm Europa.

Want nogmaals, dat kost inderdaad veel geld. Een vermindering van de CO2-uitstoot met meer dan een derde (38 gigaton) tegen 2030 zou 200 tot 300 miljard euro per jaar kosten. Maar veel geld? Als je kijkt naar alle voorgestelde reddings- en herstelpakketten van regeringen en centrale banken en de voortdurende subsidiëring van de fossiele industrie valt dat wel mee.

Er is een nieuw Europees verdrag voor een duurzame energierevolutie nodig, net zoals Euratom dat destijds voor kernenergie deed

Het is verrassend dat de Europese Raad geen preciezere impuls geeft om de grote crises effectief aan te pakken met een meer langetermijnvisie. Dit kan echter wel gebeuren via de Green Deal en bijvoorbeeld de oprichting van een Europese Gemeenschap voor hernieuwbare energie (ERENE) met de EIB als financiële arm van de EU. Het zou een nieuw Europees verdrag voor een energierevolutie moeten zijn, net zoals Euratom dat destijds voor kernenergie deed. Helaas zijn er in verschillende EU-landen regeringen die niet zoveel visie hebben als de Europese pioniers zoals Robert Schuman.

We moeten uitgaan van nieuwe ambitieuze plannen voor een pan-Europees elektriciteitsnetwerk (supergrid) dat alle landen kan verbinden met duurzame elektriciteitsproductie in de Noordzee, met waterkrachtcentrales in Noorwegen, met zonnecentrales in Spanje, met windenergiecentrales in Portugal en met duurzame biomassacentrales in Oost-Europa. Als we alle groene vraag- en aanbodlocaties in de EU op elkaar aansluiten en de productie van hernieuwbare energie aanzienlijk verhogen én het verbruik verminderen, hebben we geen kolen en kernenergie meer nodig.

We moeten in het kader van het debat over de toekomst van Europa, nadenken over win-win-oplossingen: een overwinning voor de integratie van de EU, voor het klimaatbeleid, voor een groene economische relance uit de crisis, voor het scheppen van werkgelegenheid. Een nieuwe Europese droom.

Dit is de historische band met het getormenteerde heden. Zeventig jaar na de toespraak van Schuman is het weer tijd voor een langetermijnvisie, die de rest van de wereld kan inspireren en een gekweld Europa weer perspectief kan geven.

Bart Staes was Europees parlementslid (Groen) tussen 1999 en 2019.