Europa moet het verschil durven maken

Een nieuwe stroom vluchtelingen kwam op gang. Het Congolese leger was naar goede gewoonte in geen velden of wegen te bekennen. De VN-vredesmacht Monuc had het moeilijk om op het terrein weerwerk te bieden, en in de provinciehoofdstad werd ze tot niemands verbazing overvallen door een woedende Congolese bevolking.
Gefrustreerd door jaren armoede en geweld heeft die haar vertrouwen in de Monuc volledig verloren. Ondertussen nadert Nkunda snel de provinciehoofdplaats Goma. Met elke kilometer die veroverd wordt, stijgt de spanning in de stad en verminderen de levenskansen van de akkoorden van Goma en Nairobi, die samen het formele kader vormen van een breekbaar vredesproces.

Rwanda

De slagschaduw van Rwanda hangt zwaar over het gebeuren: het buurland wordt door de Congolese overheid Nkunda beschuldigd rechtstreeks te steunen, en ook het FDLR, dat voor een deel bestaat uit daders van de Rwandese genocide, blijven een zeer gewelddadige factor op het terrein.
Rwanda beschuldigt het Congolese leger overigens van hand- en spandiensten aan hun aartsvijanden. De kans dat de huidige confrontaties leiden tot een nieuwe grootschalige en open oorlog op Congolese bodem is zeer reëel.
Om het hoofd te bieden aan deze dijkbreuk heeft Europa een aantal troeven en verantwoordelijkheden, zowel op korte als op lange termijn. Er is maar één duurzame oplossing voor het veiligheidsprobleem in Congo: de uitbouw van een geloofwaardig, performant en gedisciplineerd Congolees leger, als instrument om de rechtstaat op te leggen.
Tot nader order is dit leger echter bron van veel schendingen van de mensenrechten, en dus veel meer deel van het probleem dan deel van de oplossing. Daarom is het belangrijk dat de Europese Unie en haar lidstaten blijven inzetten op de eenmaking en hervorming van het leger.

Somalische toestanden

Dit is echter een proces van lange adem en in afwachting daarvan heeft de Monuc ondanks haar zwakheden een belangrijke verantwoordelijkheid op korte en middellange termijn. Een plots vertrek van de 17.000 blauwhelmen zou ongetwijfeld grote delen van het land in enkele weken tijd onderdompelen in Somalische toestanden.
Maar om geloofwaardig te blijven moet de Monuc haar mandaat op een meer assertieve en proactieve manier invullen, bijvoorbeeld door milities te ontwapenen, grondstoffen- en wapensmokkel aan banden te leggen en de burgerbevolking te beschermen. De grote frustratie van deze bevolking is dat de Monuc haar mandaat niet waar maakt.
Vandaar ook het betoog van collega’s Evert Kets en Hilde Deman om de Monuc op korte termijn in Oost-Congo te versterken (zie hierboven). Ook in dit debat heeft de Europese Unie een belangrijke rol te spelen, vooral via haar lidstaten die (permanent of niet) in de Veiligheidsraad zetelen.

Europese soldaten

Op korte termijn kan de Europese Unie echter het verschil maken door het zenden van een stabilisatiemacht die in complementariteit met het Congolese leger en de Monuc de totale humanitaire ramp kan vermijden. En ze kan het op sterven na dode vredesproces toch op de rails houden. Europa heeft daar de instrumenten voor: het kan 1.500 soldaten inzetten, binnen de tien dagen nadat de Raad van de Europese Unie daartoe beslist heeft.
De mogelijkheid bestaat sinds de Europese top van Helsinki in 1999. Het heeft enkele jaren geduurd om het conceptueel kader uit te bouwen, maar vanaf 1 januari 2007 zijn de EU Battle Groups operationeel, met een bescheiden hoofdkwartier in Brussel. In 2003 heeft een dergelijke operatie plaatsgevonden in en rond Bunia, geleid door Frankrijk. Operatie Artémis heeft toen op korte termijn de omstandigheden gecreëerd waarbinnen het geweld in Ituri voor langere tijd sterk afnam.
Een dergelijke missie zou een belangrijk statement zijn van de Europese Unie en een onmiddellijk geruststellend effect hebben op de Congolese bevolking. Het zal ook een ontradend effect hebben op de tegenstanders van het vredesproces, zoals dat overigens ook het geval was met de Eufor-missie in 2006 die effectief bijgedragen heeft tot het garanderen van de veiligheid tijdens de historische verkiezingen.
Er is geen militaire oplossing voor Oost-Congo. Maar we moeten vandaag begrijpen dat geen enkele politieke oplossing een kans maakt als er geen effectieve druk wordt uitgeoefend op de ondertekenaars van de vredesakkoorden om hun eigen engagementen te respecteren. Een bescheiden Europese missie, met duidelijk afgebakende opdracht en een afgelijnd mandaat in tijd en ruimte, kan de dijkbreuk tegenhouden op een moment waarop noch het Congolese leger noch de VN-blauwhelmen enige geloofwaardigheid heeft.
Kris Berwouts is directeur van EurAc, het Europees ngo-netwerk voor lobbywerk rond Centraal-Afrika