Geduld is geen schone deugd in deze mondiale crisistijd

Humanitair arts Réginald Moreels maakte zijn eerste pandemie mee als geneeskundestudent, in 1968. De aanpak van de coronapandemie is radicaal anders. Zijn we in vijftig jaar zo veranderd? In elk geval moet de coronaschok ons aanzetten om de maatschappij fundamenteel anders te maken. Moreels ziet drie mogelijke scenario’s en houdt een vurig pleidooi voor meer liefde, empathie en duurzame rechtvaardigheid.

Je hoort en leest de vergelijking vaak. Onze huidige pandemie wordt afgezet tegen de Spaanse griep, die ongeveer 5 miljoen doden maakte. Deze vergelijking is ongepast, want de naoorlogse aanpak was geheel anders. Ik wil niet in de val trappen en dodencijfers met elkaar te vergelijken, het waren allemaal mensen vooraleer ze cijfers en statische gegevens werden.

Maar waarom hoor je bijna nooit een verwijzing naar het H3N2 Hongkongvirus uit 1968, dat nagenoeg een miljoen mensen het leven heeft gekost. Ik was een jonge geneeskundestudent toen en herinner me dat de media er amper aandacht aan schonken, van opsluiting en maskers was nauwelijks sprake, het leven ging bruisend verder. Waarom? Zijn we in vijftig jaar zo veranderd?

De wereld verandert

Sociale wetenschappers duiden op een aantal redenen voor het verschil in aanpak tussen de diverse pandemieën: de dertig gloriejaren na WO II, de roes van het succes van de uitvindingen van de antibiotica en vaccins, waaronder speciaal BCG tegen TB, de Vietnamoorlog, de Biafra hongersnood de euforische postkolonisatie, de Koude Oorlog tussen Oost en West, de stichting van de Europese Unie, de VS als enige wereldmacht, de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika, de Mei 68-revolutie met alle macht aan de verbeelding, de opkomst van de linkse bewegingen die internationale solidariteit in het vaandel droegen, de Universele Verklaring van de Mensenrechten, vaker verklaard dan toegepast.

Beseffen we nu wel dat er meer dan 2 miljard mensen niet aan zuurstof kunnen geraken als ze in ademnood geraken?

In de zeventiger jaren begonnen andere krachten de wereld te domineren: de opeenvolgende financiële crisissen, de brutale omschakeling van een vrijemarkteconomie naar een neokapitalistisch model, de progressieve ontkerkelijking ondanks het tweede Vaticanse concilie, de stijgende brutaliteit waarmee de mens de natuur verkracht, de opkomende productie en consumptiejacht en de beginfase van de virtuele technologie.

Dit wat betreft de externe factoren.

MEEST GELEZEN

• 1
  VN-baas roept op tot schuldverlichting voor arme landen: ‘catastrofe aan de gang’
• 2
  Schrijfster Tuly Salumu: ‘Dat gekwetste kind van toen ben ik nog altijd’
• 3
  1 jaar burgeroorlog in Soedan: land loopt leeg, geweld duurt voort

De mens verandert mee

Maar ik denk ook dat ons mens-zijn de voorbije een halve eeuw een ander kleed heeft aangetrokken. Wij trachten de natuurlijke dood uit te stellen, maar hebben duizenden van onze seniors onbehoedzaam voortijdig laten sterven. We lieten gedurende decennia de kansarmen figuurlijk stikken. Nu laten we ze letterlijk stikken. Geen bijstand verlenen aan mensen in nood is medisch een misdaad, terecht strafbaar. In de maatschappij wordt die schuld verdund tot wat vluchtige kritiek.

Ons dagelijks leven, procesmatig beoordeeld, wordt gedissecteerd in logaritmen en als data weer in de economie geïnvesteerd.

De mythe van het nulrisico werd een obsessie, wat leidt naar een maatschappij van klachten. Onze zorg werd door de technologie en de wetenschappelijke vooruitgang zeer performant maar kreeg nog geen maatschappelijke prioriteit. Het maatschappelijk ideaal van een rechtvaardiger wereld verschoof naar rechtvaardigheid voor eigen kring. Beseffen we nu wel dat er meer dan 2 miljard mensen niet aan zuurstof kunnen geraken als ze in ademnood geraken?

Politiek evolueerde naar een regeldictatuur. Vandaag glijden de medische pandemieregels af naar een politioneel regime. De familie wordt aan de ene kant meer gescheiden, aan de andere kant meer gekoesterd. Het lichaam is mens geworden en niet meer omgekeerd. De psyche wordt gemedicaliseerd.

Ons dagelijks leven, procesmatig beoordeeld, wordt gedissecteerd in logaritmen en als data weer in de economie geïnvesteerd. Innerlijke en uiterlijke agressie stijgt door de frustratie omdat we onze hebzucht nooit kunnen bevredigen. Het aanwijzen van een zondebok voor al het gemispeuter dat de mens zichzelf aandoet, is alweer alomtegenwoordig.

In deze sfeer blijft gelukkig wat solidariteit, ten minste in de acute fasen.

Dromen moet, revolutionaire verandering kan

Zullen wij deze mondiale ramp aangrijpen om een andere toekomst uit te bouwen? Ik zie 3 mogelijke scenario’s: status quo, revolutie, trage verandering. Ik kies voluit voor het tweede…

Scenario 1, het status quo

Onze wereld blijft een gedereguleerde ophoping van materiële rijkdom en losgelopen loonverschillen, een privatisering die de staat de mond snoert, een stille oceaan van armoede, een conglomeraat van ontginde en uitgeputte natuurbronnen, een rooftocht op de wilde natuur en dieren, een winstjacht naar dividenden, een mobiliteitsdrang die gek wordt.

Voeg daaraan toe: een realpolitiek die de neoliberale doctrine gedwee volgt in plaats van stuurt, het hypocriet claimen van mensenrechten, een wapenwedloop die schaamteloos blijft aanhouden. Het marktfundamentalisme versterkt zich, de productie delokaliseert verder, de consumptie globaliseert onrechtmatig, het stockbeheer behoort tot een verleden, en weinig mensen trekken het zich nog aan of hun aankoop door slaven of kinderarbeid is gemaakt.

De migranten blijven verdrinken in hun ellende. Communautair egoïsme haalt het van dromend wereldburgerschap, racisme en etnisme vieren hoogtij wereldwijd, de dienstwerkers blijven onderbetaald, de recessie treft niet alleen de economie maar de menselijke waarden waarbij we gevaar lopen van onszelf en de anderen te vervreemden.

Gelukkig bestaan er nog sociaalzekerheidsystemen die een mate van zekerheid bieden. Maar fundamenteel blijft onze wereld onverbiddelijk ongelijk en onrechtvaardig. Wie dit status quo na deze wereldramp nog aanvaardt, is een koppige dommerik.

Scenario 2: het revolutionair scenario

Nog tijdens de pandemie, over een aantal weken dus, wordt een bijeenkomst van de wereldleiders klaargestoomd om een rechtvaardige mondialisering uit te tekenen. De godsdienstige leiders treden de staatsleiders bij in een symbolische bijeenkomst geïnspireerd door de encycliek Laudato si van paus Franciscus.

De sociale zekerheid met als kroonjuwelen de universele gezondheidszorg, gratis en betaalbaar onderwijs, en steun aan de lokale circulaire economie worden een regeringsprioriteit in alle landen

De Europese Green Deal wordt op mondiaal niveau onderhandeld en wordt ambitieuzer: 60 % daling van CO² in 2030, 85% in 2040, klimaatneutraal 2045. Hoofdobjectief is het natuurbehoud waaraan alle andere sectoren horizontaal zullen getoetst worden.

De sociale zekerheid met als kroonjuwelen de universele gezondheidszorg, gratis en betaalbaar onderwijs, en steun aan de lokale circulaire economie worden een regeringsprioriteit in alle landen en daarvoor worden sectoriële globale fondsen opgericht en verplicht gesponsord door elke staat op basis van zijn vermogen per inwoner.

Een universeel basisinkomen wordt gelanceerd via pilootprojecten voor kansarmen en middenklassers in een aantal landen. De corruptie wordt streng juridisch aangepakt. Elke productieve activiteit, elke vorm van mobiliteit, de vrijetijdsindustrie, worden getoetst aan een vooraf bepaald milieu-impact. Openbaarvervoersmaatschappijen, bedrijven, ICT technologieën, bouwondernemingen, landbouw, krijgen een moratorium van bijvoorbeeld drie jaar om hun ecologische voetafdruk binnen de criteria te brengen. Criteria die internationaal zijn besproken en beslist binnen het IPCC-panel.

Die aanpassing wordt beloond met een proportionele fiscale vermindering en de mogelijkheid aanspraak te kunnen maken op staatssubsidies voor milieuvriendelijke investeringen. Alleen de kunst wordt vrije loop gelaten. De democratie wordt weer zichzelf waar ze bestond, in autoritaire regimes worden protestbewegingen financieel en logistiek aangemoedigd.

Het respect voor de mensenrechten wordt een internationaal bindend verdrag.

Elk land ter wereld kan een internationale klacht neerleggen bij het Internationaal Gerechtshof of een speciaal tribunaal voor misdaden tegen de menselijkheid. De humanitaire inmengingsverantwoordelijkheid wordt internationaalrechtelijk afdwingbaar.

De nationale wapenproducties worden ernstig onder de loep genomen en aan landen die besparen in wapenuitgaven worden faciliteiten op renteloze en zachte leningen, garantiefondsen, en ontwikkelingssubsidies verleend met de verplichting dit geld te investeren in gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur, energie en watervoorziening en kmo’s.

Conflictbemiddeling wordt een verplicht curriculum in alle types onderwijs. Het respect voor de mensenrechten wordt een internationaal bindend verdrag. De Mensenplichten worden erin opgenomen. Ten slotte worden burgerkamers in de grondwetten opgenomen waardoor burgers een beslissende stem verwerven.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

 eMO*: 1 keer per week het beste van MO*  MO*Mail: 3 keer per week het beste van MO*  Achter het verhaal  Ik ga akkoord met het privacybeleid *

Anti-spam code:

Scenario 3: Vooruit, ma non troppo

Het reële maatschappelijke en politieke scenario waarin bepaalde objectieven van het tweede scenario gefragmenteerd en weinig ambitieus in gang worden gezet en jaren later uitgevoerd. De financiële, technologische en logistieke gunstmaatregelen om de sectoren aan te porren hun vervuilende strategie te wijzigen, blijven ondermaats. De politici blijven partijstrategisch en zonder visie, de burgerorganisaties blijven adviserend… Kortom het verlammend realisme waarmee de mens blijkbaar verzoend is.

Is het zo vreemd en kil geworden dat mijn pleidooi voor meer liefde, empathie en duurzame rechtvaardigheid als een naïeve, onrealistische en onhaalbare wens wordt ervaren? Toch zal niets en niemand mij weerhouden dit pleidooi verder te blijven uitbazuinen. Zelfs al wordt geduld vanaf nu een gewoonte in ons dagelijks leven, kunnen we dit geduld niet meer aanvaarden voor de mondiale uitdagingen die ons bestormen.