“‘Griekenland wordt door Europa aan zijn lot overgelaten’

Ik ben net terug uit Griekenland, waar ik twee dagen lang met de Raad van Europa een aantal vluchtelingenkampen heb bezocht en met ministers, ambtenaren en NGO’s heb gesproken over hun aanpak en hun ideeën met betrekking tot de oplossing voor de vluchtelingencrisis.

Mijn hoofd en hart zitten vol en ik ben moe. Teveel gezien en te weinig geslapen.

Het begint al wanneer ik de Griekse taxichauffeur die me van de luchthaven naar het hotel brengt, vraag hoe het nu met Griekenland gesteld is, na jaren crisis en zware besparingen. Met een nieuwe regering die een programma moet uitvoeren waar ze radicaal tegen is.

De chauffeur kijkt me in zijn achteruitkijkspiegel aan met een vermoeide blik. Hij is rond de zestig, schat ik, heeft een gebruind en doorgroefd gelaat en een grote snor, zoals het een typische Griek betaamt. Hij zegt eerst niets, waarop een diepe zucht volgt. “Wat denk je” vraagt hij me op zijn beurt, en hij haalt zijn schouders op. Hij is duidelijk een man van weinig woorden.

Gelatenheid. Gebrokenheid. Geen hoop voor de toekomst. De verandering is te drastisch geweest.

Hij vraagt me of ik van Griekenland hou. Vreemde vraag, maar ik ben niet verrast. Ik zeg dat ik altijd van Griekenland heb gehouden. Hij knikt welwillend. Meer woorden hebben we niet nodig.

De minister heeft een rotjob

Dezelfde vermoeidheid en gelatenheid zie ik in de ogen van minister voor Migratie Yiannis Mouzalas. Ik heb sympathie voor die man. Hij is gynaecoloog geweest, zoals ik, en hij heeft een rotjob.

Griekenland wordt door Europa aan zijn lot overgelaten.

De grenzen zijn plots gesloten waardoor meer dan 50.000 vluchtelingen die op doortocht waren, nu gevangen zitten

De grenzen zijn plots gesloten waardoor meer dan 50.000 vluchtelingen die op doortocht waren, nu gevangen zitten. Dan is er de deal tussen Europa en Turkije die erg bekritiseerd wordt en mogelijk niet zal houden.

En tenslotte is er de Dublinregeling die stelt dat vluchtelingen eigenlijk ten laste moeten zijn van het eerste land van aankomst. Gelukkig wordt ze nu eigenlijk niet meer toegepast. De Dublinregeling heeft eigenlijk nooit goed gewerkt.

Een rotjob dus, verantwoordelijk zijn voor Asiel en Migratie in Griekenland anno 2016. Mouzalas antwoordt geïrriteerd op onze vragen. We doen ons best, zegt hij vermoeid, en hij meent het. Het is niet goed genoeg, hebben we echter kunnen vaststellen.

Veel van de goede bedoelingen worden op het terrein niet vertaald in kwaliteitsvolle opvang voor de vluchtelingen, maar ze doen hun best. Ze zeggen het allemaal, de ministers, de ambtenaren, de VN medewerkers en de vrijwilligers.

Ze doen hun best. En ik geloof hen. Europa moet hen helpen, maar ondanks de beloofde hulp, is ook daarvan op het terrein weinig te merken. Er is meer geld nodig, en experten op het terrein. Want de nood is immens. Ze hebben een groot hart, de Grieken. Ze zijn migratie gewend en ze zijn gastvrij. De bevolking helpt de vluchtelingen, ze koken voor hen wanneer ze aankomen op de eilanden, ze geven hen onderdak. Hoe lang kunnen ze dat nog volhouden?

Kiezen tussen pest en cholera

En de EU-Turkije deal? We staan erachter, zegt Mouzalas, maar zijn ogen verraden dat hij het niet meent.

Natuurlijk zegt hij er achter te staan, want er is geen alternatief voor Griekenland. Er is geen plan B, zeggen ook zijn ambtenaren en de experten met wie we in het parlement spreken.

Het is een slechte deal, geven sommigen “off the record” toe, maar het alternatief is nog slechter

Het is een slechte deal, geven sommigen “off the record” toe, maar het alternatief is nog slechter. Het is dus kiezen tussen de pest en de cholera, en ze beseffen het.

Gelatenheid opnieuw. En vermoeidheid. Ik ben moe, zegt Mouzalas zelfs letterlijk.

‘We hebben verschrikkelijke toestanden achter de rug, we staan voor een immense opdracht, we kunnen het niet meer aan. Geef ons tijd. Geef ons middelen.’ Hij is ook de kritiek moe die Griekenland krijgt omdat het niet goed genoeg is wat ze doen.

Begrijpelijk, want zonder mensen en middelen… Sinds de crisis en de besparingen wordt nog slechts één op tien van de ambtenaren vervangen.

‘Maar Griekenland krijgt toch veel geld van Europa?’ zeggen wij dan. Het antwoord is duidelijk: ‘Het blijft te weinig geld, en het is veel minder dan wat naar Turkije gaat. Een land dat de mensenrechten schendt en dat niet veilig is voor vluchtelingen.’

De EU-Turkije deal houdt eigenlijk in dat de EU Turkije omkoopt en dat Turkije op zijn beurt Europa chanteert. Onhoudbaar dus, vertelt ons ook mensenrechtenprofessor Dimitris Christopoulos. Hij is de enige die dit met vuur zegt. Alle anderen geraken niet verder dan een diepe zucht.

Op weg naar Duitsland

De voorbije dagen heb ik veel kampen bezocht. Georganiseerde kampen, met wooncontainers en voedselbedeling door de overheid. Ja, stukken beter dan de geïmproviseerde kampen waar mensen in tentjes leven en intussen met karton en UNHCR dekens een beetje privacy proberen te hebben. Maar toch, ook de georganiseerde kampen zitten overvol. De containers zijn voorzien voor acht personen, maar er zitten er vaak tweemaal zoveel.

Ook de georganiseerde kampen zitten overvol. Medische zorg is beperkt tot het minimum

Medische zorg is beperkt tot het minimum, en zonder Artsen Zonder Grenzen of Médecins du Monde was er zo goed als niets, behalve eerste hulp.

Georganiseerd onderwijs wordt niet gegeven, het zijn vrijwillige vluchtelingen die Engels spreken die de kinderen hier en daar een beetje les geven.

Vluchtelingen die in Griekenland vast zitten, kunnen zich laten registreren, maar de procedure is inefficiënt, tussenpersonen vragen geld om hun dossier te “bespoedigen”, vluchtelingen zijn niet geïnformeerd en krijgen weinig tot geen juridische bijstand. Ze begrijpen het ook niet.

Ik spreek met een groot aantal Syriërs en Afghanen die met vragen zitten waar niemand antwoord op geeft. Wanhoop in hun ogen. Kunnen ze verder reizen? Moeten ze in Griekenland blijven? Worden ze teruggestuurd?

Ook bij hen vermoeidheid. Na wat ze hebben meegemaakt en met hun twijfel omtrent de toekomst.

De kinderen spelen en glimlachen als je ze aanspreekt. Even zijn ze stil en komen er wolken in hun ogen, als je vraagt hoe hun reis is verlopen en waarom ze zijn weggegaan. Twijfel en angst, als ze vertellen over de bombardementen, of over hoe hun buurman gestorven is en hun vader plots besliste ook te vertrekken. Over de reis en de boottocht. Op weg naar een oom die in Duitsland verblijft. Het land waar ze allen naartoe willen, want het is gastvrij en de mensen zijn er vriendelijk.

Ook hier en nu willen ze niet alleen Engels leren, maar ook Duits. Geen Grieks… En als je vertelt dat de kans bestaat dat ze hier zullen moeten blijven, kijken ze vertwijfeld. Echt? Neen, dat kan niet. En dan nemen ze me bij de hand en brengen me bij hun moeder die meteen thee voor me wil zetten. En samen op de foto, want veel spannende dingen gebeuren er niet in het kamp. Deze kinderen, die geloven dat het morgen beter zal worden, ze breken mijn hart.

Geen bescherming na de uren

De vrijwilligers en medewerkers van de VN doen wat ze kunnen. Met vijf in een kamp van 3000 mensen. Ze helpen mensen bij hun asielaanvraag, geven advies, informatie. En voedselhulp, dekens, tenten.

Is er geweld? Ja, natuurlijk. Stop eens 3000 hopeloze mensen samen en wees dan verwonderd dat er geweld uitbreekt. Huiselijk geweld? Seksueel geweld? Ja, natuurlijk. Zelfs prostitutie.

De militaire overheid staat in voor de publieke veiligheid, maar huiselijk en seksueel geweld is haar verantwoordelijkheid niet

De vrijwilligers vertellen aan de vluchtelingen dat seksueel geweld en geweld tegen vrouwen niet kan, maar na 18 uur, ja, dan zijn ze er ook niet meer om te zien wat er gebeurt… De militaire overheid stelt dat ze moeten instaan voor de publieke veiligheid, maar huiselijk en seksueel geweld, dat is hun verantwoordelijkheid niet.

Heeft Griekenland de conventie van Istanbul niet getekend? Ik sta versteld. Ook bij de VN medewerkers klinken diepe zuchten als ik vraag of ze vinden dat de opvang kwaliteitsvol is. Nee, zeggen ze, maar de middelen en mensen die er zijn, zijn beperkt. We doen wat we kunnen. Zonder UNHCR en de NGO’s zou het helemaal onhoudbaar zijn. Ook bij hen vermoeidheid in de ogen.

Vermoedheid, het thema van deze twee dagen.

Sommigen van mijn collega’s parlementsleden uit andere landen voelen ook betrokkenheid en empathie. Maar bij anderen heb je het gevoel dat ze een dierentuin bezoeken: een mengeling van nieuwsgierigheid en afkeer. Bij anderen afstandelijkheid.

De grenzen sluiten vergroot het probleem

En het discours dat we kennen van bij ons: ‘Het zijn allemaal moslims. De islam bedreigt onze identiteit en onze waarden. Ze bedreigen onze veiligheid. Er zijn er te veel. Ze moeten terug. Ze liegen over hun afkomst, over hun leeftijd, over het feit dat ze familie in Duitsland hebben.’ Vermoeidheid ook bij hen.

‘We hebben al voldoende problemen in ons eigen land. Ze moeten terug.’ Naar waar, vraag ik dan?

Migratie is geen tijdelijk fenomeen is, maar zal nog toenemen

Eén speech treft me diep, omdat ik hetzelfde denk. De gouverneur van Attica, Rena Dourou, vertelt ons dat migratie geen tijdelijk fenomeen is, maar zal toenemen. Als we kijken naar alle conflicten in de wereld, naar de blijvende toename van de wereldbevolking en de klimaatverandering lijkt me dit ook een zekerheid. Het sluiten van de grenzen door de Visegradlanden is niet de oplossing voor de huidige crisis, maar het probleem waar Griekenland nu mee zit.

Ik voeg er aan toe dat de EU-Turkije deal is niet de oplossing is van de vluchtelingencrisis, maar het probleem enkel zal verplaatsen.

Als Europa iets wil betekenen, dan is dit ook een probleem voor gans Europa en moet de oplossing komen door meer solidariteit tussen de Europese landen, gaat Dourou verder.

De crisis waarin we nu zitten is er niet een van vluchtelingen, maar van Europa. En de oplossing is niet het sluiten van de grenzen, maar integratie.

Dit zei ook de mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa, Nils Muiznieks, een paar dagen geleden in een verklaring. Natuurlijk. Stond het niet al ergens in de Bijbel?

De toekomst komt

Maar het is duidelijk dat een groot deel van Europa, onze beleidsmakers voorop, nog niet klaar zijn voor deze boodschap. Men klampt zich liever vast aan zijn eigen welvaart, nationaliteit en godsdienst, dan zich voor te bereiden op de geglobaliseerde en multiculturele wereld zoals die er over enkele tientallen jaren sowieso zal uitzien, willen of niet.

Zoals elke manager weet, change management is altijd moeilijk…

Het antwoord voor nu? Eén Europees systeem voor legale, gecontroleerde migratie. Simpel. En mijn vermoeidheid? Die is morgen wel over.