Het Midden-Oosten en de meervoudige waarheid

Het Midden Oosten lijkt in een eeuwig durend conflict te zijn verwikkeld. Een onwaarschijnlijk ongelijke strijd waarin Israel met haar uiterst scherpe militaire capaciteiten de Palestijnse gebieden vernietigt, vernedert en onderdrukt. Het is dan ook een schrale troost om te horen dat het grootste deel van de wereld de Palestijnen hun eigen staat gunt, als die wereld datzelfde volk letterlijk laat wegkwijnen uit pure onmacht.

Als buurlanden elkaar de ogen uitkrabben — met hier één land dat wel veel langere en scherpere nagels heeft dan het andere- kan iedereen er wel een mening op nahouden, maar er is duidelijk geen aangewezen protocol om dit soort geweld te doen “op”houden. Betogingen, ellelange digitale petities voor vrede, economische of culturele boycots, pijnlijke persartikels… niets dat van buiten af komt lijkt wraak en haat en mensenleed tegen te werken.

En gezien de jarenlange aansleep van dit conflict is het moeilijk om me een andere realiteit voor te stellen in Gaza. Het lijkt gedoemd tot onophoudelijke vernietiging, heropbouw en weer vernietiging. Een eeuwig brandende ruïne vol begraven of toekomstige martelaars. Het leed dat via persberichten en getuigenissen tot bij ons komt is eigenlijk onbeschrijfelijk. Kinderen, moeders, mannen, mensen, allen dodelijke slachtoffers van zinloze represailles.

Trauma’s die generaties lang zullen aanslepen. Voor elke onschuldige die begraven moet worden, is er een reden meer om zich te verzetten en te strijden. Dat verzet gooit dan weer olie op het vuur van de boze/bange bezetter. Het is een vicieuze cirkel. En als het Israëlische leger niet de Palestijnse straten en huizen vernietigt uit “zelfbescherming”, dan wordt de plaatselijke bevolking gegijzeld door antisemitische extremisten.

Het is een no-win situatie voor de Palestijnen, niets kan hen beschermen, ze worden aangevallen vanbuitenaf en vanbinnenuit. De wereld leeft met hen mee, maar vanop een veilige afstand, alsof we kijken naar een tv-feuilleton. Zonet nog een hart onder de riem voor Palestina van de VN, ondertussen worden er weer meer illegale Israelische nederzettingen gebouwd… The making and breaking of a nation.

De onverbiddelijke veralgemening

Aan de andere kant van de muur is er een veel moeilijker te bespreken leed. Natuurlijk is er de algemene overlevingsangst, heel het conflict in het Midden-Oosten voedt zich daarmee, dus ook Israël zelf. Ook daar zijn mensen -terecht- bang, en dat gevoel vertaalt zich bij ieder persoon op een andere manier.

Sommigen plooien zich nog meer terug op de geschiedenis en rechten van hun volk, voelen zich verplicht de agressieve acties van hun afgevaardigde en democratisch verkozen leiders toch goed te praten. Zo kan je de wereld soms aan, door de andere te vernietigen met de energie die je put uit je angst, je doet alsof het de enige mogelijke keuze is die overblijft. De 20ste eeuw en z’n -in het collectieve geheugen gegrifte- holocaust is niet zo lang geleden, en het leed van je voorouders praat elke voorzorg die je regering neemt, hoe extreem ook, goed.

Gelukkig is niet iedereen zo kortzichtig, gelukkig heeft niet iedereen historische oogkleppen op, gelukkig hebben sommigen nog empathie voor het leed van hun buren in het hier en nu.

Er zijn ook de vredelievende pro-Palestijnse Israëlische burgers, er zijn er meer en meer. Ik heb vrienden in Israël: het zijn mensen die weliswaar door hun eigen staat gedwongen worden om plots aan de “verkeerde” kant van de geschiedenis te staan, door de buitenwereld als boosdoeners gebrandmerkt worden vanwege de keuzes van hun politieke machthebbers én aanzien worden als “eigen volk verraders” in de ogen van diezelfde politici.

Toch komen ze op voor hun bredere blik op de situatie en volgen ze hun open rechtvaardigheidsinstinct, dit in het hol van de leeuw. Voor henzelf ligt de tragedie in hun diepere verantwoordelijkheidsgevoel: er is immers geen ontsnappen aan je familiale of nationale banden, je Israëlische roots maken je als het ware medeplichtig aan een hedendaagse volkerenmoord; in naam van je heilige geschiedenis en ter bescherming van je bedreigde en verkozen volk word je veralgemeend deelgenoot van een bezetting en genocide.

Hoezeer ze zich ook verzetten tegen die waarheid op persoonlijk vlak, de veralgemening door de genadeloze buitenwereld wint het altijd van hun individuele goede intenties en acties, en dat is mentaal een zware beproeving denk ik.

Ik herinner me andere momenten waarin dit soort medeplichtigheid hele delen van de wereldbevolking psychologisch gijzelde. Zo hield de terroristische aanval op de World Trade Center in 2001 heel de moslimgemeenschap in haar greep. Of nog; de bombardementen op Afghanistan, Irak, Koeweit,…deze lijst kan ik spijtig genoeg blijven aanvullen… uitgevoerd door de overheid van de Verenigde Staten, maken àlle Amerikaanse burgers, van LA tot NY, technisch schuldig aan moord in het buitenland; het waren immers hun democratisch gekozen leiders die het offensief startten, met haast geen publieke tegenwerking.

Enfin, de graad dat we medeplichtig zijn vanwege geografische, religieuze of andere verwantschappen heeft een ingewikkelde logica, maar in crisis momenten is er de neiging om wel erg snel door de bocht te gaan in veroordelingen en veralgemeningen. Het maakt het overzichtelijker, maar dit soort denken creëert nog meer slachtoffers in zijn kielzog. We zijn allemaal al wel eens door onze oversten gevangen genomen, het is aartsmoeilijk je van die opgelegde werkelijkheid af te zetten.

Tegen de stroom in

Maar soms lukt het. God zij dank -en ik zeg dit als overtuigd atheïst- zijn er dus die andere verhalen. Minderbekende uitzonderingen die boven water komen en ons hoop geven dat de wereld niet enkel in zwart wit denken functioneert. Straffe verhalen, mooie initiatieven of acties een Ghandi of Martin Luther King waardig…

Zo las ik onlangs over een joodse rabbijn, wonend in Nederland, die besloten had naar de bezette gebieden te reizen om zichzelf als menselijk schild in te zetten ter bescherming van het Palestijnse volk, tegen de militaire acties van Israël. Ook zijn er vredelievende initiatieven tussen Arabieren en Joden via scholen, cultuur- en taaluitwisselingen, …

In Tel Aviv ken ik meerdere erg jonge mensen die de strijdslust van hun politiestaat absoluut niet delen en er in eigen land actief tegenin gaan, zelfs tegen de wil van hun eigen ouders in. De BBC toont documentaires over Israëlische soldaten die hun eigen regime in vraag stellen en aan deze zinloze oorlog -een oxymoron in mijn ogen- weigeren deel te nemen.

Het kan ook anders dus, het gebeurt. Maar voorlopig nog slechts als de uitzondering, nog niet de regel; dit alles verdrinkt in de concrete volksvernietiging en vernedering die aan de gang is in Gaza. Het gaat het ook nooit kunnen compenseren vrees ik, een mensenleven komt niet terug dankzij iemand die zich tot vredelievendheid bekeert, dat vraagt generaties en tijd. Alle goede intenties verdrinken ook in het zwart-wit denken van de minder gespecialiseerde media, die de situatie benaderen als een bloederige en succesvolle voetbalmatch met erg korte time-outs.

Voorbij de haat

Ook op internet gaat de “eigen cultuur eerst” strijd verder. Ik ontdek de haatdragende sites vol vooroordelen en racistische opmerkingen naar al de medespelers van dit trieste spel vol concrete slachtoffers. Comments waar je gaat van blozen of kwaad van wordt; een agressie en haat die zo uitgesproken is dat je voelt dat er meer aan de hand is voor de specifieke schrijvers, of ze nu pro Palestina of pro Israël zijn.

Het is soms echte ziekenpraat. Elk commentaar is een psychoanalyse waard, sommigen zouden mijns insziens voor de rechter gebracht moeten worden vanwege laster, anderen verdienen dan weer haast welgemeende censuur door een gewetensvolle moderator of eens een niet anoniem gesprek om hun haat in een context van eerlijkheid en openheid te ondermijnen met (zelf)begrip en meer inzicht. Ik voeg mezelf daar ook bij hoor, want m’n eigen inzichten besef ik zijn zeer subjectief, deze mening is ook schuldig aan al te grote gevoelens van schuld en onmacht.

Misschien is het het feit dat ik als Vlaming uit Antwerpen kom, een stad waar Joden en Arabieren best gemakkelijk straten weten te delen, misschien omdat m’n Arabische roots in Marokko liggen, een land dat vanzelfspreken Joden in haar overwegend islamitische binnensteden al decennialang omarmde; misschien is het m’n homoseksualiteit en de tragische slachtofferband en gedeelde geschiedenis met het jodendom in de 20ste eeuw, of m’n diepe aversie voor onderdrukking en vooroordelen tegenover Arabieren specifiek, ik ben er immers zelf één.

Misschien is het m’n islamitische opvoeding, of katholieke tendensen, de zedenleerlessen of m’n utopische zin voor rechtvaardigheid,… welke reden het ook zij, dit conflict en de volkerenhaat die het teweegbrengt, keert me binnenste buiten. Het ontwikkelt bij mij, zoals bij zovele, een nood aan inzicht, aan overzicht, een hunkering naar gemoedsrust en overtuigende waarheden.

De reddingsboei

Ik gebruik het woord waarheden hier bewust in meervoud.

Waarheden zijn immers altijd al, sinds mensenheugenis, subjectief en in veelvoud aanwezig. Geschiedenis is, alombekend, relatief en veranderlijk verbonden aan specifieke boeken, landen of persoonlijke verhalen en geheugens. De informatiebronnen worden (her)ontdekt of anders geïnterpreteerd al naargelang de tijd en context.

Iedereen heeft een andere versie van wat er “werkelijk” gebeurd is of aan het gebeuren is, dat is het tragische, maar ook mooie en krachtige aan standpunten; we hebben er allemaal eigenlijk vanzelfsprekend een ander. Het is niet een uitzonderlijke beperking, het is een natuurlijke realiteit waar we elke dag mee moeten leren omgaan.

Dat is slechts het vertrekpunt; daarop volgt idealiter een interesse om de andere te begrijpen, eerder dan een verlangen hem te overtuigen van je eigen gelijk. Eerder dan z’n mening te vernietigen met het jouwe, een nieuwe waarheid ontwikkelen die beide standpunten weet te verzoenen. Die balans is erg moeilijk, vooral als de standpunten van de andere nefaste gevolgen kunnen hebben op je zelfbeeld, of zelfs op je bestaan, of op de fundamenten waarop je je eigen wereldbeeld hebt gebouwd.

Desalniettemin is er geen andere uitweg dan die intense, vermoeiende, diplomatische dialoog, eerst met jezelf, dan met iedere persoon in je buitenwereld, het is een proces waar nooit een einde aan komt. Het is een constante zelfbevraging, nieuwsgierigheid en introspectie, vol twijfels en herontdekking.

Het is als een droom tijdens je slaap, die de werkelijkheid om je heen lees- en leefbaarder maakt voor bij het ontwaken. Het alternatief is een vorm van blind creatiefloos extremisme waarin we op een onethische manier ons beperkt persoonlijk wereldbeeld genadeloos opleggen zonder compromis of aandacht aan onze levende omgeving. Mijns insziens is dat wat het Midden-Oosten nog kan redden, zich bewust worden van het meervoud der waarheden.