Hoe te denken over oostfronters?

In het voorbije jaar zijn de herinneringen van oostfronters weer een stuk aanvaardbaarder gemaakt voor het brede publiek. De perceptie lijkt subtiel en bijna systematisch bespeeld vanuit Vlaams-nationalistische kringen en heeft sluimerend desinformatie en normvervaging tot gevolg. Dat er geen geïnformeerd weerwoord klinkt doet verbazen.

Op 23 januari werd de toon gezet door Peter de Roover in De Standaard. In een artikel over de begrenzing van de free speech voor collaborateurs van terrorisme bestempelde de Roover hoogbejaarde oostfronters als ongevaarlijk. Eerder was er al de tweet van de kleindochter van Oswald Van Ooteghem. De Hitlers Vlaamse Leeuwen matinée van de ere-senator werd gemoedelijk goedgepraat door verscheidene Vlaams-nationalistische mandatarissen. Op 20 september kon één van de laatste veteranen, Dries Coolens, bijna ongestraft zijn verhaal doen in Knack. Twee weken geleden werd nog in de Standaard op dit interview teruggeblikt in een op het eerste zicht gematigd artikel door Bruno De Wever. ‘Niet elke Vlaamse oostfronter is een genadeloze moordenaar… we moeten Dries Coolens geenszins aan de schandpaal nagelen’, concludeert hij.

Meer en meer raak ik er van overtuigd dat het publiek debat over oostfronters veel te eenzijdig wordt gevoerd en zelfs misleidt. Meest valt me nog op dat de beeldvorming de laatste tijd volledig voorbij gaat aan een historische essentie die blijkbaar nog door weinigen wordt onderkend.

De kracht van de suggestie

In de Standaard van 28 september geeft Bruno De Wever een schijnbaar beredeneerde analyse van de strijd die in Rusland woedde van 1941 tot 1944 en de rol die de Vlamingen daarin speelden. In zijn analyse selecteert De Wever de feiten en suggestief schermt hij met een lang achterhaald argument. Zo fatsoeneert hij misschien ongewild maar subtiel het conflict en brengt hij een verhaal dat beter valt in sommige Vlaamse middens.

In zijn analyse selecteert Bruno De Wever de feiten en suggestief schermt hij met een lang achterhaald argument.

Het opiniestuk van De Wever reduceert de strijd in Rusland en de misdadigheid ervan onterecht tot de liquidatie van de Joden. Hij zwijgt over de miljoenen andere burgerslachtoffers en over de geïnstitutionaliseerde rol van de vele en diverse betrokkenen. Enkel kort wordt de ontvolking van Europees Rusland genoemd als een soort ongerealiseerd strijdplan van de nazi’s.

Hij introduceert bovendien teleurstellend opnieuw de enkeling: de freak als dader, de gedocumenteerde moordenaar. Zijn argumentatie herinnert hiermee aan de Holocaust historiografie uit de jaren 1950-1970. Toen werd ook het eenzame monster als dader opgevoerd om een collectieve schuld te verlichten.

Het is niet te begrijpen dat De Wever de onzekerheid over het Vlaamse daderschap aan het Oostfront zo herleidt tot de banale vraag of elke Ruslandveteraan nu wel of niet een genadeloze moordenaar was. Alle oostfronters hebben immers deelgenomen aan een oorlog die vanaf de eerste dag al misdadig was naar de toenmalige internationale normen. De oostfronters hebben bijgedragen aan een ideologische en racistische uitroeiingsstrijd die miljoenen Russische mensenlevens heeft gekost.

Geïnstitutionaliseerde moord

Al op 13 mei 1941 werd het juridisch kader gespecifieerd voor “Barbarossa”, de codenaam voor de invasie van de USSR. Het uitgevaardigde decreet beschreef bijzondere maatregelen voor alle eenheden die betrokken waren bij de operatie (Erlaß über die Ausübung der Kriegsgerichtsbarkeit im Gebiet ‘Barbarossa’ und über besondere Maßnahmen der Truppe). Dit is ruim een maand voor de aanvang van de veldcampagne. En het decreet werd door alle frontformaties vanaf de eerste dag gevolgd.

Het decreet machtigde lagere officieren tot het standrechtelijk executeren van alle verdachte vijandige elementen.

Het decreet machtigde lagere officieren tot het standrechtelijk executeren van alle verdachte vijandige elementen. Het verbood expliciet het gevangennemen van verdachten en maande aan tot genadeloze collectieve represailles tegen lokale gemeenschappen. Alle frontsoldaten en leden van de bezettingsmacht werden dus formeel vrijgesteld van enige vervolging voor misdaden tegen de burgerbevolking nog voor de strijd begon.

Volgens recente schattingen zijn minstens 500.000 mensen gedood tijdens de wetteloze en brutale antipartizanenstrijd die mogelijk was gemaakt door het bewuste decreet. Het platbranden van dorpen en doden van gijzelaars werd als een geschikte maatregel gezien. Het moet worden herinnerd dat het Vlaams Legioen eind november 1941 specifiek is ingezet voor deze inhumane antipartizanenacties in de regio van Leningrad.

De partizanen en gijzelaars vormden maar een betrekkelijk klein deel van het totale aantal oorlogsslachtoffers in Rusland. De Duitse bezettingsmacht faciliteerde daarnaast de executie van naar schatting één miljoen Joden onmiddellijk achter het front.

De meeste burgerdoden vielen evenwel niet door directe Duitse acties maar stierven door ontberingen als gevolg van de levensomstandigheden die werden gecreëerd louter door de aanwezigheid van de Duitse en dus ook Vlaamse bezettingsmacht. Al die burgers stierven door uithongering, ziekte, zware arbeid, onderkoeling, etc. In totaal zijn tussen 17.000.000 en 18.000.000 Sovjetburgers gestorven in nauwelijks vier jaar oorlog met Nazi Duitsland. Het voorgenomen plan van de nazi’s om de Slavische bevolking westelijk van de Oeral uit te roeien was met andere woorden flink gevorderd.

Verweer tegen een vluchtige herinnering

Meer weten: 
- Ingrao, C., 2011. The SS Dirlewanger Brigade: The History of the Black Hunters. Skyhorse publishing.
- Kay, A.J., Rutherford, J. & D. Stahel, 2012. Nazy Policy on the Eastern Front, 1941. Total War, Genocide, and Radicalization. University of Rochester Press.
- Rutherford, J., 2014. Combat and Genocide on the Eastern Front. The German Infantry’s War, 1941-1944. Cambridge University Press.
- Snyder, T., 2010. Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin. The Bodley Head.
- Stahel, D., 2013. Kiev 1941. Hitler’s Battle for Supremacy in the East. Cambridge University Press.
- Stargartdt, N., 2016. De Duitse Oorlog. De Tweede Wereldoorlog door de ogen van burgers en soldaten. De Bezige Bij.
Ook een verwant van mij diende 75 jaar geleden bij Leningrad. Elk verhaal over de Ruslandveldtocht fascineerde mij als kind. Het leek een soort Karl May stripavontuur. Als jong volwassene begon de twijfel te zeuren en pas later startte ik de zoektocht naar het ware gezicht van de strijd. Uiteindelijk hielpen historici als David Stahel, Jeff Rutherford, Timothy Snyder en Nicholas Stargardt mij met mijn onzekerheid over het daderschap in mijn familie.

Christian Ingrao onthulde hoe oorlogsherinneringen in de naoorlogse jaren tot comfortabele verhalen zijn geconstrueerd.

Vergeet dus de human interest in de weekbladen en het memoreren in achterkamers. Vermijd de esthetisering van het conflict. Zoek opinies en analyses die niet nostalgisch of tendentieus zijn en lees de essentiële maar weinig comfortabele waarheden. Vorm uw eigen geïnformeerde mening. Gebruik ze om de apologie van rechts nationalistisch Vlaanderen te herkennen en de volgende schalkse politieke uitleg te weerleggen.

Mannen als Dries Coolens en Oswald Van Ooteghem waren destijds niet enkel misleid, braaf volgend en idealistisch. Ze dienden onder bijzondere omstandigheden in het Duitse leger en hebben beiden in verschillende mate deelgenomen en bijgedragen aan de condities die hebben geleid tot de dood van zo velen.

 

 

Dieter Demey is archeologisch onderzoeker en graaft al een half leven lang stoffelijke resten op van vergeten slachtoffers van onachtzame natiestaten. Hij werd geïnspireerd voor het schrijven van dit opiniestuk door de essaybundel On Tyranny, Twenty Lessons from the Twentieth Century van de Yale historicus en Hannah Arendt prijs laureaat Timothy Snyder. 

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.