India verkracht. De schok, de schande en de schrik

De feiten zijn kort samen te vatten: op 16 december, rond tien uur ’s avonds, stappen een 23-jarige vrouw en een vriend in een bus om sneller thuis te geraken. Die bus blijkt geen openbaar vervoer te zijn, maar een soort joyride van zes kennissen die voorafgaand een feestje hebben gebouwd. De vrouw wordt onderweg uiterst brutaal –wellicht onder andere met een verroeste metalen staaf- verkracht door de zes aanwezige mannen in de bus, haar vriend wordt in elkaar geslagen. Ze worden beiden uit de bus gegooid, waarna de daders terugkeren naar hun huizen of kamers in Zuid-Delhi. Het meisje vecht nog een dag of tien voor haar leven, maar overlijdt op 29 december in een ziekenhuis in Singapore.

De brutale gewelddaad was meteen na het bekend worden aanleiding voor wakes, demonstraties, een mediastorm en meer demonstraties. Dat deed de erg terughoudende politiek overstag gaan, zette justitie aan tot het oprichten van meerdere snelrechtbanken om de honderden verkrachtingszaken die lagen te rotten in de kelders op te vissen en meteen te behandelen, en noopte de politie om een andere toon aan te slaan over verkrachtingen. In april vorig jaar publiceerden de collega’s van Tehelka nog een explosieve undercoverreportage waarin hoge politie-officieren beweerden dat alleen vrouwen die erom vroegen met verkrachting te maken kregen.

Hoe was ze gekleed?

De uitbarsting van volkswoede en solidariteit heeft vriend(in) en vijand verrast. Ten slotte is het een fameus understatement om te stellen dat het niet echt de eerste keer is dat een vrouw verkracht wordt in India. Toch is het niet moeilijk te begrijpen waarom deze verkrachtingszaak zoveel emotie losmaakt. Er is letterlijk niets dat de massale identificatie van de tientallen miljoenen vrouwen in de Indiase grootsteden met deze –nog steeds anonieme- jonge vrouw uit Delhi in de weg staat.

Want de klassieke reactie op jaarlijks meer dan 24.000 aangegeven verkrachtingen (en niemand weet met welke factor je dat officiële getal moet vermenigvuldigen om bij het ware aantal uit te komen) is een serie vragen die vooral gericht zijn op het creëren van afstand tussen de gewone burger en het slachtoffer: waarom was ze zo laat op straat? Welke kleren droeg ze? Hoe gedroeg ze zich? Was ze alleen? …

De antwoorden op elke mogelijke vraag valt ditmaal uit in het voordeel van de intussen overleden vrouw. En dus stond niets nog tussen de Grote Bedreiging en elke vrouw, meisje of moeder, maar bij uitbreiding ook elke vader, broer, vriend of echtgenoot. Als een ernstig, levenslustig meisje van 23, uit een goed gezin, dat studeert en dat samen met een vriend naar Life of Pi gaat kijken, niet veilig is om negen uur ’s avonds in een wijk met een goede reputatie, dan is niemand nog veilig.

Vaak is het anders. In een opiniestuk in het weekblad Outlook somt Meena Kandasamy een serie mogelijkheden op om verkracht te worden zonder dat er gevaar is op al te veel publieke sympathie. ‘Eerst en vooral is er de verkrachting-die-niet-bestaat, de verkrachting binnen het huwelijk… Dan is er de ze-heeft-erom-gevraagd verkrachting… de patriottische verkrachting door het Indiase leger, bijvoorbeeld in Kasjmir… de langdurige disciplinaire verkrachting van vrouwen die strijden voor zelfbeschikking, bijvoorbeeld in Manipur… de minderheidsverkrachting zoals de moslimvrouwen in Gujarat ondergingen … de arrestatie-verkrachting door de politie… en ten slotte de kaste-verkrachting die Dalitvrouwen al te goed kennen…’

Let wel: de meeste van deze mogelijkheden maken geen deel uit van de 24.206 aangiften van verkrachting in 2011. De meeste seksuele misdrijven die door ordediensten begaan worden in conflictregio’s zoals Kasjmir, Manipur, Assam, Chhattisghar of Jharkhand vallen onder uitzonderingswetten en kunnen zelfs niet voor een rechtbank gebracht worden.

De dreiging van de marginaliteit

Het is dus vooral de stedelijke middenklasse –en dat is in India in grote mate een aspirationele klasse: mensen met een inkomen dat zo precair is dat het in Europa onder de onderklasse van het precariaat zou vallen- die zichzelf herkent in de spiegel van deze brutale groepsverkrachting. Dat verklaart de spontane straatacties en de enorme media-aandacht. Die media zijn in India een stuk minder terughoudend dan bij ons –en dat wil tegenwoordig al wat zeggen. De naam van het slachtoffer is nog steeds niet gepubliceerd maar zelfs “ernstige” weekbladen als Outlook trokken erop uit om de leefomstandigheden van de zes daders in beeld te brengen. Onder de titel Dit zijn geplukte kippen brengt het weekblad een stuk dat ingeleid wordt door de alleszeggende “vraag”: ‘Maakt een leven in de marginaliteit mannen tot beesten?’

De fundamentele betekenis van dit soort reportages is –opnieuw- het creëren van afstand tussen het eigen publiek en –ditmaal niet het slachtoffer, maar- de daders. Meestal zijn de slachtoffers van een andere kaste, religie, klasse, levenswandel of wat dan ook. Maar nu de misdaad wordt ervaren als een schending van ieder van ons, moeten de daders tot een andere soort behoren. In dit verhaal wordt de gordel van gore slums rond Delhi en bij uitbreiding rond elke grootstad van India de broedplaats van geweld en dreiging, het nest waaruit de slang kruipt die de eerzame vrouw die de Indiase Droom belichaamt bijt waar het niet betaamt.

Het is een oermotief: de onderdrukte Andere belichaamt een gewelddadige seksualiteit waartegen de mannelijke burgerij zijn vrouwelijke wederhelft moet beschermen. Het motief verantwoordt tegelijk de staatsrepressie tegen de armen en de patriarchale controle over de vrouwen.

De Indiase activiste Vandana Shiva geeft een omgekeerde lezing van dit motief. Zij stelt dat het geen toeval is dat het aantal gekende verkrachtingszaken tussen 1990 en vandaag verdubbeld is. In diezelfde periode werd de Indiase economie geliberaliseerd en werd de Indiase bevolking geconfronteerd met een toenemende logica van onderlinge concurrentie en van sterk toenemende ongelijkheid. Voor Shiva is het niet de armoede die “mannen tot beesten maakt”, maar produceert de niets ontziende concurrentiemaatschappij wel het geweld dat zich op de eerste plaats tegen de meest kwetsbare inwoners keert -met name tegen vrouwen.

Het is hun cultuur

De Britse zender Channel 4 zond op 21 december over de verkrachtingszaak een kort interview uit met Arundhati Roy. Terwijl Roy vooral duidelijk wou maken dat deze gruwelijke verkrachtingszaak de aandacht zou moeten trekken op de duizenden vrouwen die met seksueel geweld te maken krijgen maar geen mediaruimte of nazorg krijgen –cfr. de lijst van Meena Kandasamy- was de Britse journalist vooral geïnteresseerd in de vraag hoe zo een mensonterende brutaliteit toch mogelijk was. En dat voor een land dat zich een nieuwe wereldmacht waant.

De subtekst was niet eens subtiel: de oosterse mores die over Indië heersen, zijn en blijven vrouwonvriendelijk –in tegenstelling tot het niveau van gendergelijkheid en -rechten dat wij in onze westerse contreien bereikt hebben.

Daarbij maakte de man zonder verpinken abstractie van de naar schatting 230 gevallen van verkrachting die dagelijks plaatsvinden in de Groot-Brittannië. Dat telt op tot 85.000 verkrachtingen per jaar. In België rapporteren 8 vrouwen per dag een verkrachting en 8 anderen maken melding van seksuele aanranding. Het zijn cijfers die elke poging tot verontwaardiging over de achterlijke, vrouwonvriendelijke cultuur van de anderen zouden moeten ondermijnen. Daarom vergeten we ze en vragen we ons gewoon af hoe het komt dat mannen “daar” zo weinig respect weten op te brengen voor vrouwen.

Verhalen over verkrachting blijken bijzonder geschikt te zijn om symbolische grenzen te trekken tussen ons en de anderen. Ofwel zijn wij anders dan de slachtoffers, en dan is dat onze verdienste. Ofwel identificeren wij ons met het slachtoffer, maar dan moet de dader liefst extreem verschillen van ons. Zo werkt het binnen India, en zo werkt het in onze kijk op het  nieuws over India.

Seksueel geweld behoort tot de meest fundamentele bedreigingen die de mens kent, omdat het niet enkel de eer en de fysieke integriteit van een individu schendt, maar ook de samenhang en het zelfbeeld van een gemeenschap. Net daarom verdient de groepsverkrachting van 16 december een heel grondige reflectie en een fundamentele ommekeer in alle patriarchale samenlevingen.

De dader lijkt immers veel meer op onszelf dan we zonder druk bereid zijn toe te geven. De vijf volwassen daders executeren –zoals sommigen eisen- is misschien een begrijpelijke kreet, maar een volkomen ontoereikend antwoord. De marginale onderklasse of de Indiase cultuur van alle zonden van Gommora beschuldigen, is net zo begrijpelijk én ontoereikend.

Elke kaars op het graf van de jonge vrouw uit Delhi zou moeten branden in de hoop dat we zelf en samen kunnen veranderen.