‘Als het gaat om de bescherming van mensen en de planeet, zijn het daden die tellen’

Volgens een nieuw rapport van Finance for Biodiversity (F4B) leveren milieumisdrijven jaarlijks tot 280 miljard dollar op. De regels om die vorm van criminaliteit te bestrijden zijn er, zegt Simon Zadek, voorzitter van F4B, maar regeringen treden niet krachtig genoeg op. ‘De financiële gemeenschap zou goed aan doen zich in te zetten voor een proces waarbij beleggingsportefeuille worden ontdaan van banden met milieucriminaliteit’.

Tot de meest winstgevende wereldwijde criminele activiteiten behoren er een paar die je misschien niet verwacht. Het gaat om misdaden zoals illegale visvangst en houtkap, afvalhandel en handel in wilde dieren. En de financiële sector plukt enorme vruchten van deze aanslagen op de natuurlijke omgeving waarvan wij afhankelijk zijn.

De schade die milieumisdrijven aanrichten, is moeilijk te overschatten. Door ecosystemen te verwoesten en natuurlijke rijkdommen uit te putten, vernietigen dergelijke misdrijven bestaansmiddelen, ondermijnen zij bestuursinstellingen en belemmeren zij ons vermogen om de klimaatverandering aan te pakken.

Financiële instellingen houden de prikkels – vaak onbewust – in stand door te beleggen in ondernemingen die van profiteren van milieumisdrijven. Met de winsten uit deze beleggingen wassen deze instellingen in feite de opbrengsten van milieucriminaliteit wit.

Volgens een nieuw rapport van Finance for Biodiversity (F4B) leveren milieumisdrijven jaarlijks tot 280 miljard dollar op. Daardoor dalen de belastinginkomsten met ongeveer 30 miljard dollar per jaar, waarbij armere, ecologisch rijke landen het meest verliezen.

De bestrijding van de illegale handel in wilde dieren en planten vormt slechts een klein deel van het probleem.

Regels ter bestrijding van het witwassen van geld (Anti Money Laundry, #AML) worden geacht te voorkomen dat de opbrengsten van illegale activiteiten worden omgezet in zuiver geld. Zo hebben aangescherpte regels en versterkte handhaving het de afgelopen jaren moeilijker gemaakt om terrorisme te financieren. Maar gebrekkige informatie en technologische tekortkomingen staan dergelijke inspanningen in de weg, en de toezichthouders hebben moeite de steeds geraffineerdere methoden om de bronnen van fondsen te versluieren bij te benen.

Als het om milieudelicten gaat, is de toepassing van de AML-regels bijzonder zwak. Het strekt de Financial Action Task Force – de intergouvernementele organisatie die belast is met de bestrijding van het witwassen van geld en van het financieren van terrorisme – tot eer dat zij zich op dit gebied sterker heeft geprofileerd.

Maar significante actie is grotendeels beperkt gebleven tot de bestrijding van de illegale handel in wilde dieren en planten – een criminele activiteit die, hoewel zij betrekking heeft op duizenden in het wild levende soorten en miljoenen mensen, slechts een klein deel van het probleem vormt.

In de meeste gevallen wordt de milieuwetgeving slecht gehandhaafd en als er boetes worden opgelegd, zijn deze meestal gering.

Maar zelfs als de bestaande AML-regels op meer milieudelicten zouden worden toegepast, zou dat nog niet genoeg zijn. Zoals uit het F4B-verslag blijkt, zouden ook de opbrengsten uit beleggingen in milieudelicten onder de AML-regels moeten vallen.

Financiële instellingen, waaronder pensioenfondsen, zijn niet alleen kanalen waarlangs de plegers van milieudelicten hun winsten witwassen; zij beleggen ook in sectoren die afhankelijk zijn van de natuur, zoals voedsel, houtproductie en infrastructuur, waarvan de winstgevendheid kan worden verhoogd door milieucriminaliteit.

Door illegale houtkap kan bijvoorbeeld meer land beschikbaar komen voor landbouwproductie, waardoor de kosten dalen, de productie toeneemt en de kwaliteit verbetert. Het resultaat is hogere winsten voor bedrijven – en grotere winsten voor hun beleggers. Hoewel de beleggingen technisch gezien legaal kunnen zijn, zijn de opbrengsten deels afkomstig van criminele activiteiten en vormen zij dus illegale opbrengsten die dienovereenkomstig moeten worden gereguleerd.

Strengere handhaving van de AML-regels

In theorie hebben financiële instellingen al een prikkel om bedrijven die van milieudelicten profiteren, niet te steunen: dergelijke bedrijven worden geconfronteerd met de dreiging van boetes of zelfs de gedwongen stopzetting van bepaalde activiteiten, waardoor zij een risicovollere gok worden voor beleggers. Maar de risico’s zijn te klein om beleggers daadwerkelijk af te schrikken; in de meeste gevallen wordt de milieuwetgeving slecht gehandhaafd en als er boetes worden opgelegd, zijn deze meestal gering.

Regeringen moeten krachtiger optreden, te beginnen met een bredere toepassing en een strengere handhaving van de AML-regels.

Maar als kredietrisico’s beleggers niet afschrikken, zouden groeiende reputatierisico’s dat wel kunnen doen. Naarmate steeds geraffineerdere gegevenscampagnes de verbanden leggen tussen beleggingen en specifieke milieudelicten, zullen financiële instellingen steeds kwetsbaarder worden voor verzet van het publiek tegen hun destructieve beleggingen.

Het helpt dat binnenkort in belangrijke rechtsgebieden, waaronder de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, nieuwe verplichte zorgvuldigheidseisen op milieugebied van kracht zullen worden, waarvan de meest directe betrekking hebben op ontbossing. In Brazilië – waar wijdverbreide milieudelicten ernstige wereldwijde gevolgen hebben – neemt de centrale bank al sociale, milieu- en klimaatfactoren op in de financiële regelgeving.

Naarmate er meer bekendheid aan milieudelicten wordt gegeven, zullen ook de rechtszaken uit hoofde van het algemeen belang over die delicten toenemen. Klimaatzaken beginnen al enig succes te hebben, voortbouwend op een lange geschiedenis van juridische stappen tegen bedrijven wegens medeplichtigheid aan illegale activiteiten binnen hun waardeketens.

Maar dit alles neemt niet weg dat regeringen krachtiger moeten optreden, te beginnen met een bredere toepassing en een strengere handhaving van de AML-regels. Helaas blijven er grote obstakels bestaan die vooruitgang in de weg staan, niet in de laatste plaats het probleem van het onderscheiden van illegale geldstromen die verband houden met milieudelicten, vooral wanneer deze worden vermengd met niet-verontreinigde geldstromen.

Bovendien is de handhaving afhankelijk van nationale toezichthouders, die over zeer uiteenlopende middelen en capaciteiten beschikken. Vaak worden toezichthouders onder druk gezet om geen lasten op te leggen die hun rechtsgebied minder aantrekkelijk zouden kunnen maken voor financiële instellingen, of die op korte termijn gevolgen zouden kunnen hebben voor de ontwikkeling van bestaansmiddelen en gemeenschappen.

Collectieve actie kan helpen deze barrières te overwinnen, maar verloopt steevast traag en levert conservatieve resultaten op. Daarom beveelt F4B de ontwikkeling aan van gerichte mechanismen, waarbij lering kan worden getrokken uit de mechanismen die zijn ingesteld om de toeleveringsketens te bevrijden van kwaden als slavernij en corruptie. Het Kimberley Proces bijvoorbeeld – een internationaal initiatief van meerdere belanghebbenden dat de transparantie in de diamantindustrie heeft vergroot – heeft geholpen om de handel in zogenaamde conflictdiamanten terug te dringen.

De financiële gemeenschap zou er goed aan doen een dergelijke aanpak te omarmen. Door zich in te zetten voor een proces waarbij alle belanghebbenden zich ertoe verbinden hun beleggingsportefeuille te ontdoen van de banden met milieucriminaliteit, kunnen financiële actoren de risico’s van rechtszaken en reputatieschade beperken en ervoor helpen zorgen dat de regelgeving goed in elkaar zit.

Het steunen, profiteren en uiteindelijk in stand houden van milieucriminaliteit gebeurt misschien grotendeels onopzettelijk. Maar als het gaat om de bescherming van mensen en de planeet, zijn het daden die tellen.

Simon Zadek is voorzitter van Finance for Biodiversity (F4B).
© Project Syndicate, 2022

Vertaling: Menno Grootveld