Moet Europa de vlaktaks invoeren?

Ten aanzien van de vlaktaks bestaan er vier veel voorkomende fabeltjes.
Het eerste verzinsel is dat Robert E Hall en Alvin Rabushka, in hun boek over de vlaktaks (Hall and Rabushka werken voor het Hoover Institute (www.hoover.org) en  American Enterprise Institute (www.aei.org), op deze websites kan je hun standpunten raadplegen), een leefbaar belastingstelsel zouden hebben uitgewerkt. Dat deden ze niet. Ze stelden een vlaktaks voor die een vervangende belasting zou zijn voor alle andere bestaande belastingen: inkomstenbelasting, bedrijfsbelasting, belasting op kapitaalwinsten en belasting op erfenissen.
Die vlaktaks zou enkel op twee dingen worden geheven: inkomsten van binnenlandse werkgelegenheid zonder aftrekposten, behalve een persoonlijke vrijstelling; en het binnenlandse cashflow overschot van de bedrijven, zonder aftrek van de betaalde intresten. Het resultaat is een heel smalle belastingbasis, vooral wanneer er een laag belastingtarief wordt toegepast (Hall en  Rabushka stelden 19% voor). Die belastingbasis wordt nog smaller, als je in aanmerking neemt dat er geen belasting zou worden geheven op inkomsten van beleggingen, privé-pensioenen of inkomsten uit het buitenland.
Dit laatste punt is heel betekenisvol. Belastingplanners proberen twee dingen te doen. In de eerste plaats proberen ze een reeks inkomsten belastingvrij te houden. Als dat niet lukt, zullen ze zoveel mogelijk kosten boeken tegenover de inkomsten. De bewering van Hall en Rabushka dat de vlaktaks een einde zal maken aan belastingvrijstelling en belastingplanning is onwaar.
Hun vlaktaks stimuleert openlijk het eerste type van belastingplanning, door aan individuele personen de mogelijkheid te bieden om zichzelf als een ‘offshore’ vennootschap op te richten, die hun diensten levert, zodat ze voor zichzelf een volledig belastingvrije omgeving creëren. Bestaande bedrijven kunnen hun inkomstenregistratie naar het buitenland verschuiven, en zo hetzelfde doel bereiken.

Monaco en Andorra

Met talrijke belastingparadijzen zoals Monaco en Andorra, die momenteel nultarieven hanteren, lijkt het erop dat het vlaktaksprogramma van  Hall en Rabushka werd uitgedokterd door mensen die weinig weet hebben van het fenomeen van de belastingplanning en dus van de maatregelen die nodig zijn om belastingontduiking te bestrijden, ofwel was het hun bedoeling die praktijken te vergemakkelijken en de daaruit voortvloeiende verliezen van staatsinkomsten aan te moedigen.
Dit brengt ons tot de tweede fabel, namelijk dat negen Europese landen een vlak belastingstelsel succesvol zouden hebben ingevoerd, met als pionier Estland in 1994, gevolgd door Letland, Litouwen, Rusland, Servië, Oekraïne, Slovakije, Georgië en Roemenië. Het is simpelweg zo dat geen enkel van die negen landen een belastingstelsel heeft dat in de buurt komt van het vlaktaksmodel van Hall en Rabushka. In een recent overzicht van de vlaktaksstelsels  in Oost-Europa vond ik dat geen van die landen belastingen heft op basis van de cashflow, en dat ook geen enkel van hun 100% belastingvermindering voor kapitaaluitgaven in het jaar van de investering aanbiedt.
Verschillende van die landen, ook Rusland, hebben zelfs geen enkelvoudig inkomstenbelastingtarief. Slechts twee landen, Slovakije (zie pag. 11-12) en Roemenië, hebben hetzelfde tarief voor de personenbelasting en de belasting op bedrijven. Al die landen hebben uitgebreide systemen voor belastingaftrek of belastingverlaging voor personen, en ondoorzichtige regels voor belastingboekhouding. Vanwege de complexiteit van het Estlandse belastingstelsel dienen 84% van de Estlandse belastingplichtigen een belastingaangifte in. In het Verenigd Koninkrijk dienen slechts 16% van de belastingplichtigen een aangifte in.
De derde mythe is dat die landen sinds de invoering van een enkelvoudig belastingtariefstelsel massale meeropbrengsten binnenkregen. Ook hier zijn geen bewijzen voor aan te voeren.
Het is waar dat sommige landen hun belastingontvangsten zagen stijgen sinds de invoering van een vlakke belasting. Maar in het geval van Rusland was die stijging van de ontvangsten bijna uitsluitend te danken aan de economische groei, een betere inning van de belastingen en een betere belastingbereidwilligheid van de belastingplichtigen die het minst werden bevoordeligd door de invoering van het 13%-personenbelastingtarief. En de meerontvangsten waren niet het gevolg van stijgende betalingen door zij die van de belastingverlagingen profiteerden.

Chronisch onvermogen om belastingen te innen

Wat Georgië betreft, kun je in het “CIA Factbook” lezen dat het land, vóór de invoering van de vlaktaks “te lijden had van een chronisch onvermogen om belastingen te innen. Maar de nieuwe regering boekt vooruitgang bij het hervormen van het belastingwetboek, het afdwingen van belastingdiscipline en het bestrijden van de corruptie”. Dit was de toestand in de meeste zogenaamde ‘vlaktakslanden’. Vermits een dergelijke grootschalige belastingontduiking in West-Europa minder voorkomt, is het hoogst onwaarschijnlijk dat zich daar hetzelfde scenario zal voordoen.
Zo komen we tot het laatste fabeltje, namelijk dat een vlaktaks voordelig zou zijn voor de meerderheid van de West-Europese belastingbetalers, en nauwelijks voordeel voor de rijken zou opleveren. Dit is gewoon niet waar. In het Verenigd Koninkrijk, bijvoorbeeld, zou een vlaktaks nadelig zijn voor de middelgrote inkomens (jaarinkomen £25.000–70.000).
Zij die minder verdienen, zullen er een beetje bij winnen. Voor personen die boven het middelgrote inkomen zitten, zou een vlaktaks in het VK jaarlijks meer dan £8.000 voordeel opleveren. 
Onderzoeken in België, Nederland, Denemarken en Duitsland gaven soortgelijke resultaten. Een vlaktaks verschuift het inkomen van de middelgrote verdieners naar de rijksten in de maatschappij.
Nu we de mythes rond de vlakke belasting hebben afgebroken, wat blijft er dan als waarheid over?

Geen geloofwaardig belastingstelsel

Om het eenvoudig te stellen, het vlaktaksmodel is niet bedoeld om een geloofwaardig belastingstelsel te zijn. Het is bedoeld voor twee dingen.
De eerste bedoeling is het ondermijnen van de rol van de overheid in de samenleving, door die overheid haar inkomsten te ontnemen. Zoals Alvin Rabushka me vertelde, toen ik hem voor mijn onderzoek interviewde: “We  should get rid of welfare programmes, we need to have purely private pensions and get rid of state-sponsored pensions. We need private schools, private hospitals, private roads, private mail delivery, private transportation and private everything else. Government shouldn’t be doing any of that stuff.” 
De tweede bedoeling van de vlaktaks is het verschuiven van de belastingdruk, weg van het kapitaal, dat in het bezit is van de rijken in de samenleving, naar de de lager betaalde werknemers, aan wie tegelijk de voordelen worden ontzegd, die ze tot nu toe van de overheid kregen.
De vlaktaks moet daarom gezien worden voor wat ze in werkelijkheid is: een mechanisme om de welvaartsongelijkheid in de maatschappij te vergroten.
Richard Murphy is directeur van Tax Research LLP. Dit artikel is gebaseerd op ‘A Flat Tax for the UK: The Implications of Simplification’, een werkstuk dat hij voor de Association of Chartered Certified Accountants produceerde.