‘Nieuwe gevechtsvliegtuigen zijn budgettaire hocus pocus’

De federale regering besliste eind december 2015 34 nieuwe gevechtsvliegtuigen te kopen die over een periode van veertig jaar minstens 15 miljard euro zullen kosten. Ons land wil permanent zes gevechtsvliegtuigen kunnen ontplooien in het buitenland, terwijl twee toestellen 24/7 stand-by zullen staan voor de verdediging van het luchtruim.

De regering gaf de Minister van Defensie eerder, in oktober 2014, de opdracht om een Strategisch Plan voor Defensie te ontwikkelen. Dat is opmerkelijk: de regering besliste om nieuwe gevechtsvliegtuigen te kopen zonder te weten in welke bredere strategische visie dergelijke toestellen passen. In andere landen ontwikkelt men eerst een visie, en bekijkt men vervolgens welke nieuwe capaciteiten en investeringen nodig zijn om deze visie in de praktijk te brengen.

Irrationele aankoop

Pax Christi Vlaanderen verzet zich uitdrukkelijk tegen de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Deze hebben een onverantwoord hoge kostprijs en dragen zelden bij tot een duurzame oplossing van conflicten. Op Europees niveau bestaat bovendien al een overcapaciteit van meer dan 2000 gevechtsvliegtuigen, terwijl er ook zowel op EU- als VN-niveau vraag is naar andere capaciteiten. Zo benadrukt het Europees Defensieagentschap dat er binnen de EU vooral nood is aan meer tanktoestellen, luchttransportcapaciteiten en surveillancesystemen.

‘Op Europees niveau bestaat al een overcapaciteit van meer dan 2000 gevechtsvliegtuigen.’

De kostprijs van nieuwe gevechtsvliegtuigen is enorm. Zo stelde Kolonel Harold Van Pee, hoofd van het aankoopprogramma voor gevechtsvliegtuigen, eind februari 2016 in de Kamercommissie Defensie dat de aankoop van 34 nieuwe gevechtsvliegtuigen de komende veertig jaar minstens 14,97 miljard euro zal kosten of 374 miljoen euro per jaar. Dat bedrag komt bovenop de 5,5 miljard euro aan andere investeringen in het Strategisch Plan. De regering slaagt er niet in te antwoorden op een simpele vraag: hoe denkt ze dit allemaal te betalen?

Bovendien gaat het hier nog om een conservatieve raming. Er is geen veiligheidsmarge ingebouwd (zoals in Nederland, waar 10 procent marge wordt gerekend), terwijl geen enkele van de vijf mogelijke opvolgers van de F16’s een standaard nucleaire capaciteit heeft. Als de regering beslist om dergelijke capaciteit op te nemen, tikt de rekening nog verder aan. Buitenlandse voorbeelden tonen bovendien aan dat de 3,5 miljard euro (aankoopprijs) waarvan sprake een optimistische inschatting is.

Er is ook geen enkele aanwijzing voor belangrijke economische terugverdieneffecten, omdat de Belgische luchtvaartindustrie – in tegenstelling tot de aankoop van de F-16’s – deze keer niet deelnam aan de ontwikkeling en productie van nieuwe gevechtsvliegtuigen.

Een andere openstaande vraag is of de nieuwe gevechtsvliegtuigen in staat moeten zijn om kernwapens te dragen. Dergelijke beslissing zou lijnrecht ingaan tegen een groeiende internationale trend die op basis van humanitaire bezorgdheden ijvert voor totale nucleaire ontwapening. 127 landen ondertekenden het afgelopen jaar de “Humanitaire Belofte”, waarbij landen worden uitgenodigd diplomatieke onderhandelingen op te starten rond een internationaal verbod op kernwapens. Een dual use vereiste brengt bovendien hoe dan ook een extra kost met zich mee, bovenop de 15 miljard euro…

Het kan anders

De wereld is er de afgelopen jaren niet stabieler op geworden. Maar in de huidige veiligheidscontext is er geen behoefte aan méér gevechtsvliegtuigen. Pax Christi kiest voor een Belgisch leger dat optreedt als effectieve beschermingsmacht voor burgers in conflictgebieden, en dat zich specialiseert in VN-vredesmissies. Dat kost een pak minder geld, en draagt meer bij aan vrede en stabiliteit. Nieuwe gevechtsvliegtuigen kannibaliseren de middelen die nodig zijn om het Belgisch leger te transformeren tot zo’n beschermingsmacht voor burgers.

Op internationaal niveau groeit een hernieuwd momentum voor dergelijke missies. Zo organiseerde President Obama in september 2015 een speciale UN Peacekeeping Summit. Binnen de Verenigde Naties werd het afgelopen jaar grondig nagedacht over VN-vredesmissies “nieuwe stijl”.

Ons land gaf echter verstek. Dit terwijl de VN in augustus 2015 een gedetailleerde lijst publiceerde van capaciteiten waaraan een tekort is. Als België écht wil bijdragen aan de internationale vrede en veiligheid, kan het beter investeren in grondtroepen en politionele capaciteiten, luchttransportcapaciteiten, gespecialiseerde eenheden voor de opruiming van onontplofte oorlogsresten en geïmproviseerde explosieven of inlichtingencapaciteiten.

Duurzame vrede wordt bovendien enkel bereikt door massaal te investeren in conflictpreventie, vredesopbouw en ontwikkeling. Enkel op die manier kunnen de grondoorzaken van conflict worden aangepakt. Op EU- en VN-niveau bestaan tal van mechanismen voor conflictpreventie en vredesopbouw, maar die blijven chronisch ondergefinancierd.

Op Belgisch niveau werd de dienst vredesopbouw bij Buitenlandse Zaken enkele jaren geleden simpelweg afgeschaft, terwijl het budget voor conflictpreventie en vredesopbouw anno 2015 een schamele 5 miljoen euro bedraagt. Een fractie van de miljarden die besteed worden aan nieuwe gevechtsvliegtuigen zou daar een écht verschil maken.

Transparantie & onbeantwoorde vragen

Kolonel Van Pee benadrukte tijdens de hoorzitting op 24 februari 2016 het belang van voldoende maatschappelijk draagvlak en transparantie. Kamerlid Peter Buysrogge (N-VA) beaamde: ‘Voor dergelijke investering is het niet meer dan logisch dat je in alle transparantie werkt’.

Een recent rapport van Transparency International is echter kritisch over de mate van transparantie bij Defensie. Op de vragen ‘is het gevoerde beleid publiek beschikbaar en bestaat er debat over?’ en ‘wordt de aankoopprocedure voor defensiemateriaal – van behoeftestelling, over contract, tot doorverkoop van afgeschreven materiaal- openbaar gemaakt?’ scoort België respectievelijk 2 en 1 op een schaal van 0 (onvoldoende) tot 4 (heel goed).

‘Transparency International is kritisch over de mate van transparantie bij Defensie.’

Momenteel ligt in het parlement een resolutie voor die het Rekenhof verzoekt de totale kost voor elk type gevechtsvliegtuig en de totale impact op de begroting na te rekenen. Van Pee benadrukte hier geen probleem mee te hebben: ‘Het Rekenhof? Dat is aan jullie. Wij hebben alleszins niets te verbergen.’

Het aankoopdossier van nieuwe gevechtsvliegtuigen en de ontwikkeling van een strategische visie op Defensie liep al meer dan een half jaar vertraging op. Hoewel de voorbereidingsfase stilaan afgerond wordt, blijven vele vragen onbeantwoord. Wanneer wordt het volledige Strategisch Plan Defensie publiek gemaakt? Wanneer wordt het lastenboek voor nieuwe gevechtsvliegtuigen opgesteld, en wordt dit überhaupt publiek gemaakt? Wat met de betaalbaarheid van nieuwe gevechtsvliegtuigen en vermeende economische terugverdieneffecten? Waarom hebben we nieuwe gevechtsvliegtuigen nodig, als er op Europees niveau al een overcapaciteit is van meer dan 2000 toestellen? Wanneer wordt de effectiviteit van eerdere interventies met gevechtsvliegtuigen grondig geëvalueerd? Beslist de regering dat nieuwe gevechtsvliegtuigen een nucleaire capaciteit moeten hebben, en wat is daar de extra kost van? De belastingbetaler verdient een antwoord.

Willem Staes is beleidsmedewerker Veiligheid en Ontwapening bij Pax Christi Vlaanderen. Op 24 april 2015 organiseert de vredesbeweging in Brussel een Nationale Manifestatie tegen de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Meer informatie op www.geengevechtsvliegtuigen.be.