‘Mensen met mentale gezondheidsproblemen verdienen respect’

Of het nu gaat om topatlete Simone Biles, geïnterneerden in België of mensen in een ontwikkelingsland: ‘Vooroordelen over mentale problemen zijn wereldwijd een belemmering voor herstel', schrijft Annelies Van Erp van de ngo Memisa België vzw. 'Die vooroordelen vormen een barrière om opnieuw een plek in te nemen in de maatschappij, en ze kunnen een blijvende deuk in het zelfvertrouwen veroorzaken.’

In Guinee, net zoals in veel andere Afrikaanse landen, rust er een groot taboe op patiënten met mentale problemen. Dat schreef ik enkele weken geleden. Snel herpakte ik me en maakte ik ervan: ‘In Guinee, net zoals in veel andere landen wereldwijd, rust er een groot taboe op patiënten met mentale problemen.’

Aan dit zinnetje moest ik denken toen ik naar de Olympische Spelen keek en de commentaren hoorde toen de Amerikaanse turnster Simone Biles uit de wedstrijd stapte omwille van mentale gezondheidsproblemen.

Nadien las ik: ‘Biles geeft toe dat het om mentale problemen gaat.’ Opnieuw een pijnlijke woordkeuze. Ik heb nog nooit gelezen dat een atleet toegeeft dat hij of zij een knieblessure heeft…. Of dat een voetballer met een gebroken scheenbeen zijn team in de steek laat.

Lange weg te gaan

Onze samenleving heeft nog steeds de neiging om personen met psychische aandoeningen te beschouwen als moreel gebroken slachtoffers in plaats van als zieken die een behandeling moeten krijgen. Dit verklaart onder meer waarom spoedafdelingen soms onvoldoende zijn uitgerust om tegemoet te komen aan de behoeften van patiënten die zich midden in een psychische crisis bevinden. Of waarom ziekenfondsen slechts in beperkte mate tussenkomen bij de terugbetaling van kosten gelinkt aan psychische problemen.

‘Geesteszieken worden te vaak in de gevangenis gestopt. Een plek waar ze helemaal niet thuishoren.’

We hebben nog een lange weg te gaan. Voor veel mensen is het geen evidentie om mentale problemen te zien als gezondheidsproblemen. Het taboe blijft groot.

Uit een onderzoek van gezondheidsfonds CM en de Universiteit van Gent (2019) blijkt dat bijna een kwart van alle Vlamingen die al met psychische problemen te kampen had, daar niet over praatte met familie of vrienden. Nochtans kunnen zij de stap om professionele hulp te zoeken, verkleinen. Bovendien is hun steun een essentiële pilaar tijdens het genezingsproces.

Als medische ngo strijdt Memisa voor de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg voor iedereen. En dit gaat verder dan de afwezigheid van ziekte, het omvat het geheel van fysiek én mentaal welzijn. Integratie van geestelijke gezondheidszorg in onze projecten vinden we vanzelfsprekend.

In Guinee werkt Memisa nauw samen met Fraternité Médicale Guinée (FMG), een lokale ngo die opkomt voor de rechten van de allerkwetsbaarsten in de samenleving en de toegang tot gezondheidszorg voor hen bevordert. FMG is uniek door haar focus op geestelijke gezondheidszorg.

De geleverde inspanningen wat betreft sensibiliseringscampagnes werpen hun vruchten af. Zo groeit onder meer het besef dat mensen met een ticstoornis niet bezeten zijn en ontvangen vrouwen met een postnatale depressie steeds vaker de nodige nazorg.

Sleutel tot succes zijn de gemeenschapswerkers die per motor de patiënten thuis bezoeken. Ze ondersteunen patiënten én hun familie. Onder meer via deze huisbezoeken, maar ook door fondsen die financieel tussenkomen en aangepaste medische behandelingen, wordt getracht taboes in de samenleving te doorbreken. Het doel is de re-integratie van patiënten met een psychische problematiek te bevorderen.

‘Toen ik voor het eerst geconfronteerd werd met patiënten met mentale problemen, was dat een grote emotionele shock’, vertelt FMG-oprichter en dokter Abdoulaye Sow. ‘De manier waarop ze behandeld worden is onmenselijk. Ze worden vastgeketend of verstoten door hun familie. Zoiets zindert na. Geesteszieken worden te vaak in de gevangenis gestopt. Een plek waar ze helemaal niet thuishoren. Ze zijn daar terechtgekomen zonder behoorlijk onderzoek en worden behandeld als monsters.’

Ondanks de geboekte vooruitgang worden mensen met geestelijke gezondheidsproblemen vaak geconfronteerd met discriminatie, stigmatisering en schendingen van hun mensenrechten.

Van Guinee tot België

Ook in ons land neemt het aantal met patiënten met psychische stoornissen dat in de gevangenis belandt (in plaats van internering), opnieuw toe. Nochtans is toegang tot gezondheidszorg een mensenrecht. Mensen onterecht naar de gevangenis sturen als ze psychische hulp nodig hebben, is een schending van dit mensenrecht.

Wetenschappelijk onderzoek en een beter begrip van het menselijk brein helpt om mentale problemen uit het verdomhoekje te halen. Maar het volstaat niet.

Hoe we over geestelijke gezondheid praten is belangrijk en beïnvloedt ons denken: Welke woorden we gebruiken, de nuances die we leggen en het vermijden van simplismen. Deze zaken helpen om psychisch lijden op een zelfde lijn te krijgen als fysiek lijden.

Vooroordelen en stigmatisering moeten aangepakt worden. Niet alleen om de menswaardigheid van de patiënten te garanderen. Het gaat verder. Vooroordelen zijn een belemmering voor herstel. Ze vormen een barrière om opnieuw een plek in te nemen in de maatschappij en ze kunnen zelfs een blijvende deuk in het zelfvertrouwen veroorzaken.

Of dokter Sow fier is op het werk dat hij en zijn collega’s verrichten? ‘Ja, maar mijn fierheid gaat vooral uit naar de patiënten. Hoe zij de draad van hun leven opnemen na te zijn gediscrimineerd en gestigmatiseerd: Dat verdient respect.’

Annelies Van Erp is communicatiemedewerkster bij Memisa België vzw.