Stop de waanzin

Er is steeds minder geweld in de wereld. Volkerenmoord, doodslag, verkrachtig, etnische zuivering en foltering werden eeuwenlang beschouwd als normale en legitieme manieren om het belang van de eigen groep – of van de heersende elite – na te streven. Vandaag gelden ze als moreel onaanvaardbaar en zijn er allerlei instellingen uitgebouwd om het geweld te voorkomen, te beheersen of te bestraffen.

Dat was voordat onze ergste nachtmerries over de barbaren op Youtube te zien waren.

De eenentwintigste eeuw is niet het Utopia waar iedereen gelukkig en in vrede leeft, maar dit tijdperk is menselijker en welvarender dan welk verleden ook, betoogde de Canadese psycholoog Steven Pinker drie jaar geleden in Ons betere ik. Waarom de mens steeds minder geweld gebruikt. Dat was voordat de autoritaire status-quo in het Midden-Oosten implodeerde en voordat Moskou en Washington opnieuw voor confrontatie in plaats van coöperatie kozen. Dat was voordat onze ergste nachtmerries over de barbaren op Youtube te zien waren.

De zomer van 2014 spreekt een heel andere taal dan Pinkers langetermijnverhaal. In een seizoen waarin komkommers en vakantieverhalen het nieuws horen te domineren, was het voor redacties dit jaar moeilijk om het ene conflict te blijven volgen omdat het volgende alweer de aandacht opeiste.

Het nieuwsoverzicht van de voorbije maanden voelt dan ook als een litanie van zeven of meer smarten. Van Oost-Oekraïne, Gaza en Irak tot Nigeria, Libië, Syrië en Zuid-Soedan. Van Afghanistan tot Mali, van Jemen tot Ferguson.

Het geweld van deze zomer was soms een botte ontsporing, maar vaak was er sprake van doelgericht gebruik van geweld om hele bevolkingsgroepen of buitenlandse vijanden te terroriseren: de massa-ontvoeringen in Nigeria, de etnische of religieuze zuiveringen door de Islamitische Staat in Irak en Syrië, en de destructieoorlog tegen Gaza.

De voortdurende barrage van beelden en verhalen over geweld roept verontwaardiging op. Welke daden de grootste afschuw opwekken, hangt af van een heleboel factoren, maar komt toch vaak neer op de vraag met wie we ons identificeren. Met de burgers van Gaza of met de bewoners van Sderot? Met de Russischsprekende minderheid of met de prowesterse partijen? Met de Amerikaanse journalist of met zijn beul, een Britse rapper?

Die laatste vraag is het makkelijkst te beantwoorden. Je hoeft zelfs geen blanke journalist te zijn om spontaan en voor de volle honderd procent James Foley te zijn en de beul te verafschuwen. Het perfect in scene gezette filmpje van de onthoofding kan ook alleen maar daarvoor bedoeld geweest zijn: om de barbaarse identiteit die de islamisten toegedicht wordt zonder enige nuance op te eisen.

Geweld wordt vaak gebruikt als een onontkoombare provocatie

Geweld wordt vaak gebruikt als een onontkoombare provocatie. Er niet op antwoorden met gelijke wapens wordt al snel gezien als een teken van zwakte, als een nederlaag. Er wel op ingaan versterkt de gewenste tweedeling tussen wij en zij, in dit geval tussen de ware gelovigen en de verdoemde alliantie van kruisvaarders en zionisten.

Sinds 11 september 2001 is er ook in het Westen alles aan gedaan om een tweedeling tot stand te brengen, met aan de ene kant het geweld dat door (onze) gevestigde instellingen gewettigd wordt en aan de andere kant het geweld dat de huidige machtsverhoudingen fundamenteel ter discussie stelt.

Binnen dat schema worden de Amerikaanse dronebombardementen in het noordwesten van Pakistan en de folteringen in CIA-gevangenissen legitiem, ook al maken ze duizenden onschuldige slachtoffers. Mensen met evenveel liefde voor hun grootmoeder als James Foley worden vermoord of vermalen, zonder dat er een westerse storm van protest opsteekt.

Geweld produceert daardoor zijn eigen succes en vervolg. In Oekraïne hebben de huidige regering, Rusland en de Navo allemaal bijgedragen tot de polarisering en het geweld, waarna ze allemaal dat geweld aangrijpen om meer te gaan investeren in wapens en legers.

Ook in België lijkt het normaal dat op alles wat een welvaartsstaat voor zijn burgers gerealiseerd heeft – onderwijs, gezondheidszorg, mobiliteit, cultuur, openbare omroep, sociale zekerheid – bespaard wordt, terwijl in dezelfde beweging een militaire aankoop van vier miljard euro als rationeel en onvermijdelijk aanvaard wordt. Het is de hoogste tijd ook die waanzin te stoppen.