Als terugkeerbeleid eenrichtingsverkeer is, werkt het niet

Staatssecretaris voor Migratie Theo Francken is in Guinee om over migratie en terugkeerbeleid te spreken. Dat landen in het Zuiden soms een heel goede reden hebben om niet of stroef mee te werken bij de terugname van migranten lijkt hij in zijn recente blog over het terugsturen van asielzoekers naar Soedan niet te beseffen. Nochtans dringt een beter begrip van (en voor) de belangen van ontwikkelingslanden en de link tussen migratie en ontwikkeling zich op.  

Nu de storm over het Soedanrapport is gaan liggen, wordt – ondanks de succesvolle framing door de regering – duidelijk dat het CGVS rapport vooral besluit dat de regering fouten maakte en haar verplichtingen onder internationaal recht niet respecteerde. De Raadkamer bevestigt deze conclusie door de voorbije dagen verschillende opgesloten Soedanezen vrij te spreken op basis van de gebrekkige toetsing van het risico op foltering.

De dode hoek in het migratiedebat

Ondertussen dringt een diepere discussie over het Belgische terugkeerbeleid zich op. Een aspect dat nog onderbelicht blijft, zijn de terugnameakkoorden en de koehandel die daarrond gevoerd wordt.

In zijn blog van 13 februari uit staatssecretaris Francken zijn ongenoegen over de ‘gebrekkige medewerking, tot ronduit tegenwerking’ van de herkomstlanden

Laat ons duidelijk zijn. Elk asielbeleid houdt ook een terugkeerbeleid in. Als bescherming in België of een ander EU-land na een zorgvuldige asielprocedure niet nodig blijkt, moet ons land de terugkeer mogelijk maken. Daarbij moet in de eerste plaats worden ingezet op de (meer duurzame) vrijwillige terugkeer. Gedwongen uitwijzing kan enkel als uiterste maatregel.

Langs hun kant dienen ook de herkomstlanden mee te werken aan het terugkeerbeleid door de uitgewezen onderdanen opnieuw op te nemen. Dat gebeurt via zogenaamde terugnameakkoorden.

In zijn blog van 13 februari uit staatssecretaris Francken zijn ongenoegen over de ‘gebrekkige medewerking, tot ronduit tegenwerking’ van de herkomstlanden. Ook de Europese Commissie beklaagt zich het gebrek aan vooruitgang in het sluiten van terugnameakkoorden. De recepten die Francken naar voor schuift - zowel ontwikkelingssteun als de toegang tot onze markt en de uitreiking van visa voor diplomaten, zakenlui en studenten afghankelijk maken van medewerking – zijn echter lang niet nieuw en beloven weinig zoden aan de dijk te brengen. Een beter begrip van (en voor) de belangen van ontwikkelingslanden en de link tussen migratie en ontwikkeling dringt zich op.

Waarom werken zij niet mee, als wij er toch voordeel bij hebben?

Hoe komt het dat verschillende herkomstlanden weigerachtig zijn om mee te werken aan terugkeer? Het antwoord is vrij eenvoudig. Internationale migratie is van vitaal belang voor Afrikaanse economieën. Het volstaat om te kijken naar de geldtransfers van migranten naar hun familie en kennissen in ontwikkelingslanden (remittances) om het belang ervan in te zien.  Nigeria  ontvangt jaarlijks meer dan 22 miljard dollar van zijn landgenoten in het buitenland. In Liberia en Gambia gaat het om ongeveer een kwart van hun BBP. In Mali en Senegal ligt dat rond de 10 procent. Ontwikkelingslanden ontvangen jaarlijks meer dan drie keer het bedrag van de officiële ontwikkelingshulp in remittances. De Verenigde Naties en de Wereldbank erkennen steeds meer het hun belang voor de financiering van ontwikkeling en het terugdringen van de armoede.

In Liberia en Gambia zorgen remittances voor een kwart van hun BBP. In Mali en Senegal ligt dat rond de 10 procent

Maatregelen die de diaspora in het buitenland treffen, zijn dan ook extreem onpopulair in Afrikaanse landen. In 2009 al sprongen jarenlange onderhandelingen over terugname tussen Mali en Frankrijk onder leiding van president Sarkozy af. Ook toen werd ontwikkelingshulp in de schaal gelegd. De weigering om het terugnameakkoord te tekenen, werd in Mali zelf gevierd als een overwinning en een steun aan de landgenoten in het buitenland. Recenter kwam ook Nederlands minister van Buitenlandse Zaken Koenders  van een kale reis terug toen zijn Malinese ambtsgenoot hem publiekelijk tegensprak over een vermeend terugnameakkoord. In haar laatste vooruitgangsrapport betreurt de Europese Commissie het gebrek aan vooruitgang inzake terugkeer met verschillende landen in de regio. De Commissie kondigt inspanningen aan om de Afrikaanse landen ‘te helpen om hun bevolking te overtuigen van het belang van terugname.‘

Blijf van de ontwikkelingsbudgetten

Het zwaaien met de Europese budgetten van ontwikkelingshulp maakt weinig indruk op de Afrikaanse regeringen wanneer remittances die budgetten ruim overstijgen en hun bevolking enorm weigerachtig staat tegenover terugname.

Wie wel slachtoffer wordt van het schrappen in de ontwikkelingsbudgetten, is de Afrikaanse bevolking. Zij zal minder toegang krijgen tot onderwijs, gezondheidszorg, … . Dat beseft ook Minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander de Croo toen hij vorig jaar tegen zijn Europese collega’s zei dat de ‘Europese ontwikkelingsbudgetten niet als stok achter de deur gebruikt mogen worden om in Afrika een Europees migratiebeleid door te drukken.’

Legale migratie als antwoord

Binnen de Europese Commissie en invloedrijke denktanks als die van de Gerald Knaus (de bedenker van de EU-Turkije deal) dringt het al langer door dat enkel akkoorden inzake grootschalige legale migratie kunnen leiden tot echte partnerschappen en medewerking inzake terugkeer.

Enkel akkoorden inzake grootschalige legale migratie kunnen leiden tot echte partnerschappen en medewerking inzake terugkeer

Afrikaanse landen kampen met grote demografische uitdagingen. Vele duizenden jongeren vinden geen toegang tot de arbeidsmarkt. In tal van Europese landen geraken vacatures steeds moeilijker ingevuld. Beide continenten kunnen dus beter worden van een ruimer systeem van arbeidsmigratie. Helaas blijven de Europese lidstaten hopeloos achter in het openen van arbeidsmarkt. Het werd voor Afrikanen de laatste decennia alleen maar moeilijker om visa te bekomen om naar verschillende Europese landen te reizen.

Zou staatssecretaris Francken dit perspectief ook op tafel leggen  in Guinee? Of wordt er enkel gesproken over wat voor België interessant is, namelijk de terugname van criminelen en maatregelen om potentiële migranten te ontraden om naar België te komen. Je kan proberen, mijnheer de staatssecretaris, maar dat soort éénrichtingsverkeer werkt in de wereld van vandaag niet meer.