Wat dacht u van Mens?

Een bezorgde grootmoeder schreef:

– Laatst feliciteerde iemand me met mijn mooi “negertje”, doelend op mijn kleinkindje. Ik protesteerde maar zij lachte dat weg en zei: “Ik weet tegenwoordig niet meer welk woord te gebruiken.” Ik zweeg maar. Wat voor zin heeft het hierover te discussiëren? Dat is enkel verloren energie.  –

Onbedoeld racisme

Dit korte tekstje bevat twee erg belangrijke elementen die ons aan het denken zouden moeten zetten. Het eerste is dit: mensen gebruiken het woord ‘neger’ niet per se uit kwade wil of uit racistische overwegingen. Integendeel, hoe vaak hoor je niet dat iets “niet racistisch bedoeld is”? En mensen menen dat als ze dat zeggen. Ze weten ook wel dat ‘neger’ niet bepaald een mooi woord is, maar wat is het alternatief?

Dat brengt ons bij het tweede punt. Wat antwoord je op uitlatingen van onbedoeld racisme? Ga je met het vingertje staan wijzen? Dat is – zoals de mevrouw in het stukje hierboven zegt – vaak verloren energie. En wat is het alternatief? Dat mensen je aanspreken over je “zwartje”? Dat we iedereen nu politiek correct “zwarte medemens” gaan noemen? Oh, de grappen die hier al over zijn gemaakt!

Ik heb een ander voorstel. Wat dacht u van “mooi kindje”? Mevrouws kleinkind is waarschijnlijk een wolk van een meisje. Misschien heeft ze andere kleinkinderen ook, zonder donkere huid. Daarvan zeggen de mensen enkel dan: “Wat een schattig meisje!” “Wat een stoere bink!” Dat zijn uitdrukkingen die perfect gebruikt kunnen worden voor elk kind. Ongeacht de huidskleur.

Racisme is een taboe

Waarom doen we dat dan niet? Het grootste probleem is dat in onze maatschappij veel te weinig over racisme wordt gesproken. We weten wel dat mensen met een andere huidskleur het moeilijker hebben op school, op de arbeidsmarkt, … Maar we ontkennen heel vaak dat er sprake zou kunnen zijn van racisme. Maar wat is racisme dan eigenlijk? Het is het aanvaarden dat er verschillende rassen zijn en dat die rassen fundamenteel van elkaar verschillen. Het is eigenlijk aanvaarden dat op basis van iemands huidskleur je kan weten wat soort persoon dat is (slim of dom, crimineel of brave burger). Met ons verstand weten we natuurlijk allemaal dat dat kort door de bocht is, maar het is zo moeilijk om dit besef dieper te doen doordringen.

Als we iemand “neger” noemen, reduceren we die persoon tot zijn of haar huidskleur. Dat gebeurt ook als we het woord veranderen naar “zwart” of “bruin” of “gekleurd”. Het blijft slechts één kenmerk van iemands rijke persoonlijkheid. Dit geldt ook voor andere kenmerken, zoals geslacht, ouderdom, religie, en zoveel meer. Wanneer je iemand herleidt tot één kenmerk, bijvoorbeeld “moslim”, zit er daar diep vanbinnen altijd een waardeoordeel in vervat. Want je kijkt niet meer naar de mens. Dat ene kenmerk wordt zo overheersend dat het je hele mening beïnvloedt.

Dat is in grote mate een onbewust proces. We denken dat we die termen nodig hebben om mensen te beschrijven. Hoe gemakkelijk is het toch om te zeggen, “die neger”, “die Turk”, “die moslim” – of ook “die homo”, “dat oud peke”, “die gehandicapte”? Maar over die knappe jongen met blauwe ogen zeggen we toch ook niet, “die blanke”? Nee, dan doen we wel moeite om een volledige persoonsbeschrijving te geven. Tot in de kleinste details wordt zijn menselijkheid uit de doeken gedaan. Maar voor mensen aan de marges van onze maatschappij nemen we maar al te vaak een shortcut.

De mens als basis

Natuurlijk is de oplossing niet om een heleboel woorden uit ons vocabularium schrappen. Het moet mogelijk zijn te zeggen dat iemand blank is, of zwart, of moslim, of gehandicapt. Maar dat mogen nooit de enige termen zijn die een mens definiëren. Eigenlijk is dat de logica zelve. In plaats van te beginnen met “zwart”, “bruin” of “moslim”, laat ons beginnen met MENS. En aan die mens dan allerlei kenmerken toevoegen die hem of haar bepalen. Pas als “mens” het basiselement van onze conversatie wordt, kunnen we beginnen in te zien dat iedereen bestaat uit honderden of duizenden facetten. Die huidskleur is slechts eentje, het geloof in Jezus of Mohammed een andere, etc. Als we zover zijn, kunnen we mensen beoordelen op hun dromen en daden in plaats van op hun uiterlijk. De oplossing is praten, het debat niet uit de weg gaan.

De grootmoeder uit het stukje hierboven had dus op één puntje ongelijk. Je moet met iedereen discussiëren, ook al kost dat enorm veel energie. Als we willen leven in een menselijke samenleving gaan we nu die energie moeten investeren. Het is nog niet te laat. Als ik één ding geleerd heb uit de reacties op mijn vorige artikel is dat mensen van gedacht kunnen veranderen als ze dieper over deze dingen gaan nadenken en inzien hoe logisch de oplossing eigenlijk is. We moeten een beetje meer moeite doen om verder te kijken dan het eerste opvallende kenmerk en eens polsen naar de dingen die we gemeenschappelijk hebben. Dat kan enkel als we elkaar als mensen in de ogen durven kijken.

PS: Nooit een veroordelende houding aannemen, dat is een enorme uitdaging. Ik geef toe, ook in mij schuilt er hier een daar een restje racisme. Zo’n aangekoekt randje kolonialisme en superioriteitsbesef, dat zo moeilijk uit de vleespan van onze maatschappij weg te schuren is. Het schuilt in ieder van ons en het is belangrijk dat we dat toegeven. Anders jagen we, met opgestoken en verwijtend vingertje hoog in de lucht, iedereen op stang en dat is niet de bedoeling. De bedoeling is te zoeken naar een nieuwe basis voor een nieuw gesprek over een nieuwe toekomst!

Lees ook het opiniestuk ‘Ban het woord Neger’

Sara Cosemans is studente geschiedenis in een voortgezet masterprogramma dat haar zowel een jaar naar Columbia University in New York en naar de London School of Econonics voerde. Ze schreef eerder al een boek over de Sikh-migratie in België.