Zeventig jaar kernwapens: tijd om de nucleaire impasse te doorbreken

De vijf officiële kernwapenstaten bereikten daarmee hun doel: het afblokken van verdere verplichtingen om hun nucleair arsenaal af te bouwen. België ging hier volop in mee, terwijl een grote meerderheid van VN-lidstaten dit gebrek aan vooruitgang grondig beu is. 107 landen tekenden de afgelopen maanden de “Humanitaire Belofte”, dat landen oproept onderhandelingen op te starten voor een internationaal verbod op kernwapens. België weigert dit initiatief te steunen en komt zo internationaal steeds geïsoleerder te staan.

Naïeve dromerij

De afgelopen jaren is er een groeiende bewustzijn over de humanitaire gevolgen van het inzetten van kernwapens. Deze bezorgdheid mondde uit in de vraag naar een internationale conventie die kernwapens eenvoudigweg verbiedt. Recent studiewerk bevestigt de catastrofale humanitaire consequenties van de inzet van kernwapens, en de wereldwijde ontwrichting van het klimaat die een nucleaire ontploffing met zich zou meebrengen. Niet meer dan logisch dat dergelijk wapentuig zou worden verboden.

Een incident met kernwapens is helemaal niet zo ondenkbeeldig als velen willen doen geloven.

Kernwapens zijn bovendien illegaal onder internationaal recht. Het zijn geen instrumenten van stabiliteit of afschrikking, maar immorele wapens van massavernietiging en instabiliteit. ‘De tijd is gekomen om niet alleen de immoraliteit van het gebruik van kernwapens, maar ook die van het bezit ervan te bevestigen’, stelde ook de Belgische bisschoppenconferentie afgelopen week. De bisschoppen wezen er op dat het Vaticaan recent haar steun aan de theorie van “nucleaire afschrikking” introk.

Een incident met kernwapens is bovendien helemaal niet zo ondenkbeeldig als velen willen doen geloven. Ettelijke voorbeelden zijn gekend van het bijna-gebruik (bewust of incidenteel) van kernwapens, tot vrij recent nog in 2009, toen een Britse en een Franse onderzeeër met kernmateriaal aan boord met elkaar botsten. Het gevaar op een nucleaire ramp met catastrofale humanitaire gevolgen is allesbehalve ondenkbaar.

Streven naar een kernwapenvrije wereld is logischerwijs een kwestie van een rationele kosten-batenanalyse. Denken dat er nooit iets mis kan gaan, is simpelweg naïef. Het zijn in deze dus vooral de nucleaire “realisten” die naïeve -en behoorlijk gevaarlijke- dromen koesteren.

Drogredenen tegen een verbod

Hoewel België officieel verkondigt voorstander te zijn van een kernwapenvrije wereld, worden telkens argumenten naar voren geschoven tegen een verbod op kernwapens. Zo vindt de Belgische regering dat een stap-voor-stap-benadering moet worden gevolgd, dat een nieuw verdrag afleidt van bestaande mechanismen, dat een verdrag sowieso zinloos is zonder medewerking van de kernwapenstaten, dat een verbod onverenigbaar is met NAVO-engagementen en dat het weghalen van kernwapens de NAVO onveiliger maakt.

Dat zijn drogredenen. In de huidige “stap-voor-stap-benadering” zijn er geen deadlines of repercussies in geval van niet-naleving. Een juridisch verdrag moet daarom de volgende stap zijn, in plaats van de laatste stap. Het is een sterke stimulans om op korte termijn afdwingbare maatregelen te nemen om tot een kernwapenvrije wereld te komen.

Een nieuw verdrag dat kernwapens verbiedt, verhoogt de druk op de kernwapenstaten om te ontwapenen

Een nieuw verdrag is daarnaast niet in tegenspraak met bestaande mechanismen, maar versterkt deze juist. Artikel VI van het NPV stelt dat ‘elke partij van het verdrag zich ertoe verbindt om te goeder trouw te onderhandelen over (…) een verdrag over algemene en volledige ontwapening onder streng en doeltreffend internationaal toezicht.’ Een nieuw verdrag dat kernwapens verbiedt, verhoogt de druk op de kernwapenstaten om te ontwapenen en verhindert zo dat niet-kernwapenstaten gedesillusioneerd raken en dat het hele non-proliferatieregime onder druk komt te staan.

Een nieuw verdrag zal daarnaast de legitimiteit van nucleaire afschrikking als een aanvaardbare beleidsoptie ondermijnen, en verhinderen dat miljarden worden geïnvesteerd in de al opgestarte modernisering van kernwapens. Miljarden die veel nuttiger geïnvesteerd kunnen worden in maatregelen tegen de klimaatverandering of de strijd tegen extreme armoede.

Het Strategisch Concept van de NAVO uit 2010 is ook geen juridische verbintenis maar een politiek engagement. Het kan aangepast of herroepen worden. De NAVO stond doorheen haar geschiedenis lidstaten overigens allerlei uitzonderingen toe inzake nucleair beleid.

De NAVO heeft bovendien geen kernwapens nodig om een overweldigende militaire vuurkracht te bezitten. Alle NAVO-lidstaten samen besteden meer dan tien keer zoveel aan militaire uitgaven dan Rusland. Het beëindigen van de geldverslindende afhankelijkheid van kernwapens staat lidstaten toe middelen te verschuiven naar de conventionele militaire capaciteiten die de NAVO beweert onvoldoende te hebben. Een einde van de nucleaire capaciteit vermindert de veiligheid van de NAVO-lidstaten dus niet, maar doet ze juist toenemen.

De weg vooruit

Het is na afloop van de toetsingsconferentie meer dan ooit duidelijk dat de kernwapenstaten niet geïnteresseerd zijn in verdere stappen tot echte nucleaire ontwapening. Dat hoeft vooruitgang echter niet in de weg te staan, integendeel. De zeventigste verjaardag van de nucleaire aanval op Hiroshima en Nagasaki in augustus 2015 zal wellicht aangegrepen worden om een diplomatiek onderhandelingsproces rond een verbod op kernwapens te lanceren, met of zonder de medewerking van de kernwapenstaten.

Aan België dus de keuze: voegt ons land de daad bij het woord in het streven naar een kernwapenvrije wereld en ondertekent het de “Humanitaire Belofte”, of plaatst het zich bij het steeds kleiner wordend clubje van landen dat elke betekenisvolle vooruitgang in nucleaire ontwapening afblokt?

Annemarie Gielen is algemeen directeur van Pax Christi Vlaanderen