Wereldwaterdag in Oost-Congo: 'U ziet toch dat we proper zijn'

22 maart is wereldwaterdag, de jaarlijkse herinnering aan het belang van drinkwater als noodzakelijke voorwaarde voor ontwikkeling en leven in het algemeen. Guy Poppe trok naar Oost-Congo. Geen kleurrijke brochures of ludieke acties in deze oorlogszone, maar een dagelijks gevecht om water voor iedereen. En de kracht van een georganiseerd middenveld.

  • © Guy Poppe De waterkraan in Mudzi-Pela © Guy Poppe
  • © Guy Poppe Het CIDRI-team in gesprek met plaatselijke comitéleden (Kpandroma) © Guy Poppe
  • © Guy Poppe Scholieren zingen en dansen in Nizi © Guy Poppe
  • © Guy Poppe Ook kleine kinderen komen waterbussen vullen © Guy Poppe
  • © Guy Poppe Demonstratie voor bezoekers: handen wassen na toiletbezoek © Guy Poppe

Met zijn ontmijnende uitspraak brengt hij iedereen in Kpandroma aan het lachen : ‘Vous nous voyez propres ici.’  Er zit die donderdag in januari veel volk aan tafel, leden van het comité dat het plaatselijke waternetwerk beheert, en de discussie verloopt geanimeerd.

Er schort in Kpandroma een en ander aan de waterbevoorrading en daarover maken mijn gesprekspartners zich zorgen.  Zodanig dat de klachtenreeks tijdens onze ontmoeting de boventoon dreigt te voeren.  Maar met de woorden – ‘u ziet toch dat we proper zijn’ – neemt dat ene lid de zwaarte uit het gesprek  weg.  

Beslist ja, alleman ziet er netjes uit.  Want hoe dan ook blijft in Kpandroma het water uit de kraan stromen, zijn uitspraak relativeert de aangekaarte problemen.

Kpandroma krijgt niet eens een plek op de kaart van Congo die ik raadpleeg voor het vertrek uit Bunia.  Het ligt in Ituri, een district in de Oostprovincie, ten oosten van de weg naar het 40 kilometer noordelijker gelegen Mahagi, waar we de grens met Oeganda overgestoken zijn.

Het uitzicht op de Mont Aboro, 2.437 m hoog, kilometers ver, is er prachtig.  Daar vindt CIDRI de bronnen voor de bevoorrading van Kpandroma.  Achter de bergen ligt het Albertmeer, waar Congolezen en Oegandezen de toekomstige olie-exploitatie voorbereiden.

Water dicht bij huis

CIDRI, een Congolese ngo, brengt water naar stadswijken of grotere dorpen die daarom verzoeken.  Wie er geïnteresseerd is, moet zelf mee het studiewerk financieren.  Als CIDRI eenmaal de buizen aangelegd heeft, de tanks en de waterpunten, om het water uit de bergen beschikbaar te maken, dan komt het beheer van het geheel in handen van verkozen comitéleden.

Met hen zijn we in Kpandroma aan de praat geraakt.  Zij staan in voor het onderhoud en het herstel van lekken en andere defecten.  Daarvoor nemen ze enkele technici in dienst en schaffen ze zich klein materiaal aan.  Het geld komt van de gebruikers, die maandelijks een sommetje op tafel moeten leggen.

Een klein initiatief groeide uit tot een onderneming die 450.000 mensen in Ituri van drinkwater voorziet

CIDRI heeft dertig jaar ervaring.  Het is uitgegroeid tot een onderneming, die onderhand 450.000 inwoners van Ituri water levert, één op negen.  De openbare maatschappij, Régideso, beperkt haar activiteiten tot centra van grotere steden, en dan nog.

Als Congolese vrouwen er vanaf willen om dagelijks minderwaardig water op te halen in poelen en beken en achteraf kilometers te stappen met zware kruiken op hun hoofd en rug, dan moeten ze investeren in een netwerk dat gegarandeerd drinkbaar water dicht bij huis brengt.  Dat gebeurt.  Met CIDRI ben ik naar enkele van die plaatsen getrokken, enkele wijken van Bunia, een groot deel van Mahagi, een mijnstadje als Nizi en dus ook Kpandroma. 

Wie water levert, voelt soms nattigheid

Waterbeheer in Kpandroma is ver van eenvoudig.  Er is achterstand met de betaling van de bijdragen.  Aan een van de waterpunten maakt Adjé dat concreet : ‘23 van de 38 gezinnen die hier water komen tappen, hebben van de maand niet betaald.’

Adjé is lid van het comité dat een van de waterpunten in de stad beheert.  Ze opent de kraan enkele uren per dag en int de afgesproken 500 Congolese frank, net geen halve euro.  Daarvan mag ze tien procent houden, voor het overige is dit vrijwilligerswerk.  23 wanbetalers, de berekening is gauw gemaakt: 60 procent!  Een vrouw legt me uit wat er aan de hand is: ‘Eerst moet ik mijn bonen verkocht krijgen.’

Daar ligt de kern van de zaak. De oogst in Kpandroma is al enkele jaren ondermaats.  De opbrengst van bonen en ook maïs is stukken kleiner dan gebruikelijk.  Aanslepende droogte, verwoestende regens en hogere temperaturen constateren die van Kpandroma. Ze ondervinden de klimaatveranderingen aan de lijve.

Wat boerinnen alsnog te koop aanbieden, aan handelaren uit Oeganda, haalt lang niet meer de prijzen van vroeger.  De afzet in Zuid-Soedan is stilgevallen en dus is het crisis in dit deel van Congo. ‘Er komt bijna geen geld meer binnen’, krijg ik te horen.  Het geeft aan hoe broos deze samenleving is.  De minste tegenvaller brengt ze uit evenwicht.

Guy Poppe

Scholieren zingen en dansen in Nizi

Een identieke jammerklacht horen we in Nizi.  Daar leven ze van het goud dat informele delvers uit de rivier halen.  Hebben ze enkele weken pech, dan valt de economie stil en hebben ze zelfs geen cent meer in het laatje om de waterfactuur te betalen.  Net nu het water uit de bergen er tot in de stad stroomt.

Ze waren wantrouwig, die van Nizi, en vroegen zich af of de afstand en het hoogteverschil wel te overbruggen waren. De bron die Oxfam er heraangelegd had, staat immers alweer een tijd droog. Maar sinds kort is een wasbeurt in Nizi een formaliteit. Tot grote vreugde van de leerlingen van de basisschool. ‘We wassen ons want anders krijgen we het schurft en moeten we krabben’, zingen ze uit volle borst.

De nasleep van de oorlog

Van 1999 tot 2007 hebben in Ituri krijgsheren de dienst uitgemaakt.  Eén van hen, Germain Katanga, heeft het Internationale Strafhof op 7 maart veroordeeld voor zijn aandeel in het bloedbad in Bogoro, iets ten zuiden van Bunia.  Daar zijn de ochtend van 23 februari 2003 meer dan 200 bewoners afgeslacht.  Katanga’s rebellen verkrachtten de vrouwen die de moordpartij overleefd hadden of namen ze mee als seksslaaf.  Het Hof acht zijn medeplichtigheid aan misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden bewezen.

De ook voor oorlogsmisdaden en de inlijving van kindsoldaten tot veertien jaar veroordeelde Thomas Lubanga was eveneens in Ituri actief. Aan zijn zijde is Bosco Ntaganda, die de voorbije twee jaar met zijn M23-rebellen in Noord-Kivu de plak zwaaide en nu in Den Haag zijn proces afwacht, zijn carrière als stokebrand begonnen.  

Als gevolg van het conflict is de veestapel in Kpandroma gedecimeerd, de productie van koffie en palmolie drastisch geslonken en de bevolking exponentieel gegroeid. De hoop op een veiliger bestaan en misschien een baan spoort mensen aan om uit hun geïsoleerde dorpen weg te trekken. Bovendien is er water in Kpandroma, ook dat trekt aan. ‘Water heeft de gemeenschappen opnieuw bijeengebracht’, geeft Innocent mee, de coördinator van CIDRI, ‘ze kregen weer een gezamenlijk doel.’ Wast water ook oorlogswonden schoon ?  

Water trekt mensen aan, de bevolking stijgt explosief

Kpandroma telt nu 50.000 inwoners, waarvan er 30.000 toegang tot drinkbaar water hebben.  De druk op de grond is er enorm.  Dicht bij de stad raakt hij uitgeput.  Boeren ontginnen nieuwe terreinen tot op 30 km van hun huis.  De ontbossing van de Aboro houdt risico’s in voor de waterwinning.

Het minste wat er hier misloopt, heeft verregaande effecten. Nu al slaan er vrouwen ’s ochtends opnieuw de weg naar de ver van ideale natuurlijke wateren rond de stad in, omdat ze blut zijn. ‘Je trouve l’eau près de chez moi maintenant, quelle différence !’, had Adjé me met een grote glimlach gezegd.  En toch.

Guy Poppe

Het CIDRI-team in gesprek met plaatselijke comitéleden (Kpandroma)

Terug naar het verleden

Ook in Bunia grijpen mensen terug naar oude gewoontes om hun kruiken met drinkbaar water gevuld te krijgen. In de rond de procure van het bisdom gelegen wijk Mudzi-Pela is CIDRI ontstaan.  Zo’n dertig jaar geleden stellen de bewoners er vast dat op ontiegelijke uren, als zij zich met godsdienstige activiteiten bezighouden, vrouwen uit de wijk water komen halen aan hun kraan. Omdat ze zich anders niet kunnen wassen of geen eten koken voor hun gezin.

Guy Poppe

Ook kleine kinderen komen waterbussen vullen

Dat voorval werkt inspirerend. Twee jaar daarna legt wat later tot CIDRI uitgroeit het eerste netwerk aan in een reeks van vele, Ngongo I. Het komt in Mudzi-Pela tot stand en bedient ook het naburige Ngezi. Voor het eerst in hun leven komt voor 18.000 Congolezen drinkbaar water tot vlak bij hun deur.

Tegenwoordig woont er in de twee wijken samen vier keer zoveel volk en is het water er gerantsoeneerd. Het komt voor dat er op ontiegelijke uren, als de bewoners van de procure zich met godsdienstige activiteiten bezighouden, vrouwen uit de omgeving water komen halen aan hun kraan. Liever zondigen dan er vuil bij te lopen, is hun devies.  

CIDRI heeft zijn antwoord klaar. Het ontwerp voor de aanleg van Ngongo II is af. Zijn Gentse partner Protos heeft de financiering met de Belgische ontwikkelingssamenwerking rond. De werken aan de bronnen in de bergen rond Bunia zijn van start gegaan. Over twee jaar genieten bijkomend 40.000 mensen drinkbaar water. Maar de vraag is of het geen druppel op een hete plaat is. De toename van de bevolking is niet bij te houden.

Weerbare Congolezen

In Mahagi ontmoeten we Pauline.  Ze is al jaren lid van het watercomité in Aru, een flink eind noordelijker.  Een tijd geleden stelt ze tot haar ontsteltenis vast dat de pas aangestelde administrateur de territoire, zeg maar de burgemeester, besloten heeft om op de plek waar de buizen van de waterleiding onder de grond liggen zijn nieuwe optrekje neer te poten.  Er is geen lievemoederen aan.

Tot Pauline het water afsluit en tienduizend inwoners van Aru droog zet.  De administrateur trekt zijn conclusies en trekt nu zijn huis ergens anders op. Toen Pauline naar Mahigi wou om er met het team van CIDRI te komen praten, kreeg ze van hem een lift.  Samen met Pauline verzet de administrateur zich dezer dagen tegen plannen van de elektriciteitsmaatschappij SNEL om een transformator te bouwen op …, precies, een plek waar de buizen van de waterleiding onder de grond liggen. Dat varkentje willen ze samen wassen.

De kracht van de samenleving. Tegenmacht in een land waar macht te vaak ten dienste staat van eigenbelang en zelfverrijking, en het openbare domein, zoals zorg voor nutsvoorzieningen, een ijdel begrip is. Inmiddels stroomt er in Aru weer water uit de kraan.

Op naar de toekomst

Dertig jaar na zijn ontstaan bedient CIDRI één op negen inwoners van Ituri en gaat het de krachtmeting aan om dat cijfer op te voeren. De inwoners van Mudzi-Pela waren dertig jaar geleden de eersten die het van drinkbaar voorzag met Ngongo I. Ngongo II is nakend.  De situatie is identiek in Mahagi. In plaats van de oorspronkelijke 17.000 gebruikers van Mahagi I 22 jaar terug, zijn er daar tegenwoordig vijf keer zoveel voor hun bevoorrading van datzelfde netwerk afhankelijk. Mahagi II moet soelaas brengen en staat in de steigers.

Voor CIDRI is het hard labeur.  Externe financiering is hoe dan ook nodig.  Telkens weer vangt de zoektocht aan om het budget rond te krijgen.  Protos geeft ruggensteun, de Tussengemeentelijke Maatschappij der Vlaanderen voor Watervoorziening vlooit de technische kant van de ontwerpen na, en het bisdom en traditionele chefs trekken mee aan de kar en nemen verantwoordelijkheid op zo gauw het werk van CIDRI erop zit.  Ten slotte kan CIDRI rekenen op de gemeenschappen zelf om zijn weddenschap te winnen.  

Guy Poppe

Demonstratie voor bezoekers: handen wassen na toiletbezoek

Moeizaam gaat ook, zo zou je dit proces samen kunnen vatten, als de vastberadenheid en de luciditeit maar groot genoeg zijn.  Die kwaliteiten hebben ze in huis, in Aru, Bunia, Kpandroma, Mahagi en Nizi.  Ze onderkennen, willen ze zeker zijn dat de vlotte toegang tot drinkbaar water aan het waterpunt in de wijk de dagelijkse martelgang naar afgelegen, onbetrouwbare bronnen definitief vervangt, dat zo’n verandering niet over één nacht ijs gaat.

De weerslag van het krijgsgewoel, de labiele economische toestand, en droogte en opwarming steken stokken in de wielen.  Maar evengoed is het besef groot dat als ze zelf de handen uit de mouwen steken er voor elke tegenslag een oplossing te vinden is.  ‘Vous nous voyez propres ici .’  Met die vijf woorden maken ze dat duidelijk : ‘We komen er wel, dat zie je toch.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.