Arbeid wordt schaars en kostbaar. Trend 5

De ILO-topprioriteiten staan in de VN nu hoog aan de agenda dank zij het werk van de ILO, zeker ook van directeur-generaal Guy Ryder zelf, gesteund door de ‘Group of Friends on Decent Work for Sustainable Development’, deze groep van vrienden van de ILO kwam tot stand onder leiding van de Belgische ambassadrice bij de VN Bénédicte Frankinet.

Samen met de Angolese vertegenwoordiging speelt deze groep van 23 landen een belangrijke rol. Ook in het Europees ontwikkelingsprogramma worden de rol van ‘Decent Work’ en ‘Social Protection’ cruciaal genoemd. Die evoluties zijn hoopgevend.

Er zijn nu al 200 miljoen mensen zonder werk. In de komende 10 jaar zijn 600 miljoen banen nodig.

En dat is niet meer dan logisch, een goed werk geeft ons buiten een inkomen ook dikwijls toegang tot sociale zekerheid. Dit zijn twee succesfactoren om armoede ver achter ons te laten.

Een goed werk heeft echter niet alleen een inkomensfunctie, als we er niet overdreven in opgaan om bij een burn-out uit te komen, geeft het ons zelfwaarde en een plaats in de samenleving. Maar gezien de wereldbevolking nog steeds groeit, klinkt toenemend de vraag: “Is er dan wel genoeg werk voor iedereen?”

Er zijn bijzonder veel factoren die de toekomst van werk mee zullen bepalen. Als we er even enkele ILO-cijfers bijhalen: er zijn nu al 200 miljoen mensen (op werkende leeftijd) zonder werk. In de komende 10 jaar zijn 600 miljoen banen nodig.

The Future of Work

De geschiedenis leert dat technologie zowel positief als negatief benut kan worden.

Nu zijn er 232 miljoen mensen die emigreren op zoek naar werk, dat samen met oorlog en vervolging één van de belangrijkste migratiedrivers is. Migratie is dus een belangrijke factor als we het willen hebben over arbeid.

En dan spreken we niet eens over de waardigheid van werk. We weten dat 21 miljoen mensen als slaven werken, met meisjes, vrouwen en migranten als voornaamste slachtoffers.

Informele arbeid is ook arbeid natuurlijk, maar meestal niet waardig. Niemand waagt zich echt aan globale cijfers. Latijns–Amerika heeft 30% informele arbeid, in Afrikaanse landen gaat dit tot 80-90%. In Azië is de toestand erg verschillend van land tot land. Zeker is dat de informele economie niet afneemt maar toeneemt, zelfs in Europa. Er ligt een enorm terrein open als de informele economie zou geformaliseerd worden, en als de Global Supply Chains zich echt verantwoordelijk zouden gedragen, zou dit proces versneld kunnen worden. Wanneer landen en/of regio’s zouden kunnen instaan voor hun eigen belangrijkste behoeften, ontstaan er nog eens een massa jobs. Indien alleen al de 5% economische groei in Afrika beter verdeeld zou worden, zou dit een enorme boost geven aan de werkgelegenheid, hetzelfde geldt voor enkele Aziatische landen.

Een fenomeen dat op zich ook een trend is, is de klimaatopwarming en wat moet gedaan worden om die tegen te gaan. Dat zal jobs vernietigen, maar creëert ook heel wat mogelijkheden. Maar die juiste transitie van de economie ten bate van de werknemers werd wel ‘vergeten’ op de klimaattop van Lima. Het is belangrijk dat dit wordt hersteld tijdens de klimaattop van Parijs, in december 2015.

Wat is de invloed van de stijgende productiviteit?  In De Standaard (4 december ‘14) las ik een opinie van Patrick Deboosere, demograaf aan de VUB, die het economische onzin vindt dat we tot 67 moeten werken omdat dan buiten de oplossing van de huidige werkloosheid (430 000) nog eens 300 000 extra werkplaatsen extra moeten gecreëerd worden. We moeten dus minder werken. Femma wil naar een 30 uren-week gaan om het werk beter aan te kunnen en beter te verdelen. Een ander idee dat regelmatig de kop opsteekt is die van het gewaarborgd minimuminkomen voor iedereen. Werken kan dan, maar moet niet. Het bruto nationaal inkomen zou groot genoeg worden door de productiviteit, gaat de redenering. Lovenswaardige ideeën, als vertrokken wordt van een ideale wereld waar de extra opbrengsten in de grote pot gaan en keurig worden herverdeeld. Ik heb niet de indruk dat de bedrijfswereld en de vermogenden dat van plan zijn.

Je zit sowieso al met het wereldwijde fenomeen dat ondernemingsgiganten zo weinig mogelijk willen bijdragen tot het systeem van sociale voorzieningen, zeker niet de ‘gefinancialiseerde’ ondernemingen. Die zoeken wegen allerhande om te ontsnappen aan belastingen en sociale bijdragen en spelen landen tegen elkaar uit. Dat er dringend nood is aan fiscale afspraken op Europees en wereldvlak om die maalstroom te stoppen hoef ik niet te herhalen. Het mislukken van de rijkentaks in Frankrijk, niet te verwarren met een vermogenswinstbelasting, moet vooral gezocht worden in de ontbrekende politieke wil om die grensoverscchrijdende afspraken te maken.

Wij hadden het al over productiviteit en dan denken we ook aan technologie. We zien hoe de razendsnel groeiende e-commerce onze handel en wandel letterlijk veranderen. In ‘The Future of Employment’ (2013) voorspellen auteurs Frey en Osborne dat machines in de VS over 20 jaar de helft van de jobs zullen overnemen. Fysici als Stephen Hawking en Elan Musk waarschuwen voor de negatieve kracht van artificiële intelligentie en zelfdenkende robots. Wat zullen ook biotechnologie en genetica nog te bieden hebben? En met de 3-D printer kan men overal ter wereld producten en toestellen maken. Ook dat zal de productie verschuiven, maar hoe? Ik wil zeker niet aanzetten tot pessimisme, de geschiedenis leert dat technologie zowel positief als negatief benut kan worden. Maar dat deze fenomenen een invloed zullen hebben op de arbeid van de toekomst is wel duidelijk.

Arbeid blijft wellicht belangrijk voor het inkomen en kan ook waarde geven aan het leven. Het lijkt wel dat arbeid nog meer schaars en kostbaar zou kunnen worden. Zeker zijn we niet. Hoe, rekening houdend met al die evoluties, arbeid zal veranderen? Welke de rol zal zijn van arbeid? Het is een belangrijke en goede beslissing van de ILO - in voorbereiding van haar honderdjarig bestaan (2019) - zich met ondernemers, werknemers en regeringen te beraden over ‘The Future of Work’ op basis van materiaal aangereikt door heel diverse onderzoeksinstituten, universiteiten, experts en het vermaarde research-departement van de ILO zelf.

5 trends

 Toch zijn de richtingwijzers eenvoudig: respect voor mensen, rechtvaardigheid en duurzaamheid. 

Zoals vooraf aangekondigd, moet je geen futuroloog zijn om deze trends samen te zetten. De elementen ervan zijn dagelijks op te pikken uit het nieuws. Moeilijker is de effecten ervan in te schatten, vooral als we ze in hun onderlinge relatie zien. Welke toekomst heeft arbeid? Zal die bepaald worden door de ‘global supply chains’? Welke zal de rol daarbij zijn van natiestaten of zullen ze er toch in slagen de multilaterale organisaties een sterkere rol te laten spelen, ook ten aanzien van die multinationale bedrijven?

En zullen deze internationale organisaties hun doelstellingen beter op elkaar afstemmen om de wereld beter te besturen? Zullen zij een rol kunnen spelen bij de verdeling van de wereldwijd vergaarde opbrengsten? En zullen deze op duurzame wijze worden verdiend? En de mensen die meewerken aan het maken van die producten en diensten, zullen de vakbonden, sociale organisatie, ziekenfondsen die voor waardig werk en sociale bescherming opkomen die rol kunnen spelen, in de wereldbedrijven, in de landen en ook in de internationale organisaties?

De trends zijn complex, de wijze om ze sturen zijn het ook. Daartoe hebben we stuurlui nodig van velerlei aard en afkomst. Toch zijn de richtingwijzers eenvoudig: respect voor mensen, rechtvaardigheid en duurzaamheid.

De volgende maanden worden te druk om nieuwe blogartikels te schrijven. Dank voor uw belangstelling.

Dit stuk maakt deel uit van de reeks 5 trends bepalend voor onze toekomst.