Q&A: Is nieuwe kiescommissie goede stap naar verkiezingen in Congo?

Waarom de kiescommissie hervormen?

Na de fel bekritiseerde presidents- en parlementsverkiezingen van 28 november 2011 in de Democratische Republiek Congo concludeerden zowel Congolese als internationale verkiezingsobservatoren en analisten dat de verwerking van de verkiezingsresultaten ongeloofwaardig was verlopen. Ondanks de officiële verkiezingsoverwinning waren president Joseph Kabila en zijn politieke partij erg verzwakt uit het verkiezingsproces gekomen.  

Observatoren, politieke partijen, middenveldorganisaties en internationale partners, waaronder België, drongen na de verkiezingen aan op een hervorming van de kiescommissie. Dat orgaan werd immers beschouwd als één van de hoofdverantwoordelijken van de electorale nachtmerrie van 2011. Vertegenwoordigers van politieke partijen uit meerderheid en oppositie, met aan het hoofd een Kabila-vertrouweling, leidden de gepolitiseerde kiescommissie. Het maatschappelijk middenveld was er niet in opgenomen.

Hoe kwam de nieuwe kiescommissie tot stand?

Het Kabila-regime moest de internationale partners zijn goodwill tonen voor het vervolg van het verkiezingsproces. Een wetsvoorstel ter aanpassing van de wet uit 2010 betreffende de organisatie en de werking van de ‘Commission Electorale Nationale Indépendante’ (CENI) werd dan ook ingediend. Na debat keurde het parlement in december 2012 de tekst goed. Eind april dit jaar werd hij afgekondigd door de president.

In een eerste fase van de totstandkoming vond overleg plaats tussen middenveldorganisaties, meerderheids- en oppositiepartijen. Vervolgens stelde iedere groep zijn kandidaten voor aan het bureau van het parlement, dat vervolgens de kiescommissie heeft samengesteld.

Hoe is de hervormde kiescommissie samengesteld?

De hervormde kiescommissie bestaat uit twee organen. Het eerste, de algemene zitting, bestaat uit 13 leden. 3 ervan zijn afkomstig uit het maatschappelijk middenveld (vertegenwoordigers van vrouwenorganisaties, organisaties van electorale en burgervorming en religieuze confessies). Daarnaast zijn er 6 vertegenwoordigers van de politieke meerderheid en 4 van de oppositie. De bevoegdheden zijn conceptualisering, beslissingen, oriëntaties, evaluatie en controle op de kiescommissie.

Het tweede orgaan, het bureau van de kiescommissie, bestaat uit 6 leden: 1 vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld, 3 van de meerderheid en 2 van de oppositie. Het moet zich ontfermen over het beheer en de coördinatie van de kiescommissie.

Welke zijn de uitdagingen van de kiescommissie?

De nieuwe leden van de kiescommissie hebben gezworen de Congolese grondwet en wetten te respecteren en de onafhankelijkheid, neutraliteit, transparantie en onpartijdigheid van de commissie te vrijwaren. De nationale commissie moet haar beschadigde imago oppoetsen. Haar eerste uitdaging is het winnen van het vertrouwen van de Congolese kiezers en de internationale partners.

Haar tweede uitdaging bestaat erin de geloofwaardigheid van het verkiezingsproces te herstellen door eerlijke, transparante en vreedzame provinciale, gouverneurs-, senaats- en lokale verkiezingen voor te bereiden. Dit vergt een nieuwe kieskalender, een actualisering van het kiezersbestand, de zoektocht naar financiën, enzovoort.

De (eventuele) organisatie van provinciale verkiezingen veroorzaakt momenteel een groeiende zenuwachtigheid. De huidige provinciale parlementsleden werden verkozen in 2006 en hun grondwettelijk mandaat is afgelopen. Ze kampen echter met een gebrek aan legitimiteit bij de kiezers, terwijl ze zich ervan bewust zijn dat de ontevredenheid van de bevolking kan leiden tot hun niet-herverkiezing.

De nieuwe kiescommissie staat ook voor de uitdaging om geloofwaardige presidents- en parlementsverkiezingen te organiseren op het einde van de huidige politieke legislatuur in 2016. Volgens de grondwet mag president Kabila zich niet meer kandidaat stellen vermits hij al twee mandaten heeft opgenomen. Toch zijn er signalen die sterk doen vermoeden dat de presidentiële entourage de grondwet wil wijzigen zodat zijn eventuele herverkiezing mogelijk wordt.

Zowel middenveldorganisaties als oppositiepartijen roepen nu al op om de grondwet te respecteren. De grondwetsherziening van januari 2011 ligt nog vers in het geheugen. “Opnieuw een brutale herziening van de grondwet doorvoeren is het land in vuur en vlam zetten”, luidt het. De hervormde kiescommissie zal in een moeilijke politieke context haar democratische rol moeten spelen.

Hoe wordt de kiescommissie onthaald in Oost-Congo?

De nieuwe kiescommissie wordt positief onthaald als het gaat om de intrede van het maatschappelijk middenveld en de vertegenwoordiging door 30% vrouwen. De provincie Zuid-Kivu en de vrouwenorganisaties worden vertegenwoordigd door Elodie Ntamuzinda. Zij woonde tot voor kort in de provinciehoofdstad Bukavu, waar ze de voorzitster was van het coördinatiebureau van het middenveld in Zuid-Kivu. Ondanks de lokale steun die ze geniet, beweren critici dat ze gekozen werd omdat ze dicht bij de autoriteiten in Kinshasa staat.

Maar de kiescommissie kent ook tekortkomingen. Het Congolees platform dat werkt rond de verkiezingen, merkte bijvoorbeeld op dat volgens de wet belangrijke bevoegdheden niet bij de voorzitter (maatschappelijk middenveld) liggen, maar wel bij de vicevoorzitter (politieke meerderheid) van het bureau. Bovendien blijft de tekst vaag over de procedure voor de benoeming van de leden van de kiescommissie. De manier waarop het parlement de leden heeft gekozen, was niet transparant. Hierdoor rijst het vermoeden dat het zich heeft laten leiden door politieke motieven, terwijl het officieel slechts rekening hield met de competenties van de voorgestelde kandidaten en het evenwicht tussen de provincies.

De vrees bestaat dat het middenveld, ondanks zijn achterban als watchdog, weinig bewegingsruimte zal krijgen om een onpartijdige koers te varen in deze kiescommissie, die erg gepolitiseerd blijft. De benoeming van abbé Apollinaire Malu Malu, afkomstig uit Noord-Kivu, als voorzitter van de kiescommissie, leidt nu al tot een polarisatie van het debat over het verkiezingsproces. De meerderheid verdedigt de keuze voor Malu Malu door te verwijzen naar zijn expertise, ervaring en internationale erkenning voor de organisatie van de historische verkiezingen van 2006-2007.

Critici, onder wie vertegenwoordigers van het middenveld en oppositiepartijen, betreuren de aanstelling van Malu Malu. Ze verwijten hem de voorbije jaren zijn ‘onpartijdige’ statuut ten aanzien van de presidentiële meerderheid verloren te hebben. “Ditmaal zetelt Malu Malu niet in naam van het middenveld. Zijn aanstelling is een politiek compromis tussen de presidentiële meerderheid en de internationale gemeenschap”, luidt het. Opmerkelijk is dat Malu Malu toch een comeback maakt, ondanks de oproep van de Congolese bisschoppenconferentie aan haar geestelijken om niet in de kiescommissie te zetelen.

De komende maanden zal blijken of de leden van de nieuwe kiescommissie lessen getrokken hebben uit de verkiezingen van 2006 en vooral 2011, of ze als verantwoordelijke burgers eerlijke verkiezingen zullen voorbereiden en of ze zullen kunnen weerstaan aan de politieke druk.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi.