Lichtvervuiling brengt onze vogels in de war

Kunstlicht verstoort de biologische klok van wilde dieren, en daardoor blijven ze ‘s nachts langer actief. Dat hebben biologen van de Universiteit Antwerpen aangetoond.

Een schijnbaar betoverend fenomeen aan de nachtelijke hemel, bekend als skyglow, is visueel indrukwekkend maar kent ook nadelen. Recent onderzoek van de Universiteit Antwerpen linkt kunstmatig licht immers aan ongewoon en mogelijk schadelijk gedrag bij vogels.

Nachtzwaluwen

De onderzoekers merkten voor het eerst ongewoon gedrag op bij Europese nachtzwaluwen, een vogelsoort die actief is tijdens de ochtend- en avondschemering en bij voldoende maanlicht gedurende de nacht.

‘Aan de hand van activiteitgegevens konden we zien hoe de vogels in Afrika hun nachtritme hadden afgesteld op de maancyclus. Bij enkele nachtzwaluwen in België daarentegen merkten we hoogst ongewoon gedrag op. Ook tijdens momenten van de nacht zonder maanlicht bleken ze rond te vliegen in de plaats van te rusten’, legt bioloog Ruben Evens uit.

De doorbraak om een verklaring te vinden voor dit vreemde gedrag kwam er toen de onderzoeker veldwerk deed in België.

‘In onze dataset hadden we nog een andere anomalie opgemerkt. Zo was er nauwelijks activiteit vastgesteld bij enkele nachtzwaluwen in Mongolië tijdens een avond met volle maan. Achteraf bleek dat het bewolkte weer het maanlicht had verduisterd waardoor het zicht van de nachtzwaluw werd beperkt. Toen ik in eigen land zag hoe tijdens een onweersbui de wolken niet donker maar net geel en oranje kleurden, kreeg ik een ingeving.’

Reflecterend deken

Die gekleurde gloed in het wolkendek werd veroorzaakt door skyglow: onrechtstreekse lichtvervuiling die ontstaat wanneer kunstlicht uit verstedelijkte gebieden of industrie weerkaatst wordt door stof- en waterdeeltjes in de lucht. Het gevolg is één groot reflecterend deken dat in de atmosfeer hangt. Het fenomeen is van kilometers afstand te zien, ook ver buiten de gebieden van de oorspronkelijke lichtbron.

Vogels kunnen actief worden op momenten dat hun natuurlijke prooi dat niet is.

‘Skyglow vormt zo een alternatieve, kunstmatige verlichting van de hemel waardoor de nachtzwaluw ‘s nachts langer actief kan zijn’, aldus Evens. Terwijl eerder onderzoek zich voornamelijk richtte op directe lichtvervuiling, zoals straatverlichting, en labo-experimenten die skyglow nabootsten, zijn deze laatste bevindingen de eerste die aantonen dat dieren in het wild daadwerkelijk hun gedrag aanpassen aan dit fenomeen.

Hoewel het lijkt alsof skyglow positieve gevolgen heeft, waarschuwen de onderzoekers voor de potentiële valkuilen. Evens legt uit dat vogels bijvoorbeeld actief kunnen worden op momenten dat hun natuurlijke prooi dat niet is. Het risico bestaat ook dat dieren zich vestigen in minder aangepaste leefgebieden, omdat ze op het eerste gezicht aangetrokken worden door de voordelen van skyglow. Op lange termijn kan dat echter hun overleving belemmeren.

Met deze nieuwe inzichten hopen de wetenschappers een beter begrip te krijgen van de complexe interactie tussen lichtvervuiling en het gedrag van wilde dieren, wat cruciaal is voor het behoud van het ecologisch evenwicht.