Een tsunami van zinloos geweld

De gruwel is voelbaar in elke Vlaamse huiskamer en school, ook al lag Sandy Hook in Connecticut, Verenigde Staten, en zijn de feiten intussen een week oud. Iedereen voelt de behoefte om het zinloze geweld af te keuren, te bezweren en in de toekomst te voorkomen. De kinderen van Newtown zijn onze kinderen, hun dood is onze sterfelijkheid.

Newtown mag dan onverwacht geweest zijn, het was dat alleen zoals een aardbeving in Indonesië altijd onvoorspelbaar is. We weten echter dat onder de Indische Oceaan de grootste en meest actieve breuklijnen lopen, en dat die geregeld zorgen voor schokken. Vaak zijn die nauwelijks merkbaar, soms zo verwoestend dat er geen woorden meer zijn om de ramp te beschrijven, zoals toen op tweede kerstdag 2004 de zeebodem zo brutaal opschoot dat een muur van verwoestend water de kusten van Indonesië, Thailand, India, Myanmar, Sri Lanka en de Malediven kapot sloeg.

Ook de breuklijnen onder de Amerikaanse samenleving zorgen dagelijks voor schokken: burenruzies, kleine criminaliteit, inbeslagname van huizen, werkloosheid, autodestructief gedrag… De barsten en de rimpels die ze in de gemeenschap veroorzaken, worden onzichtbaar gemaakt door een toenemend aantal mensen dat zich boven op de wrijvende velden van slachtoffers en daders bevindt achter ijzeren deuren weg te stoppen. Daarom hebben de Verenigde Staten met 743 gevangenen per 100.000 inwoners meer mensen achter de tralies dan eender welk ander land. Als je er iedereen bij telt die op borgtocht of onder voorwaarden vrij is, dan loopt dat op tot meer dan 3 procent van de volwassenen in de VS die onder gerechtelijke bevoegdheid valt.

Maar zelfs de meest repressieve seismologie kan niet voorkomen dat de maatschappelijke onvrede en tegenstellingen in het hoofd van volkomen onopmerkelijke individuen soms totaal doorslaan tot onzegbaar geweld. De lijst met Amerikaanse schokken is gekend, want wordt ritueel herhaald bij elke nieuwe ramp: Virginia Tech, Columbine, Binghampton, Fort Hood, Aurora…

Mondiale waanzin

Maar de stoppen slaan niet alleen in de Verenigde Staten door. Hans Van Temsche en Kim De Gelder herinneren ons daar wel aan, maar ook slachtoffers zoals Joe Van Holsbeeck, Guido Demoor of Iliaz Tahiraj. Op dezelfde 14de december ging ook in de Chinese provincie Henan een jongen door het lint. Hij verwondde 23 kinderen in de dorpsschool van Chenpeng. Er waren geen doden, er is minder tv op het Chinese platteland en de mensen kunnen er hun verbijstering ook niet in het Engels uitdrukken, dus is het Chinese kinder- en ouderverdriet veel minder doorgedrongen in ons collectieve bewustzijn. Nochtans is het in China allesbehalve een alleenstaand geval: op dik twee jaar zijn er minstens tien dergelijke aanvallen op scholen geregistreerd, met in totaal zeker 21 doden en 90 gewonden. Indien de Chinezen ook vrij zouden beschikken over vuurwapens, zoals in de VS, dan was die dodentol een heel pak zwaarder geweest.

In China, net als in de VS en in België wordt meteen gezocht naar de psychologische oorzaak van het geweld. Peter Lanza werd op minder dan geen tijd omschreven als een asociale loner. Min Yongjun blijkt een epilepticus te zijn die het einde van de wereld vreesde. Elke aardbeving krijgt een naam en de wetenschap van de menselijke geest functioneert als een religieuze bezwering van ongrijpbaar en onbedwingbaar kwaad. Zoals de Indonesiërs en de Thailanders na de tsunami kaarsjes op de oceaan lieten dobberen –om de geesten van de doden vrede te geven en de onpeilbare natuur te paaien-, zo zijn de psychiatrische rapporten pogingen om wat ons ontgaat toch tot rede te brengen. Ze zijn echter ook rituelen om de ware aard van de onderliggende breuken en fricties te maskeren en te ontkennen, waardoor een vals veiligheidsgevoel ontstaat. Tot de volgende “krankzinnige” toeslaat.

Zinloos geweld

Een andere manier om het brutale geweld van jongens als Peter Lanza, Min Yongjun en Kim De Gelder te bezweren is door het te omschrijven als zinloos geweld. Dat staat niet tegenover zinvol geweld, maar tegenover doelbewust of maatschappelijk aanvaard geweld. Het zinloze geweld is waanzinnig omdat het niet strategisch is, het maakt geen link tussen het geweld en een duidelijk doel. Dat doen politiegeweld, militair geweld e revolutionair geweld in de regel wel. Toch staan we ook vaak sprakeloos te kijken op wat de bezitters van het wettelijke monopolie op geweld (of hun gewapende tegenstanders) ermee doen.

De brutaliteit van de Brusselse politie bij de anti-Kabilaprotesten van begin dit jaar was in de letterlijke zin van het woord zinloos –en dus contraproductief. De Amerikaanse bezettingsoorlog in Irak was zinloos, maar verschikkelijk en blijvend moorddadig. De honderden anonieme Pasjtoenen die elk jaar sterven door Amerikaanse drones, sterven een even zinloze dood als de kinderen die Lanza niet overleefden. De jihadistische aanslagen in Pakistan en Afghanistan op burgers, gelovigen van andere sektarische overtuigingen en gezondheidswerkers die kinderen polio-vaccinaties geven, zijn zinloos.

Er is, als je er even bij stilstaat, verschrikkelijk veel zinloos geweld in de wereld. Alleen al in de grootste Pakistaanse stad  Karachi, waar deze week negen vergleegsters neergeschoten werden, werden de eerste zes maanden van dit jaar meer dan 1450 mensen vermoord bij etnisch, politiek, religieus en/of crimineel geweld. Wat de poliomoorden betreft, is er ook goed nieuws: de grootste koepel van moslimclerici kondigt aan dat ze vandaag, vrijdag, in 24.000 moskeeën zullen prediken tegen die moordaanslagen. Maulana Asadullah Farooq uit Lahore verklaarde dat ‘de moordenaars van deze meisjes niet waardig zijn om moslims of menselijk genoemd te worden’.

De pathologie die onderzocht moet worden is groter en dieper dan de handboeken over individuele ontsporingen omschrijven. Als we zouden beseffen dat het zinloze geweld zo groot en diep is als een oceaan die tien meter hoog op ons afstormt, zouden we misschien stilstaan en omkeren. Maar laat dat de feestvreugde vooral niet bederven.

Deze opinie verscheen ook op deredactie.be