‘Gendergerelateerd geweld overschrijdt geografische en culturele grenzen’

Van België tot in Congo en elders in de wereld: gendergerelateerd geweld is een grens- en cultuuroverschrijdend probleem waar dringend meer aandacht aan moet worden besteed. Dat schrijven Anna Salvati en Thibaut Verhaeghe, medewerkers van de medische ngo Memisa.

Volgens het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) is gendergerelateerd geweld een van de meest ernstige vormen van genderongelijkheid. ‘Dit probleem treft vrouwen onevenredig hard omdat het direct verband houdt met de ongelijke machtsverdeling tussen vrouwen en mannen.’ Gendergerelateerd geweld verwijst naar alle schadelijke handelingen tegen een individu of een groep vanwege hun genderidentiteit.

Gegevens van over de hele wereld tonen aan dat gendergerelateerd geweld helaas alomtegenwoordig is. Of het nu gaat om verkrachting, huiselijk geweld of feminicide, gendergerelateerd geweld heeft een universele dimensie, wat impliceert dat het zowel geografische als sociale grenzen overschrijdt en dat niemand over de hele wereld zichzelf ervan kan verzekeren om deze vorm van geweld te ontlopen. Volgens UN Women, de vrouwenrechtenorganisatie van de Verenigde Naties, heeft wereldwijd één op de drie vrouwen op een moment in haar leven te maken gehad met fysiek of seksueel geweld.

Het is een universeel probleem dat iedereen kan treffen, op elk moment.

Het is een universeel probleem dat overal voorkomt en iedereen kan treffen, op elk moment. Thuis, in de werkomgeving, in conflictgebieden, in vluchtelingenkampen… Gendergerelateerd geweld komt overal ter wereld voor, ongeacht cultuur, taal, etniciteit of geloofsovertuiging. Verkrachtingen bijvoorbeeld vinden niet alleen plaats in gebieden waar onveiligheid, armoede, of economische exploitatie de bevolking treft, zoals in het oosten van de DR Congo. Ook in de meest welvarende werelddelen is gendergerelateerd geweld geen uitzondering. In Italië werden afgelopen jaar maar liefst 103 vrouwen vermoord vanwege hun geslacht, volgens cijfers van het nationaal observatorium voor feminicide in Italië.

Mentale en fysieke lijdensweg

Seksueel geweld is een vorm van gendergerelateerd geweld en is een traumatische ervaring met diepe psychologische kwetsuren tot gevolg. Een aanval op onze allerintiemste delen brengt een onbeschrijfelijk gevoel van vernedering, en vaak ook schaamte, met zich mee. De invloed van seksueel geweld op het mentale welzijn is enorm. Overlevers van seksueel geweld (vanwege hun kracht en doorzettingsvermogen zou het fout zijn om hen als ‘slachtoffers’ te omschrijven) worden geconfronteerd met angststoornissen, depressie en posttraumatische stress.

Zowel mentaal als fysiek ruïneert het talloze levens wereldwijd. Het fysieke letsel dat vrouwen er aan overhouden veroorzaakt niet alleen pijn, maar doet ook kinderwensen uiteenspatten en heeft een serieuze impact op het seksleven. Deze vorm van geweld heeft ernstige gevolgen op de lichamelijke gezondheid van vrouwen. Het gaat vaak over wonden die onherstelbaar zijn, en in sommige gevallen lijdt seksueel geweld zelfs tot overlijden. Vrouwen moeten hun leven voortzetten met een mentale en vaak ook fysieke wonde die eigenlijk niet te genezen valt, zoals dokter Denis Mukwege het verwoordt in zijn boek De kracht van vrouwen.

In de Democratiesche Republiek Congo wordt het leven van de getroffen personen voorgoed hertekend. Na het misdrijf wordt de overlever van seksueel geweld meestal uitgestoten van haar leefomgeving en wordt het huwelijk met de man in heel wat gevallen ontbonden. Het is vaak zelfs zo dat ze op de één of andere manier verantwoordelijk wordt gehouden voor het misbruik, alsof ze het geweld door haar eigen gedrag heeft uitgelokt. Iets wat ook hier in het Westen maar al te vaak naar voren wordt geschoven als legitimatie voor seksueel ongewenst gedrag.

Gendergerelateerd geweld neemt niet af

Door een gebrek aan betrouwbare data is het moeilijk om voorvallen van seksueel geweld wereldwijd te kwantificeren. Daarbovenop is het ook zo dat vrouwen er vaak voor terugschrikken om misdaden die tegen hen werden gepleegd, te melden. Seksueel geweld is de vorm van geweld die wereldwijd het minst gerapporteerd wordt. Onderzoek van UN Women uit 2020 toont aan dat gendergerelateerd geweld in tegenstelling tot andere vormen van geweld niet afneemt in westerse landen. En dat is verontrustend.

In Ituri en Zuid-Kivu, waar we als ngo actief zijn, worden verkrachtingen ingezet als oorlogswapen.

Gendergerelateerd geweld in het algemeen is wereldwijd alomtegenwoordig. Genitale verminking bijvoorbeeld vindt nog steeds plaats in maar liefst 33 landen in Afrika, 6 landen in Azië en 5 landen in het Midden-Oosten. Ook in bepaalde gemeenschappen in Oost-Europa en onder de diaspora in Europa en de Verenigde Staten is genitale verminking geen uitzondering. Naar schatting lopen elk jaar zo’n 4 miljoen meisjes het risico op vrouwelijke genitale verminking.

Ook verkrachtingen zijn een nog steeds aanzienlijk verspreide vorm van seksueel geweld tegen vrouwen. Het gebrek aan betrouwbaar cijfermateriaal staat echter niet in de weg om te kunnen spreken over een verkrachtingscrisis die zich op dit moment, en al zo veel jaren, afspeelt in Congo. Vooral in het oosten van het land, waar miljoenen mensen getroffen worden door onveiligheid. In Ituri en Zuid-Kivu, waar we als ngo actief zijn, worden verkrachtingen ingezet als oorlogswapen.

Vrouwen als tweederangsburgers

De oorzaken van gendergerelateerd geweld hebben te maken met culturele, sociale, economische en politieke factoren. In dit opiniestuk zijn we genoodzaakt ons te beperken tot die eerste twee, die zich vertalen in vrouwelijke onderdrukking. Patriarchale sociale normen bestendigen de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en dragen bij aan dit soort geweld.

In Congo, maar ook in de meeste samenlevingen wereldwijd, is het vaak zo dat vrouwen vanaf hun geboorte als een soort van tweederangsburgers worden beschouwd. En op plaatsen en in samenlevingen waar mannen de sociale en politieke macht in handen hebben, loert seksueel geweld tegenover vrouwen om de hoek, en wordt het vaak getolereerd.

Overal ter wereld blijft verkrachting vaak buiten de criminele sfeer.

Van Afrika tot in Europa worden vrouwen geacht kinderen te baren en voor hen te zorgen, het huishouden te doen en te gehoorzamen aan hun man. Het dragen van lasten is traditioneel gezien ook iets waar vrouwen voor moeten opdraaien. De minachting voor het leven van de vrouw is uiteindelijk de oorzaak van een seksuele misdaad. Want vrouwen worden wereldwijd nog te vaak als ‘inferieur’ gezien. Al millennialang wordt onze samenleving vormgegeven door mannelijke dominantie, waardoor wereldwijd miljoenen, zoniet miljarden meisjes en vrouwen geconfronteerd worden met discriminatie en onrecht.

Geweld van mannen tegen vrouwen wordt ook gevoed door een cultuur van straffeloosheid, waarin de ‘agressor’ niet voldoende wordt gestraft en slachtoffers niet voldoende worden beschermd en gesteund. Een overgroot deel van de vrouwen wordt door het strafrechtsysteem in de steek gelaten. Overal ter wereld blijft verkrachting vaak buiten de criminele sfeer.

Doorbreken van machtsonevenwicht

Een van de manieren om seksueel geweld tegen te gaan is door machtsonevenwichten tussen mannen en vrouwen verder te doorbreken. Want gendergerelateerd geweld is en blijft een verhaal van macht. Dit opiniestuk is een warme oproep aan personen die een invloedrijke positie bekleden: spreek u uit over seksueel geweld. Want samen kunnen we als burgers, politici en activisten op allerlei manieren een rol spelen om van de wereld een veiligere plek te maken voor vrouwen, in eerste instantie door onze stem, en die van vrouwen, meer aan bod te laten komen.

We schreven dit stuk vanuit een gevoel van verontwaardiging over wat onze medemensen wordt aangedaan. Niemand verdient het om fysiek en mentaal te lijden door seksueel geweld. Als medewerkers van de medische ngo Memisa, die van de strijd tegen moedersterfte een prioriteit maakt, vinden we het belangrijk om het brede publiek bewust te maken van dit wereldwijde probleem. We vinden het ook belangrijk dat er wereldwijd maatregelen worden genomen om ze te voorkomen en te bestrijden. Door het brede publiek te sensibiliseren, alsook door komaf te maken met bepaalde taboeonderwerpen waaronder seksueel geweld, kunnen er positieve veranderingen tot stand komen in de manier waarop vrouwen behandeld worden. Daar geloven we in.

Anna Salvati is regionaal verantwoordelijke bij de ngo Memisa en heeft ervaring in het oosten van Congo. Thibaut Verhaeghe is communicatieverantwoordelijke bij de ngo Memisa.