‘We moeten radicaal anders beginnen te denken over ouderdom’

Ons land vergrijst en dat heeft grote gevolgen voor de werking van onze ouderenzorg. Volgens Robert Boemen, vrijwilliger bij Caritas Vlaanderen, zullen we radicaal anders moeten kijken naar ouderdom en de zorg van onze oudere medemens anders indelen.

‘Door de manier waarop een samenleving omgaat met haar bejaarden onthult ze ondubbelzinnig de, vaak zorgvuldig gemaskeerde, waarheid omtrent haar beginselen en doeleinden.’

Dat schreef Simone de Beauvoir in haar werk De Ouderdom uit 1970. Haar analyse over de omgang met ouderdom en de manier waarop we in onze westerse samenlevingen omgaan met ouderen en hun zorg, is vandaag nog steeds relevant.

Een positieve blik en gezond aanpassingsvermogen op ouderdom zal een verrijkende en zingevende werking hebben op onze maatschappij.

De Beauvoir beschreef toen al de kern van het probleem waar wij vandaag de dag nog steeds tegenaan lopen: een negatieve blik op ouderen en een angst om onszelf met de ouderdom te identificeren. Als gevolg hiervan plaatsen we de oudere buiten de maatschappij en ervaart hij of zij onevenredig veel last ten aanzien van zijn of haar bestaan.

Met een vergrijzingsgolf waarvan we de top nog maar pas aan de horizon zien verschijnen, zullen we toch radicaal anders moeten kijken naar onszelf en de zorg van onze oudere medemens anders indelen. Langetermijnzorg, zowel intra- als extramuraal, zal steeds vaker en langer nodig zijn door het wegvallen van de traditionele zorg door familie en vrienden.

Uiteraard zijn er financiële consequenties en zullen wij de realiteit daarop moeten aanpassen, maar de omgang met ouderdom en de verzorging van onze ouderen gaat veel verder dan dat en is diep geworteld in maatschappij en cultuur. Een positieve blik en gezond aanpassingsvermogen op ouderdom zal namelijk een verrijkende en zingevende werking hebben op onze maatschappij. Maar hiervoor zullen we de oudere wel actief moeten verbinden met alle leeftijdsgroepen.

De uitdaging van de komende decennia

Vlaanderen vergrijst en dat heeft grote gevolgen voor de werking van onze ouderenzorg. Momenteel is 1 op 5 personen in Vlaanderen ouder dan 65 jaar en de groep zal alleen verder groeien. Want tegelijkertijd volgt hierop een grote groep 55-64 jarigen (zo’n 14% van de bevolking), die na enkele jaren ook bij de 65-plussers zal aansluiten.

Tegelijkertijd stijgt de gemiddelde leeftijd mee, waardoor de groep ouderen van 80+ ook meegroeit. Momenteel is die groep in de afgelopen tien jaar met ongeveer 27% gestegen, waarmee we uitkomen op een totaal aantal van afgerond 410.000 personen, ofwel 6% van de totale Vlaamse bevolking.

Tot en met 2050 zal het aantal 60-plussers groeien tot een aandeel van 20% van de verwachte wereldbevolking.

Vlaanderen volgt hiermee een Europese trend en is hierin dus niet uniek. Maar wereldwijd zijn de gevolgen nog stringenter. Tot en met 2050 zal het aantal 60-plussers groeien tot een aandeel van 20% van de verwachte wereldbevolking. In totaal zullen daarmee 2 miljard personen 60 jaar of ouder zijn, terwijl tegelijkertijd de gemiddelde leeftijd verder blijft stijgen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft daarom de “Decade of Healthy Ageing” (een project dat loopt van 2021 tot 2030) uitgeroepen en roept op tot een herwaardering van onze ouderen in de samenleving. Langer ‘gezond’ oud worden, is niet enkel te verbeteren met het vrijmaken van voldoende (financiële) middelen. Het is nodig om radicaal anders te denken over ouderdom.

Zo is bijvoorbeeld uit onderzoek gebleken dat een negatieve beeldvorming een sterke invloed heeft op het mentale welzijn van oudere personen. Zij is zelfs zo sterk, dat de verwachte levensduur hierdoor drastisch kan afnemen. Voor personen met een negatief beeld op de ouderdom kan dit zelfs een verkorting van de leeftijd betekenen tot 7,5 jaar.

Ageism (een term die moeilijk te vertalen is in het Nederlands, maar die alle facetten van leeftijdsdiscriminatie en een negatieve omgang, zowel economisch als cultureel, met ouderen en ouderdom omvat) is diep geworteld in onze maatschappij. Ageism is vooral prevalent in de manier waarop wij onze zorg indelen en onze publieke ruimte organiseren. Gebouwen en stedelijke infrastructuur zijn niet aangepast aan mensen met een beperking en de digitalisering van vele publieksdiensten zorgt voor uitsluiting van vele ouderen.

Onze zorgstrategie vervolgens gaat ervan uit dat zelfredzaamheid en zo lang mogelijk thuis wonen een gegeven is, terwijl vele ouderen niet de middelen of ruimte hebben om in hun behoeftes te voorzien of hun stem kenbaar te maken bij de verantwoordelijke instanties om kwaliteitsvolle en liefdevolle zorg te ontvangen. De zorg die zij ontvangen, is vaak klinisch, met weinig aandacht voor de waardigheid van een oud bestaan en een grote focus op achteruitgang in plaats van activering.

Ouderen betrekken en kansen genereren

De roep om langer thuis te wonen, mag niet leiden tot een verzuim van het betrekken van ouderen in de maatschappij en een verkapte bezuiniging zijn op ouderenzorg. Afzondering en het mijden van zorg zijn gevaren die op de loer liggen.

Vormen van intergenerationeel wonen bieden een oplossing voor die eenzaamheid en stellen de oudere ook in staat zo lang mogelijk betrokken te blijven met de maatschappij en zo de juiste vorm van zorg te vragen en te ontvangen. Mensen die liever niet intergenerationeel wonen, moeten de mogelijkheid krijgen om, indien zij dat willen, dicht in de lokale gemeenschap te integreren.

Daarbij zijn vrijwilligers van groot belang en dienen zij te worden ondersteund om die taken te kunnen uitvoeren. Aandacht vragen voor deze nood is een eerste stap.

Vormen van intergenerationeel wonen bieden een oplossing voor die eenzaamheid en stellen de oudere ook in staat zo lang mogelijk betrokken te blijven met de maatschappij.

Voor het woonzorgcentrum staan we voor de uitdaging om allereerst het personeelstekort op te lossen. Maar ondertussen dienen we de ook kijk van de samenleving op het woonzorgcentrum te verbeteren. Woonzorgcentra moeten een ware thuis kunnen zijn en geen verlengstuk van het ziekenhuis. Daarbij is de locatie ook bepalend: middenin de stad of het dorp, of aan de rand.

In beide gevallen zullen zij open moeten staan naar de lokale gemeenschap en kunnen samenwerkingsverbanden met lokale sportverenigingen, scholen of ondernemingen een waardevolle bijdrage leveren. Dat biedt kansen om zo lang mogelijk op een positieve manier in de maatschappij mee te draaien en zal het respect voor ouderen in onze samenleving versterken.

Caritas Vlaanderen wil bijdragen tot een herwaardering van de ouderdom en doet onderzoek naar de betekenis van menselijke waardigheid in ouderenzorg. Inclusie en solidariteit voor iedereen in onze samenleving maken fundamenteel onderdeel uit van onze waarden en doelen.

Robert Boemen is vrijwilliger bij Caritas Vlaanderen via het European Solidarity Corps.