Europese zetel 2: Dan Kirby, Dublin

Holyhead, een slapend kuststadje in Wales waar ik een ferry neem richting het land met een patent op Guinness aan de tap, roodharigen en klavertjes vier, ligt er verdacht verlaten bij. Mijn gastheer in Dublin had me nochtans gewaarschuwd voor een overrompeling. Binnenkort is het Saint Patrick’s day.

Ierland herdenkt dan haar onafhankelijkheid van de Britse kroon en Dublin staat voor die gelegenheid jaarlijks een dag en nacht op zijn kop. Honderden Ieren die elders in Europa een uitvlucht uit de crisis zochten, komen van heinde en verre de liefde voor ‘hun Heire’ nog eens verse zuurstof inblazen.  De pubs draaien overuren, de stad kleurt groen en hordes toeristen getooid als Ierse mascottes overspoelen de straten.  

Generatiekloof

“Het is allemaal één grote farce”, zucht mijn taxichauffeur in Dublin als ik hem vraag naar zijn plannen op St Patty’s. “Zuipen en feesten. De jonge mensen van vandaag zijn vergeten dat we hebben moeten vechten om te staan waar we nu staan.” Hij kijkt somber weg en sist wat onbegrijpelijke klanken door zijn tanden. Zijn hele leven woont hij in Dublin, in een kleine straat in een armere achterwijk in het Noorden, vlakbij Dan’s huis. Ik durf zijn krakende hoofd niet storen, bang dat er nog meer verborgen hangijzers opduiken en ik een loopgraaf word in zijn generatiestrijd.  

“Die hele crisis heeft mensen gulzig gemaakt. Weet je hoeveel het hier kost voor een halve liter bier op Saint Patty’s?” “Van een tientje krijg je niet eens genoeg terug om de bus naar huis te nemen.” Ik lach, benieuwd naar de conclusie van zijn spitsvondige anekdote. Wanneer de auto bij Dan’s oprit stopt, duwt de chauffeur een verfomfaaide flyer in mijn hand. “Pas maar op met die jongen. Ze hebben hier voor niets of niemand respect.” Opengeplooid leest de flyer ‘The Holy Child welcomes you’, een gastvrije uitnodiging, maar voor wat precies?

In de minder dan twintig minuten durende taxirit word ik getrakteerd op drie oerplatitudes over Ierland. Ik wacht op een goed moment om aan te bellen. Er gonzen te veel vragen door mijn hoofd om het gebruikelijke voorspel van smalltalken en trillende stemmen bij een eerste kennismaking aan te kunnen. Wat verwijt hij jongeren precies? Dat ze zijn Ierland in de steek laten? Dat ze hun traditie, lees religie, niet respecteren? Of zou het kunnen dat ze, net als ik, verdwaald zijn in een land van tegenstellingen?

Religieuze wurgreep

Dan is een tegenstelling op zichzelf. Hij praat als een turbotrein maar analyseert het leven graag in slow motion. Hij verkiest Darwin boven Genesis, gelooft in aantoonbare redelijkheid eerder dan spirituele vaagheid, maar aan zijn schouw pronkt een Christusbeeld “van de vorige bewoner” en de komende vastenperiode dagen gaat hij 40 dagen offline op Facebook.  Opgegroeid in een workaholic gezin op het Ierse platteland nabij Ballymun fungeerden God en Maria als surrogaatouders en als kind droomde hij van het priesterschap, tot een boek hem leerde dat het hele universum rondom en in hem is opgebouwd uit sterrenstof.

Al 3 jaar werkt hij als wetenschapper aan de Universiteit van Dublin aan een revolutionair project om kankercellen met magneten vroegtijdig in het bloed op te sporen. Elke dag vecht hij tegen dwaalsporen in de natuur, botst met de overtuigingen van gelovige vrienden en het gewicht van religieuze, conservatieve belangen op de vooruitgang van zijn land.   

“Je kan niet ontkomen aan de katholieke Kerk hier”, zegt Dan na een paar pittige anekdotes over de plaatselijke Van Geluwe. Hij valt bijna uit de lucht als ik hem vraag of hij naar een katholieke school ging. “Niet-katholieke scholen bestaan hier niet. Zelfs universiteiten zijn soms gesponsord door een religieuze mecenas.”

Ik vraag me af hoe dat in praktijk werkt, wetenschappelijk onderzoek met geld van een instelling die vijandig staat tegenover het merendeel van alle feiten die ooit door wetenschap zijn bewezen. “Dat op zich is geen probleem. Het maakt me vooral woedend dat de politiek hier nog zo verweven is met religie, na alle schandalen. Vooral in crisistijden laten mensen zich zo makkelijk beïnvloeden door de religieuze en conservatieve lobby.”

Out there

Op de bus naar het centrum op zoek naar een glas Ierse trots, val ik van de ene verbazing in de andere. Twee jonge wetenschapsstudentes vertellen hoe een religieuze groep studenten hun hoorcollege fysica verstoorde met pamfletten tegen abortus, een thema dat al jaren voor heel wat onrust zorgt in en rond het Ierse Parlement. Deze week wordt daar ook gestemd over een referendum over same sex marriage. Ierland is binnen Europa één van de achterkomers op vlak van homorechten.

In Temple Street, de toeristische trekpleister in het hart van de stad, doen roze neonlichten echter iets anders vermoeden. “Er zijn hier behoorlijk wat homobars. Jongeren zijn vrij open minded tegenover andersgeaarden. Twintig jaar geleden was je als homo gedoemd om priester te worden, maar nu kan je meer openlijk jezelf zijn”, zegt Dan.

Al doet de conservatieve lobby er alles aan om het imago van homo’s te schaden. Onlangs kreeg Pink Bliss, Ierlands populairste drag queen een schadestelling van 100.000 voor smaad in zijn bus omdat hij zich in een talkshow op de openbare omroep afvroeg waarom een topfiguur uit de religieuze lobby hem al die dreigbrieven stuurde. Pinky antwoordde hierop met een straffe speech van tien minuten over hoe homofoob Ierland omgaat met anders zijn. De video gaat al weken viraal op YouTube.

Een kruisje aan je nek was ooit bijna een definitie van Iers-zijn, maar volgens een recente poll verliezen meer en meer Ieren hun geloof in de Kerk. Tien jaar geleden was het merendeel van de Ieren gelovig, momenteel is dat gezakt tot onder de helft. Uit gesprekken met Dan’s vrienden, collega’s en toevallige gesprekspartners leid ik af dat praktiserend geloven gelijk staat aan sociale zelfmoord. Trouwen is ‘not cranc’ en de meeste jongeren ergeren zich aan de bemoeienissen van kerk en regering in hun dagelijks leven. Dat je op Goede Vrijdag in de hele stad geen bier kan vinden, stoot nog het meest tegen de borst. Alweer een cliché over Ieren om u tegen te zeggen.

Paypal lening

Dan neemt me mee naar een snackbar in een studentenwijk. Chicken Wrap voor 2 euro voor mij, voor zichzelf bestelt hij een ajuinbal. “Vegetarisch”, luidt zijn excuus, maar als hij bij het afrekenen ongemakkelijk de naden van zijn portefeuille aftast, wordt de echte reden duidelijk. “Ik heb nog wat geld vaststaan op mijn Paypal rekening”, verontschuldigt hij zich als ik de rekening betaal. Er valt een speld van honderd jaar.

Om in de scherpste bochten van iemands ongemakken te glijden, heb ik mijn journalistieke ego nog niet genoeg opgewarmd. Later, als het tempo van de conversaties is gedimd en er geen tafel meer als barrière tussen onze onbekende gezichten staat, zal hij me vertellen dat hij zijn vader meer dan 5000 euro leende.

Voor de crisis in 2008 ook Ierland trof, deed Dan’s vader gouden zaken als aannemer. Zijn zaak bracht zijn gezin een huis in Dublin en een zomerverblijf op het platteland op. Op zijn vijftigste belandde hij voor het eerst in zijn leven alleen op straat, zonder zaak, vrouw, huis en zelfvertrouwen. Jarenlang sloot hij zich op in een depressie, nu probeert hij in Londen een nieuw leven op te bouwen met een lening van zijn oudste zoon die hij maand na maand via Paypal aflost.

Je kan je niet voorstellen hoe waanzinnig mensen met geld omgingen.

“Europa heeft veel voor Ierland gedaan”, vertelt Dan. “Dertig jaar geleden had je Dublin nooit herkend. Er was tot voor kort zelfs geen autostrade van oost naar west. Ierland was na de onafhankelijkheid niet klaar om op eigen benen te staan. Er was amper infrastructuur. Na de toetreding ging de economie de hoogte in. Het geld rolde, naar binnen en buiten.”

Als klusjesman in de bouw, een studentenjob die hem wekelijks 500 euro opleverde, verdiende Dan meer geld om keukens van een siliconenlaag te voorzien dan wat hij nu krijgt voor een 60 uren week in een vooraanstaand laboratorium. “Je kan je niet voorstellen hoe waanzinnig mensen met geld omgingen.”

Spooksteden

Even buiten Cooleen Avenue waar Dan woont, breken twee grijze torens met sociale woonblokken het landschapspatroon van splinternieuwe laagbouw en witte bakstenen met tuintjes, de trots van projectontwikkelaars die de achtergestelde buurten ooit nieuw leven hoopten in te blazen. De torens stonden tot voor kort in Dublin berucht als grootste afzetmarkt van de Europese heroïnehandel. Op een undercover agent in een Ford Mondeo na, herinnert niets aan die tweedeling van toen.

Veel meer leven dan het licht uit de vele kamertjes in de woontorens schijnt hier niet meer in dit deel van de stad. De villa’s staan leeg, hun ramen als holle ogen in een straat van verval en verkavelingsgronden. Naamkaartjes zijn vervangen door vergeelde ‘te huur’ borden. En de bewoners kregen een downgrade naar precies die grijze kerkers die ze zo lang achter hun gordijnen hadden weggestopt. 

“Ierland voelde zich bij de toetreding tot de EU als een kind dat net zijn eerste zakgeld krijgt. Het geld werd door ramen en deuren gegooid. Mensen gingen leningen aan die ze nooit konden betalen”, beantwoordt Dan mijn vragende blikken. “In het dorp waar ik opgroeide wonen maar een paar duizend mensen. Een paar jaar geleden wou een projectontwikkelaar daar 40 huizen bouwen. Maar toen kwam de crisis en was het geld op. Na vier maand kwam de stad de huizen terug afbreken. Het was een weide waar miljoenen ingepompt werd. Nu grazen er opnieuw schapen. Zo zijn er over heel Ierland miljoenen euro’s verspild aan spookhuizen.”

Wederopstanding?

Het zijn zware tijden geweest voor Ieren, voor hun portefeuille én hun zelfvertrouwen. De cijfers helen langzaam de wonden, maar het wantrouwen in economie en politiek zit nog diep. Iers Minister van Sociale Bescherming Joan Burtan sprak vorige maand nog over een “terugkeer van Ierland naar een normaal land binnen de eurozone”. Ze baseerde zich daarvoor op hoopvolle werkloosheidscijfers (11,9 %) die langzaam net binnen het aanvaardbare gemiddelde van Europa’s vizier kruipen.

De mood onder de jonge Ierse bevolking lijkt eerder sceptisch. Voor de jonge Ieren die ik ontmoet is er weinig reden om te juichen. Negentwintig procent van de Ieren tussen 17 en 25 is werkloos, in Duitsland is dat slechts 8 procent.  

Na 48 uur onderdompeling in de Ierse condition humaine besef ik dat er één belangrijk cliché ontbreekt in het rijtje van platitudes over Ierse jongeren: veerkracht. De bescheiden knipogen naar hun politieke malfuncties, hun ironische geflirt met de contradicties van hun samenleving, de hang naar pragmatiek en creatieve oplossingen: ik zie weinig verschillen tussen de mentaliteit van deze nieuwe vrienden en mijn vertrouwde kring van Vlaamse jongeren. 

Transatlantische verbondenheid

Als je enkel naar de werkloosheidscijfers kijkt, krijgt Ierland misschien stilaan terug een kans in de eurozone, iets waar jonge Ieren die ik ontmoet steeds minder van wakker lijken te liggen. Europa sluipt binnen in hun dagelijks leven langs deuren waarvan ze vergeten waren dat ze openstonden. De crisis heeft de randen van hun Europese zelfvertrouwen rafeliger gemaakt. Velen grijpen terug naar de troost van een minder uitsluitend collectief. Het licht uit dat andere continent aan de overkant van de Atlantische oceaan, waar ze broers, zussen, ooms en meer kansen hebben, schijnt helder nu het donker wordt in fort Europa.

Met een dubbel paspoort, een vader die jarenlang in de States woonde en een broer die in New York zijn geluk ging zoeken, is de stap naar de Verenigde Staten ook voor Dan niet onlogisch. Hij denkt erover om na zijn doctoraat uit te wijken naar New York, een stad van kansen en netwerken die een spannendere toekomst garandeert dan op het oude continent. Steden als Boston en New York langs de oostkust waren ooit gebouwd met Ierse handen, de mogelijkheden om daar via via een job te vinden zijn veel groter dan in Europa.

Elke dag gaat hij onder de microscoop op zoek naar foutmeldingen in het menselijke DNA. Het heeft ook zijn analytisch oog aangescherpt om andere errors rondom hem op te sporen.

Dat hij zijn toekomst in Amerika wil veilig stellen, betekent niet dat Dan Europa de rug toekeert. Integendeel. Hij maakt zich zorgen over de toekomst van Europa: de toenemende apathie onder zijn generatiegenoten, het groeiend nationalisme en radicalisering van subculturen. Elke dag gaat hij onder de microscoop op zoek naar foutmeldingen in het menselijke DNA. Het heeft ook zijn analytisch oog aangescherpt om andere errors rondom hem op te sporen.

“Gezonde cellen zijn zo geprogrammeerd dat ze weten hoe groot ze mogen zijn en wat hun functie is om het lichaam zo goed mogelijk te laten functioneren. We weten heel weinig over kankercellen, behalve dat ze door slechte invloed van buitenaf of binnenin het lichaam groeien tot tumors omdat ze die interne controlefunctie niet meer hebben.” Dan ziet parallellen met de maatschappij. “Mensen die ontevreden zijn, groeperen zich sneller met lotsgenoten. Ze vinden troost in dezelfde passies: of dat nu een land, religie, tradities of afkomst is. Die error in de maatschappij dwingt hen om in zichzelf een kanker te groeien, een haat tegen alles wat anders is.”

Passionele generatie

“Veel jonge mensen in Ierland geven niet om politiek en verkiezen een apathische vlucht uit de realiteit”, zucht Dan. “Ik geloof ook niet dat politiek verandering kan brengen, maar geen politiek zal zeker niets veranderen.”

En dat er veel op het spel staat, is overduidelijk voor Dan. “Europa was heel lang een comfortabele pleister op de wonde. We leefden in de illusie dat we voor niets hoefden te vechten. Maar wanneer jij het goed hebt, woont naast jou misschiem iemand die ontvreden is met zijn leven. Die zijn een makkelijk slachtoffer voor radicale groepen omdat ze zich vastklampen aan het enige waar ze zich nog mee kunnen identificeren. Als je niets meer hebt, word je passie een wapen.”

Er is te weinig tijd om de vele meningen en contradicties in dit land in mijn hoofd te ordenen. Vast staat dat de crisis ook hier als een bot mes door een open wonde snijdt.  Waar het wild vlees zal groeien, kan niemand me voorspellen. Religie versus wetenschap. Europa versus Ierland. Droom versus realiteit. Crisis versus veerkracht.

Ik vraag me af op welke planeet mijn taxichauffeur die me de eerste dag hierheen bracht, leeft. De Ierse jongeren die ik op mijn flitsbezoek heb ontmoet, geven misschien te weinig om zichzelf, maar zeker om iets of iemand. Ze kiezen soms passioneel, soms radicaal, voor een leven van highs and lows eerder dan een middelmatig bestaan van enkel gemiddelden die op hun apathische wolk steeds verder van deze wereld drijven.