In 2019 werd 90 procent Salvadoraanse asielaanvragen erkend, in 2020 amper 10 procent

België gooit de deur dicht voor asielzoekers uit El Salvador

© José Cabezas

‘Zien, horen en zwijgen’, is de boodschap van deze graffiti in de hoofdstad van El Salvador. ‘Als je vervolgd wordt door de bende, heb je in deze regio geen toekomst meer.’

Asielzoekers uit El Salvador krijgen in ons land nauwelijks nog een positief antwoord op hun vraag om bescherming in ons land. In 2020 werd amper 10 procent van de Salvadoraanse asielaanvragen goedgekeurd, in 2019 was dat nog 90 procent. Wijst de trendbreuk op een herziening van het beleid? MO* ging op zoek naar een verklaring en sprak met een Salvadoraanse asielzoeker in Brussel.

Kort samengevat:

  • In 2020 werd amper 10 procent van de Salvadoraanse asielaanvragen goedgekeurd. In 2019 was dat nog 90 procent.
  • Mensen vluchten vooral uit El Salvador voor de uiterst gewelddadige bendes, de Mara Salvatrucha en Barrio 18. Die beheersen er een groot deel van het leven. Ze deinzen niet terug voor afpersing, doodsbedreigingen, ontvoeringen en moorden.
  • In 2020 vroegen veel minder Salvadoranen bescherming aan in België: het waren er 538, in 2019 waren het er nog 1369. Dat komt onder andere door de coronacrisis.
  • Maar advocaten, vluchtelingenorganisaties en andere betrokkenen hebben kritiek: negatieve beslissingen voor asielaanvragen uit El Salvador worden schijnbaar willekeurig gemotiveerd.
  • Oud-beoordelaars van het CGVS geven aan dat ze niet over genoeg kennis beschikten voor hun interviews met asielzoekers uit El Salvador. Het CGVS ontkent dat.
  • Minstens 120 Salvadoraanse asielzoekers deden sinds november al aan ‘vrijwillige terugkeer’, een praktijk waar de nieuwe staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) sneller werk van wil maken. ‘Maar als je vervolgd wordt door de bende, heb je in deze regio geen toekomst meer’, reageren ngo’s.


Op 12 november 2020 vertrok vanuit Zaventem een gecharterde vlucht met een tachtigtal Salvadoranen aan boord, met bestemming thuisland. De reden: ‘vrijwillige terugkeer’. Begin december vertrokken nog eens 21 Salvadoranen, en op een derde vlucht, later die maand, nog eens 20.

De nieuwe staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) wil een frisse wind laten waaien door het asielbeleid van ons land: snelle vrijwillige terugkeer moet een speerpunt worden van zijn beleid. Asielzoekers uit El Salvador, een klein Centraal-Amerikaans land met 6,7 miljoen inwoners, maken nu al kennis met de aanpak.

De cijfers van aankomst en vertrek van Salvadoraanse asielzoekers in ons land vallen op. El Salvador belandde in 2019 in de Belgische top vijf van de landen van herkomst voor asielaanvragen. 1369 Salvadoranen vroegen toen asiel aan in België, zo blijkt uit de cijfers van het Commissariaat-Generaal van de Staatlozen en Vluchtelingen (CGVS). El Salvador kwam hiermee op de vijfde plaats, na Afghanistan, Syrië, Palestina, Irak.

In 2020 kende het aantal asielaanvragen uit El Salvador een scherpe daling: amper 538 Salvadoranen vroegen in ons land nog bescherming aan. El Salvador zakte daarmee naar de negende plaats wat betreft landen van herkomst van asielzoekers. De meeste verzoeken werden ingediend in de eerste drie maanden van 2020. Nadien lag het aantal aanvragen rond tien per maand, wat mee te verklaren is door de coronacrisis.

Al waren er in 2020 minder aanvragen van Salvadoranen, daarnaast daalde ook hun kans om ook echt asiel te krijgen in ons land op spectaculaire wijze. Tot half 2019 kreeg nagenoeg 90 procent van de Salvadoraanse asielzoekers een positief antwoord. Maar in 2020 daarentegen werd zo’n 90 procent van de Salvadoraanse aanvragen in België afgekeurd, zo blijkt uit cijfers van Eurostat.

Is de veiligheidssituatie in El Salvador veranderd? En is “vrijwillige terugkeer” een antwoord voor deze honderden vluchtelingen op zoek naar internationale bescherming?

Twintig jaar bendegeweld

Anders dan de andere landen in de top vijf van asielzoekers (Syrië, Palestina, Afghanistan, Irak) is bij ons minder bekend waarom mensen vluchten uit El Salvador. Rivaliserende en uiterst gewelddadige bendes, de Mara Salvatrucha-13 (MS-13) en Barrio 18, zaaien er al zo’n twintig jaar terreur die de hele maatschappij doordringt.

De oorsprong van deze bendes ligt in de Amerikaanse stad Los Angeles. Daar vluchtten Salvadoraanse jongeren naartoe tijdens de burgeroorlog in El Salvador van 1980 tot 1992. Ze kwamen er in contact met Amerikaanse bendes, gangs, en diens criminele activiteiten. Toen de jongeren na de burgeroorlog terugkeerden naar El Salvador namen ze het geweld met zich mee.

Vandaag voeren deze jongeren in El Salvador een onderlinge strijd om controle over het hele grondgebied. Ze verdienen geld met afpersing maar verlenen ook diensten aan andere criminelen, zoals wapen- en drugssmokkel. Of ze treden op als sicario, huurmoordenaar.

De twee grote bendes tellen samen 60.000 leden: dat is de harde kern. Zij wijden hun leven aan de bende, en ze zijn vaak herkenbaar door specifieke tatoeages. Daar komen nog eens ruim 600.000 ‘medewerkers’ bovenop: op hen kunnen de bendes rekenen voor allerhande diensten. De bendes zijn actief op 94 procent van het grondgebied van El Salvador.

‘Mijn ouders weigerden’

In station Brussel-Centraal spreken we af met de Salvadoraanse Jorge Iglesias (24). Hij verblijft in een opvangcentrum van Fedasil in Jodoigne, samen met zijn zus María (20) en broer Carlos (18). In juni 2019 kwamen ze aan in ons land, op zoek naar internationale bescherming.

Jorge is op de vlucht voor de terreur die hem al meer dan tien jaar achtervolgt. ‘In 2006 wilde de toenmalige president (Antonio Saca, red.) met zijn plan “Harde Hand” komaf maken met het bendegeweld. Hij liet bendeleden massaal opsluiten, vaak zonder voldoende bewijzen.’

‘Mijn ouders weigerden om de dossiers van een groep bendeleden te verdedigen. Op 1 april 2006 verdwenen ze: ontvoerd door MS-13.’

‘Mijn ouders waren allebei advocaat. Toen de processen tegen de bendeleden begonnen, dwongen ze mijn ouders om hun dossiers te verdedigen’, vertelt Jorge. De jongeman is afkomstig van een armenwijk aan de rand van hoofdstad San Salvador, waar de MS-13-bende actief is. ‘Een van de dossiers die ze moesten verdedigen, betrof een groep van 23 bendeleden. Mijn ouders weigerden.’

De politie zag met lede ogen aan hoe heel wat bendeleden weer vrijkwamen, bij gebrek aan bewijzen. ‘Ze begon op haar beurt advocaten, ook mijn ouders, onder druk te zetten. Om niet langer bendeleden te verdedigen, ofwel om bewijzen te leveren. Mijn ouders stonden dus zowel onder druk van de MS-13 als van de politie. Op 1 april 2006 verdwenen ze. Ontvoerd door MS-13. Ik was toen veertien en bleef achter met mijn zusje en broertje.’

Corona is nog in het land en we zoeken een veilige plek om verder te kunnen praten, nu ook de deur van de MO*-redactie op slot zit. We vinden een warm onderkomen in de Begijnhofkerk in hartje Brussel. Die heeft sinds enkele jaren de functie van House of Compassion, een groep christenen met een warm hart voor vluchtelingen en mensen zonder papieren.

Jorge diept twee dossiers op uit zijn rugzak. Eén is het gerechtelijk dossier van zijn oom, die asiel vroeg en kreeg in de Verenigde Staten. Het andere is een map met krantenknipsels over wat er met zijn ouders is gebeurd.

Op 15 juni 2007, een jaar na de verdwijning van zijn ouders, werden hun lichamelijke resten teruggevonden. De opdrachtgever was een kopstuk van MS-13 dat vanuit de gevangenis het bevel tot de moord had gegeven.

De oom van Jorge, ook een advocaat, die samenwerkte met Jorge’s vader, opende een onderzoek. Jorge toont het dossier met de krantenknipsels. In de pers werd het geval van zijn ouders, Jorge Alberto Iglesias Lopez en Maria Hortencia de Iglesias, uitgebreid gedocumenteerd.

De bende vergeet nooit

De jaren nadien bleven leden van MS-13 Jorge en zijn familie achtervolgen en intimideren. Maar ook de politie werkte het onderzoek tegen, en lekte vertrouwelijke informatie aan bendeleden. Uiteindelijk werd het onderzoek naar de moord opgeschort.

Jorge’s oom en tante kregen asiel in de VS. Jorge en zijn broer en zus, die minderjarig waren en onder voogdij van een andere oom en tante stonden, bleven in El Salvador, maar werden constant opgejaagd door bedreigingen van MS-13. Ook nadat ze, verschillende keren, verhuisd waren.

Jorge: ‘In 2017 zei mijn familie: “De bende vergeet nooit. Jullie hebben geen perspectief in El Salvador. Ze zijn geen mensen, ze zijn beesten.”’ Uiteindelijk duurde het nog tot juni 2019 voor Jorge, na nieuwe bedreigingen, erin slaagde met zijn zus en minderjarige broer uit El Salvador te vertrekken. Via Guatemala, met de hulp van een advocaat en de Lutherse Kerk. Alle vertrouwen in het gerecht en de politie waren ze verloren.

Waarom hij naar België kwam? ‘Ik wilde naar een land waar de mara’s (leden van de Mara Salvatrucha-bende, red.) niet opereren. En naar een plek waar we een nieuw leven kunnen beginnen. Ik hoorde dat er in Duitsland en Spanje veel discriminatie is. België, als multicultureel land in het centrum van Europa, leek me een goede plek om opnieuw te beginnen. De taalbarrière zouden we wel overwinnen.’

Bendetatoeage of niet?

Op 12 juni 2019 landden Jorge, María en Carlos Iglesias in Zaventem. Enkele dagen later meldden ze zich aan bij het Klein Kasteeltje, het aanmeldcentrum van Fedasil voor asielzoekers. In februari volgde een uitgebreid interview bij het CGVS. Het antwoord kwam in mei en was negatief.

‘Ik had de indruk dat de persoon die ons interviewde onvoldoende kennis had over de situatie in El Salvador.’

Het CGVS motiveerde de afwijzing ook. Jorge: ‘Ik had verklaard dat de jongen die me volgde een tatoeage van MS-13 had. Maar vooraf had een advocaat mijn verhaal opgetekend, en toen had ik gezegd: “Ik weet dat hij een tatoeage had, maar ik durfde niet goed kijken of het die van MS-13 was. Ik denk het wel, maar ik ben niet zeker.” In het interview wou ik die verklaring toelichten. Daarom zeiden ze dat mijn getuigenis niet coherent was.’

‘Ze vroegen ook waarom ik mijn familienaam niet had laten veranderen, als ik zo bedreigd werd’, vervolgt Jorge. ‘Maar je familienaam zomaar veranderen is illegaal. Ze vroegen ook: “Als de bendeleden je zo bedreigden, waarom hebben ze je dan niet gedood?” Hoe kan ik dat weten? Soms moorden ze, willekeurig, soms intimideren ze je. Waarom? Omdat wij de getuigen zijn van de moord op onze ouders.’

‘In het antwoord bestempelt het CGVS ons verhaal als een economisch probleem. Wij hebben helemaal geen “economisch probleem”. Onze ouders hadden drie huizen, onze familie in de VS ondersteunt ons. Ik had de indruk dat de persoon die ons interviewde onvoldoende kennis had over de situatie in El Salvador, en dat de tolk onvoldoende wist om mijn verhaal precies te kunnen vertalen. En als ze ons hier niet willen, kunnen ze ons misschien toch naar een ander land sturen?’

Geweld in Centraal-Amerika

Van alle landen in Centraal-Amerika telt El Salvador het hoogste aantal vluchtelingen, zo blijkt uit recente cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Alleen al in de eerste helft van 2020 ontvluchtten 187.232 Salvadoranen hun land. Een onderkomen in een buurland biedt niet meteen een oplossing, want de hele regio kampt met problemen als afpersing, doodsbedreigingen en ander bendegeweld. Een recent rapport van Unicef en UNHCR maakte dat nog maar eens duidelijk.

Volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie zijn in heel Centraal-Amerika zo’n miljoen mensen op de vlucht. Voor onveiligheid, vervolging of afpersing door criminele bendes, die vaak ook jonge kinderen opeisen, of voor racisme tegenover LGBTQ (lesbische, homo- of biseksuele, transqender of queer personen, red.).

De Centraal-Amerikaanse landen behoren tot de armste van Latijns-Amerika. COVID-19 en recente aanhoudende orkanen hebben de moeilijke omstandigheden waarin de meeste Centraal-Amerikanen leven nog verergerd.

Nattevingerwerk of onduidelijke criteria?

Jorge ging in beroep tegen de beslissing van het CGVS. De advocate die het dossier van Jorge begeleidt wenste geen commentaar te geven om die procedure niet te beïnvloeden.

Advocaat Alexander Loobuyck van Halius Advocatenkantoor in Brugge wil wel praten over zijn ervaring met asielaanvragen van Salvadoranen. De voorbije twee jaar kreeg hij in zijn praktijk ruim 200 van die aanvragen binnen.

Wat opvalt in die dossiers, zegt Loobuyck ons, is het schijnbare gebrek aan coherentie in de criteria voor goedkeuring of afwijzing, wanneer je verschillende negatieve adviezen met elkaar vergelijkt. ‘Soms lijkt de beoordeling eerder te gebeuren vanuit een buikgevoel dan vanuit een grondig onderzoek en een coherent beoordelingskader.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
David Serlet, beëdigd tolk en medewerker van Loobuyck, vult aan: ‘Soms horen we: “U hebt klacht ingediend bij de politie en u weet dat de politie corrupt is. Dat doet toch afbreuk aan uw geloofwaardigheid.” En deze week hadden we een vrouw die in haar rapport het verwijt kreeg: “U hebt geen klacht ingediend bij de politie, u had dat toch moeten doen. Dus u bent niet geloofwaardig.”’

‘Vroeger werd nagenoeg iedereen erkend’, zegt Loobuyck. ‘Dat is niet normaal. Het kan immers niet dat iedereen een geloofwaardig verhaal heeft. Maar nu heeft men de omslag gemaakt naar bijna een volledige afwijzing, en ook dat is niet logisch. Vroeger was het beleid te laks, nu lijkt het te streng.’

Maar de advocaat vindt vooral het schijnbare gebrek aan coherentie moeilijk te hanteren. ‘Ik heb de indruk dat beslissingen over asielaanvragen van mensen uit bijvoorbeeld Colombia of Venezuela beter onderbouwd zijn.’

‘Het CGVS gaat er blijkbaar van uit dat het normaal is dat mensen afgeperst worden.’

Het grootste deel van de Salvadoraanse asielzoekers vlucht voor afpersing door een bende. Als het slachtoffer weigert te betalen, wordt het met de dood bedreigd.

Soms lijkt de beoordeling van deze praktijk door het CGVS gebaseerd op een perverse redenering, vindt David Serlet. ‘Men zegt dan in het eindrapport: “U hebt elke maand 300 dollar betaald, en u verdiende 800 dollar. Maar u zegt dat u dat bedrag niet kon blijven betalen en legt ons niet uit waarom.” Het CGVS gaat er blijkbaar van uit dat het normaal is dat mensen afgeperst worden.’

Bendegeweld en afpersing worden overigens niet gezien als politieke vervolging, maar als strafrechtelijke, criminele feiten, waarbij de bendes handelen uit economische drijfveren. Dit soort bedreigingen valt daarom niet onder de Conventie van Genève en is daarom geen grond voor een erkenning als vluchteling.

Advocaat Loobuyck: ‘Salvadoranen kunnen enkel nog in aanmerking komen voor het statuut van subsidiaire bescherming. Dat is een bepaling in de Vreemdelingenwet die de hiaten van de Conventie van Genève moet opvangen. Maar ook dat statuut wordt aan hen nog nauwelijks toegekend de jongste tijd.’

Wanneer een dossier is afgewezen, kan de asielzoeker nog in beroep gaan bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Maar de kans dat daar ingegaan wordt tegen het advies van het CGVS is klein, zo blijkt uit de praktijk.

Beoordelen zonder gedegen kennis

Salvadoraanse asielzoekers, en ook advocaat Loobuyck, stellen zich vragen bij de objectiviteit en de deskundigheid waarmee het interview bij het CGVS wordt afgenomen. Het zijn de zogenaamde protection officers van het CGVS die het interview afnemen. Hij of zij is een spilfiguur in de hele procedure. De protection officer is erg bepalend voor de toekomst van de asielzoeker, want zijn of haar oordeel is fundamenteel in de eindbeslissing over de asielaanvraag.

We krijgen te horen dat een aantal protection officers geen specifieke vorming kreeg voor hun gesprekken met asielzoekers uit El Salvador. Om de interviews voor te bereiden en de verhalen van asielzoekers te beoordelen waren ze aangewezen op hun persoonlijke kennis van de situatie. Daardoor moesten ze beslissingen nemen zonder voldoende opleiding.

Is het aantal afwijzingen voor asielaanvragen van Salvadoranen misschien zo hoog omdat het moet beantwoorden aan een voorafbepaald quotum? ‘Er zijn geen quota, dat zou absoluut tegen het internationaal recht zijn,’ zegt een voormalig protection officer waar MO* mee sprak.

‘De uiteindelijke beoordeling is gebaseerd op het specifieke profiel en de kwetsbaarheid van die aanvrager’, zegt de oud-protection officer. ‘Aan een man uit de middenklasse, die goed geïntegreerd is, welstellend en geschoold, kan je vragen: “Waarom ben je niet naar de politie geweest?”. Maar een alleenstaande vrouw die analfabete is heeft minder mogelijkheden. Asiel is een individueel statuut, gebaseerd op jouw concrete verhaal, je familie, je kwetsbaarheden en je vaardigheden.’

‘Het is een zware job. Je moet een beslissing nemen die heel bepalend is voor de toekomst van deze mensen.’

Toch speelt er altijd een persoonlijk element van meer of minder empathie mee, dat is onvermijdelijk, merkt de oud-protection officer op. ‘Als je voordien werkte in dat betrokken land, of als je ervaring op het terrein hebt met vluchtelingen en migranten, dan luister je anders dan iemand die geen ervaring of een erg bureaucratische mentaliteit heeft.’

Opvallend is ook het grote verloop bij de interviewers. Heeft dit te maken met de werkomstandigheden of met de procedure op zich? De oud-protection officer die we interviewden, ontkent dit met klem. Zij werkte twee en een half jaar in deze baan. ‘Dat is een maximum. Het is een zware job. Omwille van de getuigenissen die je te horen krijgt, de verhalen van de mensen en de verantwoordelijkheid die je hebt. Je moet een beslissing nemen die heel bepalend is voor de toekomst van deze mensen.’

‘En er is nog een element’, vervolgt de oud-medewerker. ‘Als je dit te lang doet, hoor je wel eens dezelfde verhalen terugkeren. Iemand neemt dus het verhaal van een ander over. Het is niet altijd makkelijk te achterhalen wie het echte verhaal vertelt en wie er misbruik van maakt. Toch geldt ook hier: naar elke asielaanvrager moet individueel geluisterd worden en elke aanvrager heeft recht op erkenning tot het tegendeel is bewezen.’

CGVS verdedigt aanpak

In een mededeling van 10 oktober 2020 stelde het CGVS dat het aantal aanvragen uit El Salvador de maanden voordien sterk was toegenomen, maar dat dit niet betekent dat de aanvragers systematisch een beschermingsstatus krijgen. ‘Verzoeken worden op individuele merites beoordeeld’, staat in de mededeling.

Dirk Van den Bulck, commissaris-generaal van het CGVS, motiveert in een gesprek met MO* de wijziging in het beleid ten aanzien van El Salvador. Hij ontkent formeel dat er ook maar enige politieke druk zou zijn van de regering of van politieke partijen.

Volgens Van den Bulck heeft de wijziging in het beleid te maken met enerzijds een veranderde situatie in El Salvador en anderzijds met een grondigere screening van het toegenomen aantal asielzoekers uit El Salvador, op basis van een gepaste opleiding van de interviewers. Naar verluidt gebeurde het de voorbije jaren wel eens dat asielzoekers uit El Salvador een erkenning kregen zonder voorafgaand interview.

Ook het profiel van asielzoekers uit El Salvador is veranderd, zegt Van den Bulck. De toename van het aantal aanvragen toont aan, zegt hij, dat sommige mensen komen voor gezinshereniging met familieleden die al eerder bescherming kregen, terwijl zijzelf persoonlijk geen gevaar lopen.

Dit betekent niet, aldus Van den Bulck, dat er in El Salvador geen probleem van veiligheid zou zijn. Dat blijkt ook uit het uitgebreide landendossier dat het CGVS zelf hanteert.

‘Mensen die echt gevaar lopen, geven zich niet op voor vrijwillige terugkeer. Maar sommigen kiezen daar toch voor terwijl hun aanvraag nog loopt.’

We leggen Dirk Van den Bulck ook de getuigenis van de ex-protection officer bij het CGVS voor, die zelf vond dat hij onvoldoende voorbereid was op zijn taak. De commissaris-generaal stelt dat er voor iedereen een algemene vorming is, dat specifieke vormingen per land niet altijd nodig zijn en dat de aanvragen van Salvadoraanse asielzoekers niet zo ingewikkeld zijn. Bovendien, voegt hij toe: als een protection officer zich onvoldoende voorbereid voelt, kan hij of zij intern altijd om hulp vragen.

Dat de protection officers onvoldoende voorbereid zouden zijn voor hun taak spreekt Van den Bulck tegen: ‘Dat blijkt ook uit het feit dat de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen onze beslissingen in beroep haast nooit terugfluit.’ En uit een ander gegeven: ‘Mensen die echt gevaar lopen, geven zich niet op voor vrijwillige terugkeer. Maar sommigen kiezen voor vrijwillige terugkeer terwijl hun aanvraag voor een interview nog loopt, of terwijl ze al wel een interview hadden maar nog wachten op het antwoord.’

De meeste Salvadoranen die kiezen voor vrijwillige terugkeer doen dat nochtans nadat ook de uitspraak in beroep is afgewezen. Na die afwijzing worden de asielzoekers overgeplaatst naar een gesloten centrum of beginnen ze een leven op de straat, zonder verblijfspapieren. De staat biedt hen dan niet langer een onderdak en voedsel. Ze kunnen dan ook niet langer legaal een job uitoefenen om in hun onderhoud te voorzien.

‘Het CGVS heeft in 2019 een grondig onderzoek verricht naar de situatie in El Salvador,’ reageert staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V). ‘Daarnaast wordt elke asielaanvraag individueel beoordeeld. Het CGVS wijst erop dat in vele dossiers vragen rijzen in verband met het reële risico of de reële vrees.’

‘Het risico op vervolging wordt in het kader van de asielprocedure beoordeeld door het onafhankelijke CGVS’, vervolgt Mahdi in zijn reactie. ‘Daar wordt politiek niet in tussengekomen. Het beleid van het CGVS werd in november 2020 bevestigd door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen in Verenigde Kamers.’

Is El Salvador veiliger sinds nieuwe regering?

De veranderde situatie in El Salvador, waar commissaris-generaal Van den Bulck naar verwijst, heeft te maken met de dalende moordcijfers en met een nieuwe wet die de regering van Nayib Bukele heeft afgekondigd. Die wet moet die interne vluchtelingen humanitaire hulp en een vlottere toegang tot de rechtspraak garanderen. In een nota van december 2020 verwijst het CGVS ook naar een rapport van VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR, waarin naar dit nieuwe wettelijke en juridische kader wordt verwezen.

El Salvador telt maar liefst een half miljoen interne vluchtelingen (‘ontheemden’ in het vakjargon), op een bevolking van 6,7 miljoen.

Alleen al tijdens de eerste drie dagen van 2021 werden er alweer twintig mensen vermoord.

Maar de nieuwe wet is nog niet in werking getreden en velen stellen zich er ook vragen bij, zegt Rina Montti ons. Ze is directrice van het departement migratie van de ngo Cristosal, die zich richt op de regio Guatemala, Honduras en El Salvador. De regering van Nayib Bukele, die president is sinds juni 2019, is vooral sterk in het ophangen van een rooskleurig beeld van haar beleid, zegt Montti. Maar de cijfers die ze vrijgeeft zijn onbetrouwbaar, en is er op alle vlakken een gebrek aan transparantie.

Ludo Van de Velde, een Belgische oud-priester die al sinds de jaren ‘80 in El Salvador woont en er de actualiteit nauw volgt, bevestigt dat. ‘Volgens officiële cijfers is het aantal dagelijkse moorden gedaald met meer dan de helft sinds de regering-Bukele aan de macht is.’

‘Heel wat criminele structuren van de bendes werden opgedoekt’, zegt Van de Velde. ‘Bendeleden worden voor het gerecht gebracht, maar velen komen vrij omdat er onvoldoende solide bewijsmateriaal is en omdat er fouten gemaakt werden bij de gevangenneming en tijdens het proces.’

De eerste vier maanden van 2020 telde El Salvador 441 moorden. Dat is 58 procent minder dan de 1059 moorden in dezelfde periode van vorig jaar, onder het bewind van vorige president Sánchez Cerén (FMLN). Maar alleen al tijdens de eerste drie dagen van 2021 werden er twintig mensen vermoord, wat volgens deskundigen een bewijs is van de onveilige situatie in het land.

Een geheim akkoord

Het bekroonde onderzoeksmedium El Faro onthulde in september 2020 dat de regering-Bukele in het geheim heeft onderhandeld met leiders van de MS-13-bende. De regering wilde dat het aantal moorden zou verminderen en dat MS-13 haar zou steunen bij de komende verkiezingen. In ruil daarvoor zou ze gevangenisstraffen verlichten.

El Faro leverde bewijzen van die onderhandelingen: verslagen van vergaderingen, foto’s en officiële documenten geschreven door overheidsfunctionarissen. Maar president Nayib Bukele ontkent het bestaan van zo’n overeenkomst.

Ook eerdere regeringen in El Salvador zetten zulke geheime onderhandelingen op tussen politici en bendeleden. Telkens wilden ze het aantal moorden terugdringen, met het oog op electoraal gewin, maar die onderhandelingen mislukten allemaal. Ze leidden net tot pieken in het aantal moordzaken, eenmaal de onderhandelingen verbroken werden. Dat was vooral het geval in 2015. Toen werd El Salvador het meest moorddadige land ter wereld.

Vrijwillige terugkeer

‘Het nieuwe beleid zet in op vrijwillige terugkeer en wil mensen hierover informeren en sensibiliseren.’

Is vrijwillige terugkeer een optie voor gevluchte Salvadoranen? Cristosal-directrice Rina Montti meent van niet: ‘Wie op de vlucht is voor afpersing wordt dan “economische vluchteling” genoemd. Als je vervolgd wordt door de bende, heb je in deze regio geen toekomst. Want ook in de buurlanden zijn de bendes actief.’

‘Staatssecretaris Mahdi heeft in zijn beleidsverklaring inderdaad laten verstaan dat vrijwillige terugkeer een pijler is van het terugkeerbeleid’, laat zijn kabinet weten in een reactie. ‘Vrijwillige terugkeer gebeurt op vraag van de personen zelf. Het nieuwe beleid zet in op vrijwillige terugkeer en wil mensen hierover informeren en sensibiliseren. Wie daar niet aan wil deelnemen wordt daar niet toe gedwongen.’

‘De vrijwillige terugkeer van de groep El Salvadoranen gebeurde in samenwerking met het IOM en Caritas’, vermeldt de reactie nog.

De weg terug is voor velen geen optie meer. Ook niet voor asielzoeker Miguel Molina (34). Ook hij werd het slachtoffer van afpersing. Elke maand eiste de MS-13 tweehonderd dollar van hem, daarna verhoogden ze dat bedrag tot vierhonderd dollar. Miguel werkte in een callcenter en ze wisten hoeveel hij verdiende. Zijn asielaanvraag werd afgewezen, met als motivatie: ‘Waarom kon je dat bedrag niet blijven betalen, je had toch een goede baan?’

Maar Molina geeft zich nog niet gewonnen. Hij richtte een Facebookgroep van Salvadoraanse vluchtelingen op en werkt aan een brief, ondertekend door Salvadoraanse asielzoekers, die hij wil bezorgen aan het federaal parlement. Daarin vraagt hij om dieper in te gaan op de onveilige situatie in El Salvador en om de negatieve adviezen opnieuw tegen het licht te houden.

In de oorspronkelijke versie van dit artikel stond een getuigenis die intussen verwijderd werd omdat de nodige anonimiteit niet kon gegarandeerd worden.

Journaliste Alma De Walsche volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.
Melissa Vida is een Salvadoraans-Belgische freelance journaliste en schreef eerder al voor Amerikaanse media (The New York Times, Foreign Policy) en de Latijns-Amerikaanse krant El Faro. Ze is ook Latijns-Amerikaanse redactrice bij Global Voices en hoofdredacteur van de wekelijkse populaire nieuwsbrief Central American News.

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.