Mexican Wave als antwoord op Trumps Muur?

Terwijl het beledigen van Mexicanen een soort handelsmerk van Trump’s politiek is geworden, was het tot nu toe behoorlijk stil langs Mexicaanse kant. Mexicanen drukken op sociale media hun onvrede op hun eigen en vaak humoristische manier uit. Gisteren kwamen Mexicanen samen op pleinen in heel het land.

Mexico heeft meer aan zijn hoofd dan alleen Trump. De nieuwe Noord-Amerikaanse president zou wel eens de perfecte aanleiding kunnen zijn voor nationale eenheid en om interne problemen aan te pakken

Een moeilijk jaar

Mexico heeft een moeilijk jaar achter de rug. Na de verkiezing van Donald Trump in november viel niet alleen even het moreel, ook de peso viel diep.

En er was meer Trump in 2017. In het kort, en zoals je kon lezen in de wereldpers, kwam Trump zijn verkiezingsbeloftes in verband met Mexico zo snel mogelijk na. Trump wil opnieuw onderhandelen over Nafta, het vrijhandelsakkoord tussen de VS, Canada en Mexico, dat sinds 1994 van kracht is. En ja, Trump ondertekende een decreet voor de bouw van een muur aan de zuidgrens met Mexico. Het decreet heeft het over meer geld voor de immigratiepolitie en minder geld voor die steden die illegale immigranten helpen, de zogenaamde sanctuary cities. De deportatie van Mexicanen is begonnen.

Mexicaans president EPN

Je zal maar president zijn van Mexico. En dat is Enrique Peña Nieto, ook wel naar zijn initialen EPN genoemd in de Mexicaanse media. De populariteit van de president daalde afgelopen jaar sterk door corruptieschandalen in de politiek en economisch zwaar weer.

Vorig jaar was het tien jaar geleden dat de voorganger van president Peña Nieto, Felipe Calderón, de oorlog aan de drugscartels verklaarde. Het was ook het gewelddadigste jaar sinds Peña Nieto aantrad als president.

Volgens recente peiling van de Mexicaanse krant El Universal keurt slechts 25 procent van de Mexicanen het presidentschap van Peña Nieto goed. Ruim 70 procent van de ondervraagden vindt dat het de slechte kant op gaat in Mexico.

Daarbovenop besliste de regering eind vorig jaar de subsidies voor brandstof stop te zetten. Mexico verwelkomde het nieuwe jaar met een prijsstijging van 20 procent aan de pomp.

De reactie liet niet op zich wachten. Mexico stond in brand, en meer dan woede om de prijsstijging leken de Mexicanen het te hebben gehad met een politieke elite die hen niet vertegenwoordigt. Ook Trump zit hoog.

Op 5 januari verscheen Peña Nieto op televisie. In een mooi maatpak en als de televisiester, die hij was voor hij het presidentschap opnam, wees hij in de camera: ‘Wat zouden jullie dan hebben gedaan?’

Wist EPN veel dat deze zin ook in de saga tussen Trump en Peña Nieto gretig hergebruikt zou worden. Want dat is het net, de Mexicanen zijn boos omdat EPN hen niet genoeg verdedigt tegenover de beledigingen van Trump.

Politieke en maatschappelijke gebeurtenissen gaan in Latijns-Amerika steeds gepaard met memes op de sociale media. Dit zijn humoristische, vaak kritische collages van beeld en tekst over de actualiteit. Voor de gelegenheid toont een meme EPN die twee jaar na het bouwen van de muur naar de camera wijst: ‘De muur bouwen was nodig voor beide landen. Wat zouden jullie dan hebben gedaan?’

Soap over twee presidenten

Wat zouden de Mexicanen dan hebben gedaan? Alvast niet Trump in Mexico uitnodigen midden in de presidentsverkiezingen, zoals Peña Nieto in augustus deed. De ontmoeting was geregeld door toenmalig economieminister Luis Videgaray. Volgens een peiling van de krant Reforma vond 85 procent van de Mexicanen de ontmoeting in de ambtswoning van Peña Nieto niet aanvaardbaar.

De rol van Peña Nieto, en zijn relatie met Trump, wordt druk besproken in Mexico, een land gekend om zijn televisieseries, de telenovelas. Peña Nieto was afgelopen weken het onderwerp van discussie op sociale media, op straat en bij familiebijeenkomsten. Een kleine recapitulatie:

Peña Nieto gaf, een dag voor het aantreden van Trump, de VS een cadeautje in de vorm van de uitlevering van drugsbaron “El Chapo” Guzmán. Commentatoren bediscussieerden of dit nu net een teken was aan Trump om samen te werken inzake veiligheid. Of een manier om vooral Trump niet met de eer van de uitlevering te laten gaan lopen.

De voormalige minister van economie Luis Videgaray, ontslagen om het incident met Trump in augustus, is ondertussen minister van Buitenlandse Zaken. Videgaray kwam na het aantreden van Trump aan in de VS om de relaties tussen Mexico en de noorderbuur te bespreken.

Dit was net wanneer Trump nieuws de wereld instuurde. In het eerste interview van Trump als president, met de Noord-Amerikaanse televisiezender ABC, herhaalde hij wat hij al wild tijdens zijn campagne had geroepen: ‘Wie zal er voor de muur betalen?’ Trump wil de bouw van de muur zo snel mogelijk beginnen. Over de rekening van de muur liet Trump opnieuw geen onduidelijkheid bestaan: die betaalt Mexico.

De Mexicaanse president herhaalde vriendelijk niet voor de muur te zullen betalen.

Peña Nieto overwoog daarop, volgens zijn woordvoerder, zijn afspraak op 31 januari met Trump in Washington af te zeggen. De druk in Mexico was groot. Burgers, journalisten, Mexicanen uit de zakenwereld en intellectuelen vroegen EPN af te zien van het bezoek. De Mexicaanse president gaf echter eerst een persconferentie waar hij vriendelijk herhaalde niet voor de muur te zullen betalen: ‘Mexico gelooft niet in muren. Ik heb het al gezegd, Mexico zal niet voor een muur betalen.’

EPN zei de afspraak niet af. Trump was terug aan het woord en die tweette de volgende dag dat als Mexico ‘de zo noodzakelijke muur niet wil betalen het beter zou zijn de vergadering af te lassen’. EPN zegde de vergadering af. Hij tweette wel dat hij ‘bereid is samen te werken met de Verenigde Staten om akkoorden te sluiten die goed zijn voor beide landen.’

De memes vlogen in het rond: ‘Ik begrijp de woede niet, ik verdedig de belangen van de Mexicanen’, zegt EPN terwijl hij opgewekt aan een muur bouwt.

De memes tonen een wilde Trump met een blokkenspeeldoos.

Een reuze piñata in de vorm van een “paard van Mexico” verschijnt aan de Noord-Amerikaanse zuidgrens met Mexico, niet gevuld met snoepjes, maar met Mexicaanse migranten.

Een ander discussiepunt was het telefoongesprek van meer dan een uur dat Trump had met EPN. Trump postte op zijn Facebook-pagina in een gezamenlijke persboodschap dat het een productief en constructief telefoongesprek was. Het gesprek ging, volgens Trump, over de noodzaak om de drugssmokkel en de illegale wapenhandel tegen te houden.

In Mexico is er discussie over de inhoud van het telefoongesprek. Er is onenigheid of EPN militaire hulp van Trump zou hebben aanvaard of afgewezen.

Beide presidenten bespraken ook de handelsrelaties. De website Pictoline probeert het gesprek tussen Trump en EPN te reconstrueren en eindigt met ‘jij hangt op’ van Trump, beantwoord met een liefdevolle ‘nee jij hangt op’ van EPN.

Paniek over Guacamole

Terug naar de muur. Sean Spicer, de woordvoerder van Trump, vertelde verslaggevers over een grensbelasting van 20 procent op alle goederen uit Mexico om de muur te betalen. Dit zou een onderdeel zijn van een groter pakket aan belastinghervormingen waarover het Congres zich buigt.

Economisten reageerden dat de Noord-Amerikaanse consument hiervan de dupe zal zijn en meer zal moeten betalen voor onder andere auto’s en avocado’s. Paul Krugman, Nobelprijs economie, had het in een column over de ‘wall of ignorance’.

Avocado’s zijn in de handelsoorlog een symboolvrucht.

De nieuwssite Pictoline toont met zijn pictogrammen hoe avocado’s in de handelsoorlog een symboolvrucht zijn. Acht van de tien avocado’s in de VS komen uit Mexico. Noord-Amerikanen die naar de Super Bowl kijken zullen hun begeerde guacamole tijdens de match veel duurder betalen met de importbelasting. Volgens de Mexicaanse Exportverenging van Avocado’s eten de Noord-Amerikanen tijdens de drie uur dat de Super Bowl duurt 35 duizend ton avocado’s. Dat vraagt om een meme: ‘Maak guacamole, geen muren.’

De Republikeinse senator Lindsey Graham liet zich op Twitter negatief uit over de importbelasting en de mogelijke prijsstijging van andere begeerde Mexicaanse producten zoals Corona, tequila en margarita’s.

Analisten waren het er in 2004 over eens dat de balans na tien jaar Nafta niet eenduidig positief was aan beide kanten van de grens. De economieën zijn ondertussen sterk met elkaar verweven en een verplichte Mexit zou verregaande gevolgen hebben.

Drugsoorlog

Een terugkerende opmerking op memes en van Mexicanen is dat van zodra de Noord-Amerikanen twee weken zonder cocaïne zitten ze de muur zelf wel zullen afbreken.

De organisatie Insight Crime beschrijft wat ook de meme zegt: Het is niet realistisch aan te nemen dat Trump een plan in werking stelt om de vraag naar drugs in de VS te doen dalen. Terwijl criminele groepen strijden om de controle over de overblijvende grensroutes, zal de onveiligheid in de Mexicaanse grenssteden erger worden. Zolang er vraag is naar illegale drugs, zullen criminele groepen een manier vinden om deze de grens over te krijgen.

Alma Siller Contreras

Terwijl de eerste symbolische deportatie van de Mexicaanse Guadalupe Garcia de Rayos een feit is, haalde ook een andere Mexicaanse vrouw de internationale media. Alma Siller Contreras leverde haar toeristenvisum voor de VS in als protestactie tegen Trump en om haar land Mexico te steunen.

De eerste deportatie van de Mexicaanse Guadalupe Garcia de Rayos is een feit.

Zo zijn er her en der protestacties. Sommige symbolisch, zoals een knuffelactie van migranten aan de grens. Andere hebben een duidelijk doel, zoals het digitaal platform Lo Nacional dat is opgericht om Mexicaanse producten sneller bij de Mexicaanse koper te brengen.

Proud Mexicans is een website die de stereotypen over Mexicanen uitdaagt met een reeks portretten die de Mexicaanse identiteit diversifiëren.

Mexicanen op sociale media en in columns drukken hun woede uit en geven aan gekwetst te zijn dat hun president niet voor hen opkomt tegenover de beledigingen van Trump. Er leeft onzekerheid over wat er zal komen.

Duizenden Noord-Amerikanen kwamen de straat op, zelfs al voor Trumps’ ambtstermijn begon. Vrouwen in heel de wereld protesteerden tegen Trump. Meer dan 1,8 miljoen Britten tekenden een petitie om Trump niet te ontvangen op officieel staatsbezoek. In Mexico was het tot nu toe stil op straat.

Vibra México

Hier kwam gisteren verandering in. Meer dan tachtig universiteiten en organisaties zoals Amnesty International schaarden zich achter het burgerinitiatief Vibra México. Volgens de krant Milenio kwamen er in Mexico Stad meer dan 2000 mensen op straat.

Er ontstond op sociale media discussie of de Vibra México-mars al dan niet pro-regering was. Dit werd door verschillende mediafiguren gerelativeerd, omdat een (re)actie tegen Trump nu het belangrijkste is.

Het gaat uiteindelijk om meer dan Trump.

De mars heeft een aantal praktische eisen, zoals de vraag de belangen van de Mexicanen voorop te stellen en geïnformeerd te blijven over de onderhandelingen met de VS. Maar er ligt ook een duidelijk vaderlandslievend gevoel aan de basis van de mars: ‘Een burgermars voor respect voor Mexico.’

Alejandro Amador Hernandez Zamudio is politicoloog en werkt bij Artsen Zonder Grenzen. Hij benadrukt het belang van samen op straat te komen om de samenhorigheid te versterken.

Het gaat uiteindelijk ook over meer dan Trump; een van de zes punten op de agenda is van de regering concrete maatregelen afdwingen om de armoede, ongelijkheid, corruptie, straffeloosheid en mensenrechtenschendingen aan te pakken. Een hele taak, maar geen overbodige luxe.

Muren wereldwijd, de muur die er al staat en de interne muur

Burgemeester Michael Müller van Berlijn vroeg in een open brief aan president Trump de muur tussen Mexico en de VS niet te bouwen. Ook uit Frankrijk en andere Europese landen kwam er reactie.

Tegelijkertijd doen er op Facebook berichten de ronde over de hypocrisie van Europa, tegen de bouw van de muur tussen Mexico en de VS, maar met prikkeldraad aan haar eigen buitengrenzen.

Commentatoren merken op dat de hysterie over de muur van Trump uit het oog verliest dat sinds het begin van deze eeuw wereldwijd muren uit de grond rezen.

Een terugkerend discours in de media en van bevriende Mexicanen is dat de muur tussen de Verenigde Staten en Mexico er al staat. Op een derde van de 3142 kilometer lange grens tussen de Verenigde Staten en Mexico staan muren, hekken en prikkeldraad. De natuurlijke grenzen zoals de Rio Bravo, Rio Grande, bergen en kanalen vervolledigen het bouwwerk.

‘Er is een interne muur die ons niet toelaat de echte problemen te zien.’

Hernandez benadrukt het belang van een andere muur: ‘Er is een interne muur die ons niet toelaat de echte problemen te zien.’ Er is niet genoeg discussieruimte om belangrijke thema’s als onveiligheid, onderwijs en gezondheid te bespreken.’

‘We zijn boos, omdat ze ons beledigen en een muur willen bouwen.’

‘Ja, dat is vernederend’, zegt Hernandez. ‘Maar laten we ook naar onszelf en Mexico kijken.’ Hernandez heeft het over sociale indicatoren binnen Mexico, maar hij noemt ook de toestand waarin Centraal-Amerikaanse vluchtelingen Mexico doorkruisen.

Mexico kreeg voor het Plan Frontera Sur fondsen van de VS om de bewaking aan zijn zuidelijke grens te verhogen. Dit grensprogramma hield volgens Washington Office on Latin America (WOLA) de migratie op de grens tussen Latijns-Amerika en Mexico tegen, maar zette aan tot meer mensenrechtenschendingen.

Kansen en ideeën na de muur

In het verkiezingsjaar 2018 kunnen de Mexicanen opnieuw naar de stembus. Burgeracties zoals México Vibra bieden ruimte om het over Mexico te hebben.

Is dit moment in de geschiedenis een kans voor Mexico? ‘Misschien biedt een “gezamenlijke vijand” wel het gevoel van samenhorigheid dat Mexico nodig heeft’, zegt Hernandez.

Volgens Hernandez bestaat die eenheid in Mexico in de kleuren van de vlag, het eten, de feesten. ‘Dat is het Mexico waar we van houden.’ Toch noemt hij het niet een heropleving van patriottisme, maar een ‘heroriëntatie van het patriottisme, door echt naar onszelf te kijken als maatschappij’.

En misschien is het wel Trump die het begin van een nieuwe wind inzet voor Mexico.