De moordkuil van Afrika

Het conflict in Darfur wordt ook wel de eerste klimaatoorlog genoemd. Door toenemende droogte raakt het delicate evenwicht tussen landbouwers en veetelers verstoord. Sadiq Bado Minmir, bestuurslid van de religieuze Umma-partij: ‘In de driehoek Soedan, Tsjaad en Libië is er een strijd gaande om land, water, grondstoffen en macht. Dat brengt het voortbestaan van Soedan in gevaar. Het is van belang dat Soedan één land blijft. Kijk naar mij: ik heb een Afrikaanse huid en een Arabische cultuur. Duizenden jaren hebben veehouders en boeren en verschillende volken vreedzaam samengeleefd. Maar door het met geweld tegen elkaar opzetten van stammen wil de huidige regering macht en controle over de grondstoffen behouden -en dan gaat het zeker niet alleen om olie.’
Minmir is niet erg hoopvol op dit punt: ‘Er zijn sterke geruchten dat Fransen en Duitsers uranium willen exploiteren in Zuid-Darfur.’ Het zijn meer dan geruchten: de bodem in Darfur verbergt effectief forse onontgonnen voorraden olie, goud, koper en uranium. Vele landen, ook westerse, spelen achter de schermen een strategisch spel om de consessies. De grootste rebellengroep uit Darfur - Sudan Liberation Movement (SLM) - dreigde recent met een nieuwe opstand als deze grondstoffen ontgonnen worden zonder voordeel voor Darfur.
Intussen werkt Soedan aan een ‘1000 Bronnen voor Darfur-initiatief’, waarmee de Soedanese regering de strijd aanbindt met de aanhoudende droogte, die vooral het Noordwesten van het land al jaren teistert. Soedan hoopt op die manier bij te dragen tot een verbetering van de levenskwaliteit van honderdduizenden vluchtelingen in Darfur.

Chinese steunpilaar wankelt

Soedan is uitgegroeid tot een van China’s belangrijkste olieleveranciers. Peking heeft daarom veel invloed op het regime van president el-Bashir. Volgens minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht wil China die invloed ondermeer binnen VN-verband ook op een constructieve manier inzetten. Dat zou een kentering in de ‘neutrale’ opstelling van de grootmacht uit het Oosten zijn.
   
China volgt tot nu toe vooral een politiek van neutraliteit: wel zakendoen en steun verlenen, zonder politieke inmenging in binnenlandse aangelegenheden. Dat is een houding die veel Afrikaanse landen erg aanspreekt. Politieke druk door China op Khartoem zou een fundamentele koerswijziging betekenen, denkt de Soedanese onderzoeker Leben Nelson Moro, verbonden aan de universiteit van Oxford.
Er komt binnen Soedan ook steeds meer protest. In de marge van de jaarvergadering van de African Development Bank, met een prominente rol voor China, uitte de ondervoorzitter van de Soedanese centrale bank, Elijah Aleng, een zeldzame waarschuwing. Aleng, een voormalige hoge functionaris van het Zuid-Soedanese verzet van de SPLA, nu aan de macht, zei dat als de opbrengsten van de exploitatie van olie onvoldoende terugvloeien naar de bevolking, de overheid daarmee het verzet uitlokt.
Ook volgens westerse diplomaten beginnen de Chinese autoriteiten wel degelijk in te zien dat hun investeringen in landen als Soedan ook internationale verantwoordelijkheid met zich meebrengt. ‘Darfur hangt als donkere wolk boven de Olympische Spelen. Door Amerikaanse en Franse publieke druk dreigt Spielberg die een film over de Spelen gaat maken, de Leni Riefenstahl van China te worden. Het feit dat het regime van el-Bashir nu toch een samenwerking tussen de vredesmacht van de Afrikaanse Unie en VN accepteert, is vooral te danken aan Chinese druk,’ aldus een westers diplomaat.

Donkere wolken boven VN-vredesmacht voor Darfur

‘Als de vredesmacht zoals aangekondigd wordt uitgebreid tot 20.000 soldaten, dan hebben we pas écht een probleem,’ vertelt een VN-man, ‘want nu al daalt het waterpeil héél snel. In het kamp Abushank met 54.000 vluchtelingen hebben we 33 handwaterpompen, waarvan er al 9 droog zijn gevallen. De watervoorziening wordt een groot probleem. We durven er eigenlijk niet eens aan denken.’ 
Een ander probleem van de op til zijnde uitbreiding van de Amis-UNmis vredesmacht in Darfur is dat die ten koste zal gaan van beschikbaar materiaal en personeel voor het bewaken van de al even fragiele vrede in Zuid-Soedan. Die vrede werd in januari 2005 getekend tussen de SPLA van John Garang en Khartoem. Sinds 1956 was het constant oorlog in Zuid-Soedan, met een tussenpose tussen 1973 en 1983. Balans: twee miljoen doden. En een getraumatiseerd stuk Soedan dat van nul moet beginnen.
Verschillende AMIS-soldaten in de AMIS-basis El Fasher, de hoofdstad van Darfur, verklaren dat de motivatie totaal weg is omdat ze al minstens een half jaar niet betaald zijn. Maar de Afrikaanse Unie krijgt hiervoor toch veel geld van de Europese Unie, waar blijft dat geld? ‘Dat zweeft ergens tussen Addis en Khartoum,’ antwoord een cynische Europese politieman, werkzaam in Darfur.

Wederopbouw

De wederopbouw na een halve eeuw vernietiging verloopt bijzonder traag. In de hoofdstad Juba is men nét begonnen met het aanleggen van degelijk wegen. Voor de rest is er niets: zelfs geen schoon drinkwater en amper electriciteit. De universiteit van Juba is na decennia sinds enkele maanden weer open. België bracht er 60 nieuwe computers. ‘Fantastisch,’ zei een oprecht ontroerde directeur, ‘maar ons drinkwater halen we noodgedwongen uit de Nijl, met ziekten tot gevolg.’     
De internationale gemeenschap heeft onvoldoende oog voor de wederopbouw, klaagde ex-VN-gezant Jan Pronk. Het probleem is dat de burgers onvoldoende resultaat zien van de vrede, hetgeen de kans op oplaaiende conflicten vergroot. Op een donorconferentie in Oslo april 2005 zegde de internationale gemeenschap 4,5 miljard dollar toe, maar daar is nog weinig van naar Zuid-Soedan doorgesijpeld.
SUDO houdt zich zowel bezig met mensenrechtenwerk als met vredesopbouw door te investeren in projecten rond watervoorziening en gezondheidszorg. De organisatie is erg actief in Darfur en verleent er humanitaire hulp aan de duizenden vluchtelingen.
Mensenrechtenactivist Mudawi Ibrahim Adam  probeert met zijn organisatie om in deze geteisterde regio, samen met verschillende bevolkingsgroepen en stammen allerlei vredesbevorderende en verzoenende projecten van de grond te krijgen. Een lastige klus. Zoals bekend is het opbouwen van duurzame vrede na een gewapend conflict zoveel moeilijker dan het starten van het conflict zelf.