GMO's en steeds straffere herbiciden, een duivels combo

U.S. Department of Agriculture (CCO)​

Het dilemma van de genetische modificatie is al decennialang onderwerp van hevige discussies. Voorstanders, en dan vooral producenten en hun geaffilieerde wetenschappers, verkondigen dat genetisch gemanipuleerde organismen (GGO’s of GMO’s’s) identiek zijn aan klassieke gewassen en volstrekt ongevaarlijk; en dat ze nodig zijn om de wereldbevolking te voeden. Tegenstanders waarschuwen voor de gevaren van het rommelen met genetica, vooral omdat we de gevolgen op lange termijn niet kennen voor mens, dier en natuur. Dat de tegenstanders reden tot ongerustheid hebben wordt steeds duidelijker; maar ook dat de agrotechbedrijven tot veel bereid zijn om de gevaren stil te houden.

De weerstand tegen GMO’s begon al snel na de lancering, zowel op wetenschappelijk niveau, als bij consumenten en landbouwers, en verspreidde zich ondertussen wereldwijd. De strijd tegen GMO’s’s en de grote agrotech corporaties verloopt samen met de strijd voor voedselsoevereiniteit, de rechten van de landbouwers, het zelfbeschikkingsrecht. Een harde strijd. Eén van David versus Goliath.

Toen Monsanto twee decennia geleden de eerste genetisch gemanipuleerde maïs lanceerde, werd ons voorgehouden dat dit dé oplossing zou zijn om de honger uit de wereld te helpen. Niets blijkt minder waar. De combinatie met glyfosaat en andere biociden vergiftigt onze wereld. En de nachtmerrie van de superweeds, met zijn hogere kosten, tegenvallende oogsten en steeds meer vergif om deze te trachten controleren, toont aan dat dit geen oplossing is. ‘Brood voor vandaag, honger voor morgen’, zeggen sommige Argentijnen daarover.

Soja

A Brewer (CC BY-NC-ND 2.0)​

Hebben we nog keuzevrijheid?

Dat genetisch gemanipuleerd voedsel een bedreiging vormt voor de gezondheid wordt door enkele studies pijnlijk belicht (zie kader). Zelfs als we GMO’s weren uit de voeding komen we er niet meer onderuit: tal van geneesmiddelen worden gefabriceerd via genetische manipulatie, zoals vaccins, en al sedert lang: insuline. Insuline-afhankelijke diabeten hebben geen keuze: de klassieke insuline is van de markt verdwenen.

En de ‘Dark act’, de ‘ontlabeling’ van GMO’s-producten die in de VS in alle stilte in 2016 (in volle Brexit-periode) goedgekeurd werd, zorgt er voor dat de consument zelfs niet meer weet wat GMO’s bevat en wat niet, en dus zelfs geen keuzevrijheid meer heeft. Zo is de genetisch gemanipuleerde zalm, die al in de VS op de markt is, niet te onderscheiden van de gewone, want vermelding op de verpakking is niet verplicht.

Bron: http://soycoalition.org/wp-content/uploads/2016/06/WWF_Soy_Scorecard_2016_FINAL-PDF-May-26.pdf

© WWF​

De wereld voeden?

Dat GMO’s’s de honger niet uit de wereld zullen helpen, wordt intussen ook in vraag gesteld.

Uit een evaluatie van de Union of Concerned Scientists blijkt dat genetisch gemanipuleerde gewassen in de VS ondanks hun zeer sterk uitgebreide areaal slechts 14% van de meerproductie van graan leveren. De rest werd gerealiseerd via traditionele veredeling en landbouwmethodes.

Wat betreft de honger in de wereld: de export van de VS gaat voornamelijk naar hoog en medium ontwikkelde landen, waar de burgers kunnen betalen voor hun voedsel. Amerika’s uitvoer van voedsel naar ‘hongerige landen’ is summier: van 2 naar 4,4 %. Maar ondertussen wordt de voedselhulp wel afgebouwd.

Mondiale effecten van de teelt van GMO’s

Maar hoe vergaat het de landbouwers en de bewoners van de regio’s waar genetisch gemanipuleerde gewassen geteeld worden? Want natuurlijk worden deze ook rijkelijk overgoten met glyfosaat en andere biociden. De negatieve effecten van GMO’s en biociden zijn moeilijk te scheiden.

Noord Amerika

Als we de opmars van GMO’s willen volgen, moeten we beginnen in de Verenigde Staten. Daar was in 2011 al 69 miljoen hectaren beplant met genetisch gemanipuleerde gewassen: maïs, graan, soja en koolzaad, naast suikerbiet, katoen, alfalfa, papaya en pompoenen.

Canada tekende toen ook al voor een GMO’s-landouwareaal van 10 miljoen ha. De VS is ook het eerste en meest door superweeds geplaagde land, met als gevolg een vertienvoudiging van het glyfosaat-gebruik, én overschakeling op nog meer toxische herbiciden (dicamba, uit “Agent Orange” dat in Vietnam gebruikt werd). Dit leidt regelrecht naar de volgende ramp: van in het begin van het voorbije groeiseizoen waren er alarmerende berichten op de sociale media: akkers, boomgaarden en tuinen hadden af te rekenen met wegkwijnende planten en dat niet eens in de nabijheid van besproeide velden.

Al zijn Noord-Amerikaanse boeren meestal fervente voorstanders van de GMO-herbicidencombo, door de problemen met de superweeds en de teruglopende oogsten, beginnen sommigen zich toch te bedenken.

De nieuwste herbicidenproducten, van Monsanto en BASF, die het resistente onkruid de baas zou moeten kunnen (XtendiMax), werden blijkbaar goedgekeurd zonder ernstige evaluatie. Ze richten rampzalige ravages aan over grote oppervlaktes en afstanden.

De gegevens, die verzameld werden door professor Kevin Bradley (Universiteit Missouri), tonen een oncontroleerbare drift aan van de nieuwste pesticidenformule over 21 staten, vooral in de MidWest, van Noord Dakota tot Georgia. De ramp neemt ondertussen nationale afmetingen aan, en diverse staten verbieden of beperken het gebruik van de dodelijke dicamba.

Al zijn Noord-Amerikaanse boeren meestal fervente voorstanders van de GMO’s-herbicidencombo, door de problemen met de superweeds en de teruglopende oogsten, beginnen sommigen zich toch te bedenken. In de VS keren steeds meer boeren GMO’s de rug toe: ze schakelen weer over naar conventionele zaden en landbouw. Wat daar “The Post-GMO Economy” werd gedoopt.

Eén van hen is Huegerich in Iowa, VS, die het landbouwbedrijf, inclusief GMO-technologie, overnam van zijn vader. ‘Vijf jaar geleden werkte het nog, maar Moeder Natuur past zich aan: glyfosaat kan het resistente onkruid niet meer de baas, en de maïs rootworm is resistent geworden. De prijzen van de zaden en het meerwerk gaan omhoog.’

Enkele jaren geleden waagde hij de stap om een deel van zijn areaal weer conventioneel in te zaaien en te bewerken. De kosten kwamen lager uit en het leverde meer oogst op dan de GMO-velden:  tot 100 $ meer per acre (=0,4 hectare). In 2013 schakelde hij volledig over naar de conventionele landbouw, hij gebruikt een grote variëteit van traditionele zaden. Steeds meer landbouwers in Noord Amerika zouden zijn voorbeeld volgen.

U.S. Department of Agriculture​

Mexico

In Mexico, voltrok zich een ander drama: alhoewel daar geen GMO’s goedgekeurd of aangeplant werd, bleek al in 2000 dat de organisch gekweekte maïs, hoog in de bergen (Oaxaca, de historische origine van maïs), transgene Monsanto-componenten bevatte. Hierdoor konden de landbouwers geen bio-label meer krijgen, met ernstig inkomstenverlies tot gevolg. De componenten waren dus overgewaaid van over de grens. Het betekent niet alleen financieel een verschrikkelijke klap, het vormt ook een bedreiging voor de traditionele maïsdiversiteit.

Kevin Pixley, een Mexicaanse specialist: ‘GM-technologen en wetenschappers missen een ander belangrijk punt: ze begrijpen niet hoe diep de emotionele en culturele band van de Mexicaanse bevolking is met de traditionele maïs.’

Pesticidendrift, illegaal spuiten en GMO-stuifmeel

Glyfosaat, en ook de meeste andere herbiciden zoals dicamba, zijn wateroplosbaar en volatiel. Ze driften ver mee met de wind, net als het stuifmeel van de GMO-planten, die de traditionele soorten “besmetten”. Via water en lucht vergiftigen ze niet alleen de directe omgeving, maar ook andere ecosystemen: van gronden tot en met de oceanen. Bovendien zijn er veel klachten van illegaal pesticidengebruik. Voor mensen en boeren die nabij of op de glyfosaatfarms moeten werken, is het drama nog groter. De acute toxiciteit is zwaar en de chronische vergiftiging is niet minder gevaarlijk.
De volatiliteit van de producten maakt het mogelijk om grote velden te besproeien met vliegtuigjes. Maar door de volatiliteit waaien de sproeistoffen ver weg in de wijde omgeving. Mensen die daar wonen zijn de grote slachtoffers.

Zuid-Amerika

In Zuid-Amerika regeert sinds 1990 de monocultuur. Eén van de belangrijkste kenmerken van de GMO-teelten in Zuid Amerika is de grootschaligheid, vooral van soja in Brazilië en Argentinië. Bos, savanne en weidegebieden worden in snel tempo omgezet in soja-akkers. Het Amazone regenwoud wordt op gigantische schaal gekapt voor een zo groot (en lucratief mogelijk) soja-GMO-areaal.

Omdat de vraag naar soja wereldwijd groeit, wordt de productie in snel tempo uitgebreid. Zuid-Amerika is na Noord-Amerika de grootste leverancier van soja, maïs en katoen.

Omdat de vraag naar soja wereldwijd groeit, wordt de productie in snel tempo uitgebreid. Zuid-Amerika is na Noord-Amerika de grootste leverancier van soja, maïs en katoen.

Wetenschappers waarschuwen voor een pijlsnelle daling van de bodemvruchtbaarheid en grote erosie van de gronden. Dit zou op termijn leiden tot totale uitputting en ongeschiktheid van de landbouwgronden. Soms is de grond al na twee jaar uitgeput, wat zware bemesting noodzakelijk maakt.

Bovendien vergiftigt glyfosaat de bodem, schakelt de goede bodemorganismen uit, en stimuleert de groei van schimmels en pathogenen. Dit is desastreus voor grond en groei, en tast de weerstand van de gewassen aan. Dit hypothekeert quasi definitief de mogelijkheid van duurzame gewasproductie.

De Argentijnse tragedie

Dat dit niet de enige bekommernis is, wordt geïllustreerd door de tragedie van Argentinië, waar op korte termijn ruim de helft van het landbouwareaal beplant werd met transgene soja. De regering wou zo snel mogelijk de economische recessie bestrijden met de fantastische mogelijkheden die Monsanto voorspiegelde. Argentinië werd zo een gigantisch experiment voor de combo GMO-soja-roundup.

De eerste GMO-soja werd geïntroduceerd in 1996, en Monsanto voerde en voert er nog steeds een zeer agressieve indoctrineringspolitiek om de teelt te promoten.

Soja in Bolivië

CIAT (CC BY-SA 2.0)​

In 2009 was er al 19 miljoen hectaren genetisch gemanipuleerde gewassen geplant en werd er 200 miljoen liter glyfosaat gesproeid, meestal vanuit vliegtuigen. In 2011 waren er al 24 miljoen hectaren biotech gewassen, vooral sojamonocultuur, naast maïs en katoen. De velden liggen soms ook nog dicht bij bewoonde gebieden, waardoor niet alleen de landbouwers, maar ook de rest van de bewoners meedeelden in de pesticidendrift.

‘Onze stad onderging drastische veranderingen sedert de invoering van soja. Mensen sterven al aan kanker voor ze 30 worden. Onvruchtbaarheid en zwangerschapsproblemen stijgen schrikbarend, maar ook huid- en ademhalingsproblemen. De chronische vergiftiging is overduidelijk.’

Al kort na de eerste grote oogsten (2002) veranderde het leven van de bevolking in de sojaproducerende gebieden dramatisch door een explosie van ernstige gezondheidsproblemen:

een plotse stijging van het aantal miskramen en geboortedefecten, verveelvoudiging van infertiliteit, (onvruchtbaarheid), én veel kanker. Het aantal kinderkankers verdriedubbelde op korte tijd. En meer nog: voedingsgewassen en vee stierven, evenals de vissen in de waterlopen. Dr Gianfelici verwoordde het zo: ‘Onze stad onderging drastische veranderingen sedert de invoering van soja. Mensen sterven al aan kanker voor ze 30 worden. Onvruchtbaarheid en zwangerschapsproblemen stijgen schrikbarend, maar ook huid- en ademhalingsproblemen. De chronische vergiftiging is overduidelijk.’

Wetenschapper Carrasco vult aan: ‘Uit dierproeven blijkt dat er al afwijkingen ontstaan bij foetussen aan doseringen tien maal lager dan wat toegelaten is. De oorsprong van mijn werk ligt in mijn contact met de gemeenschappen die het slachtoffer zijn de agrochemische industrie. Zij zijn het onweerlegbare bewijs van de juistheid van mijn research. En de laboresultaten zijn compatibel met de geboortedefecten en (continue) miskramen bij de mens.’

De Argentijnse bevolking protesteerde massaal tegen de gigantische agrobusiness, vernietigde zelfs een Monsantovestiging, en eiste een volledige ban.

Emilio Küffer (CC BY-SA 2.0)​

Het eerste proces werd ingespannen door een huisvrouw genaamd Peralta in één van de getroffen gebieden. Haar familie belandde in het ziekenhuis met ademhalingsproblemen. ‘Ik weet niets af van chemie, ik ben niet naar de universiteit gegaan, maar ik weet wat mijn gezin heeft geleden. Toen ik zag hoe erg mijn kind er aan toe was, zei ik: genoeg, dit kan zo niet verder. Vertrouw deze bedrijven niet. Verwerp die chemicaliën. Voor het leven van uw kinderen.’

Bron: http://soycoalition.org/wp-content/uploads/2016/06/WWF_Soy_Scorecard_2016_FINAL-PDF-May-26.pdf

© WWF​

De inwoners kregen gelijk in de rechtbank. De provinciale overheid van Chaco rapporteerde dat tussen 2000 en 2009 het aantal kankers bij kinderen verdrievoudigd was, het aantal geboortedefecten verviervoudigd. Deze aberrante stijging viel samen met het opschuiven van landbouwgrens, en het gebruik van agrochemie over de provincie.

Een totale ban kwam er niet om economische redenen, wel een verbod op ‘aeral spraying’ in de omgeving van steden. Een lid van de Chaco-commissie getuigt anoniem: ‘Al diegenen die het rapport ondertekenden zijn zeer onderlegd, maar wij staan onder immense druk, er spelen teveel belangen. Ik weet niet waar dit zal eindigen.’

De ironie is dat de Argentijnse bevolking lijdt onder de GM-soja-productie voor Europa—die de Europese bevolking zelf niet wil–waardoor het allemaal in dierenvoeding belandt… En we het dus uiteindelijk toch massaal binnenkrijgen.

De kaalkap van het Amazonegebied

Het regenwoud van de Amazone is de meest biodiverse regio op de aarde, en een groene long die CO2 uit de atmosfeer vastlegt. Het is ook de ‘thuis’ van ongeveer 220.000 mensen, van 180 verschillende ‘naties’, die diep in het woud leven.

Link

Lees ook: Braziliaanse president offert inheemse bevolking op om zichzelf te redden

De soja is niet bedoeld om de hongerigen te voeden: 80 % van de sojaproductie wordt gebruikt als veevoeder, ook in Europa.

De vernietiging van het regenwoud begon al vele decennia geleden, vooral door de niet-inheemse bevolking. Rond 2003-2004 kwam de kaalkap in een stroomversnelling, waarbij de inheemse bevolking vaak als slaven gebruikt werden om het woud klaar te maken voor landbouw. Greenpeace heeft hier uitgebreid over gerapporteerd. Amazonewoud moest plaats ruimen voor vooral GMO’s-sojamonocultuur van drie Amerikaanse agro-giganten: Cargill, Bunge, ADM. De winst gaat dus naar hen, niet naar de lokale bevolking, die achterblijft zonder grond of middelen van bestaan. En soja is niet bedoeld om de hongerigen te voeden: 80 % van de sojaproductie wordt gebruikt als veevoeder, ook in Europa.

Vanaf 2005 daalde de deforestatie in de Amazone, maar nu verkoopt de Braziliaanse president Temer enorme stukken beschermd regenwoud. Tegelijkertijd worden de rechten van de inheemse bevolking ingekrompen. Wetenschappers waarschuwen dat verdere deforestatie van het regenwoud een catastrofale crisis kan ontketenen.

Soja

Scott Robinson (CC BY 2.0)​

De Braziliaanse bevolking komt in opstand, maar wat kunnen zij beginnen tegen een corrupte regering en de machtige agrobusiness? Er loopt thans een petitie die zal aangeboden worden op een vergadering van de VN. De petitie wordt ondersteund door 900.000 Brazilianen, en ruim zoveel ‘buitenlanders’:

Het Amazonewoud loopt door in andere landen, zoals Ecuador en Peru, en ook daar woedt dezelfde strijd. In een nieuw project werken Greenpeace en Hivos samen met inheemse bewoners in Brazilië, Ecuador en Peru om het regenwoud te beschermen tegen vernietiging.

De GMO-rage van de laatste decennia heeft weinig van de traditionele landbouw intact gelaten op het Amerikaanse continent. Van Noord naar Zuid, zijn grond, water en lucht, planten, dieren en mensen aangetast. De impact op de rest van de wereld valt ook niet te onderschatten: vervuiling via water en lucht, klimaatontregeling door ontbossing, en ook: de verspreiding van genetisch gemanipuleerde voeding en veevoeders, zijn voelbaar tot bij ons.

Referenties

Inleiding

• Waltz E. Under wraps – Are the crop industry’s strong-arm tactics and close-fisted attitude to sharing seeds holding back independent research and undermining public acceptance of transgenic crops? Nature Biotechnology 2009;27(10):880–882. http://www.nature.com/nbt/journal/v27/n10/full/nbt1009-880.html

Frankenfood?

• World Health Organization questions safety assessment of Genetically Engineered foods, Press Advisory, Californians for GE-Free Agriculture, October 14, 2004

• Ewen SW, Pusztai A (October 1999). “Effect of diets containing genetically modified potatoes expressing Galanthus nivalis lectin on rat small intestine”. Lancet. 354 (9187): 1353–4.

• Pusztai A, Bardocz S. GMO in animal nutrition: potential benefits and risks. In “Biology of Nutrition in Growing Animals”, R. Mosenthin, J. Zentek and T. Zebrowska (Eds.), 2OO5. Elsevier Limited, pp. 513-540

• Pusztai A. Genetically Modified Foods: Are They a Risk to Human/Animal Health? June 2001

• Interview with Arpad Pusztai on his experimental findings on GM potatoes GM-FREE magazine Vol. 1 no. 3 August/September 1999.

• Then C. The European Food Safety authority: Using double standards when assessing feeding studies. Testbiotech Background 30-12-2012. https://www.testbiotech.org/sites/default/files/the%20double%20standards%20of%20EFSA_0.pdf

• Ho MW, Steinbrecher R. Fatal flaws in food safety assessment: critique of the joint FAO/WHO biotechnology and food safety report. Environmental & Nutritional Interactions 1998, 2, 51-84.

• Ho MW More illnesses linked to GM crops. Science in Society 30, 8-10, 2006

• Ho MW. GM Soya Fed Rats: Stunted, Dead, or Sterile.  Science in Society 33, 4-6, 2007. 2006 http://www.i-sis.org.uk/GM_Soya_Fed_Rats.php

• Ho MW. The Case for A GM-Free Sustainable World. 2009; http://www.i-sis.org.uk/TheCaseforAGM-FreeSustainableWorld.php

• Sirinathsinghji E. New Meta Analysis Confirms Genetically Modified Feed is Toxic. 2011

• https://www.sott.net/article/234692-New-Meta-Analysis-Confirms-Genetically-Modified-Feed-is-Toxic

• Séralini GE, Clair E, Mesnage R, Gress S, Defarge N, Malatesta M, et al. 2012. Long term toxicity of a Roundup herbicide and a Roundup-tolerant genetically modified maize. Food Chem Toxicol 50(11):4221–4231.

• Séralini GE et al. Republished study: . Long term toxicity of a Roundup herbicide and a Roundup-tolerant genetically modified maize. Environmental Sciences Europe 2014, 26:14

• http://www.enveurope.com/content/26/1/14

• Portier CJ, Goldman LR, Goldstein BD. Inconclusive Findings: Now You See Them, Now You Don’t! Environ Health Perspect; DOI:10.1289/ehp.1408106

• http://www.gmoseralini.org/emails-reveal-role-of-monsanto-in-seralini-study-retraction/

• http://responsibletechnology.org/monsanto-gm-corn-mon810-damaged-intestines-rats-new-study/

• Ian F. Pryme and Rolf Lembcke, “In Vivo Studies on Possible Health Consequences of genetically modified food and Feed—with Particular Regard to Ingredients Consisting of Genetically Modified Plant Materials,” Nutrition and Health, vol. 17, 2003

• Ibrahim MAA, Okasha EF. Effect of genetically modified corn on the jejunal mucosa of adult male albino rat. Experimental and Toxicologic Pathology 2016;68(2016):579–588. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27769625

• GMO Evidence (www.gmoevidence.com)

• Earth Open Source (www.earthopensource.org)

• Sustainable Pulse (www.sustainablepulse.com)

Dark act

• http://www.naturalnews.com/054618_GMO_labeling_bill_Vermont_law_Monsanto.html#ixzz4EBbDscog

• http://www.labeling.news/

De wereld voeden?

• Gurain-Sherman,D. 2009. Failure to yield: evaluating the performance of genetically engineered crops. Cambridge (MA): Union of Concerned Scientists.

• [VNR: The State of Food Security and Nutrition in the World 2017.](file://localhost/VNR/%2520The%2520State%2520of%2520Food%2520Security%2520and%2520Nutrition%2520in%2520the%2520World%25202017.%2520)  http://www.fao.org/3/a-I7695e.pdf

• Union of Concerned Scientists. Failure to yield: Evaluating the Performance of Genetically Engineered Crops. (2009) http://www.ucsusa.org/failureToYield.

• Schechinger AW, Cox C. Feeding the World. Think U.S. Agriculture Will End World Hunger? Think Again. EWG 2016 http://www.ewg.org/research/feeding-the-world#.WZcGI8Zpypo

Noord-Amerika

• Colbach N et al. Simulating changes in cropping practices in conventional and glyphosate-resistant maize. II. Weed impacts on crop production and biodiversity. Environ Sci Pollut Res Int. 2017 May;24(14):13121-13135.

• Schütte G et al. Herbicide resistance and biodiversity: agronomic and environmental aspects of genetically modified herbicide-resistant plants. Environ Sci Eur. 2017;29(1):5.

• Plume K. Tennesse restricts use of Monsanto pesticide as problems spread. 13 July 2017 http://mobile.reuters.com/article/amp/idUSKBN19Y2KE

• Bradley K. Off-target Movement of Dicamba in Missouri. Where Do We Go From Here?

• August 21, 2017 https://ipm.missouri.edu/IPCM/2017/8/Off-target_movement/

• Bradley K. Our Experiences with Off-Target Movement of Dicamba in Missouri. Where Do We Go From Here?  http://ifca.com/files/IFCA_2017_Bradley-Dicamba.pdf

• Bryce Gray B. REPORTED DICAMBA DAMAGE STILL ESCALATING NATIONALLY, ACCORDING TO UPDATED SURVEY. 14 August 2017. http://www.stltoday.com/business/local/reported-dicamba-damage-still-escalating-nationally-according-to-updated-survey/article_1051b12d-daee-523b-a935-07ee2e1f1555.html

• Flitter E. SCANT OVERSIGHT, CORPORATE SECRECY PRECEDED U.S. WEED KILLER CRISIS. https://www.reuters.com/article/us-usa-pesticides-dicamba-idUSKBN1AP0DN?il=0

• https://www.aaemonline.org/gmo.php

• Royte E. The Post-GMO Economy. http://modernfarmer.com/2013/12/post-gmo-economy/

• http://www.beyondfactoryfarming.org/get-informed/industrial-vs-family-farms-comparison

Mexico

• Quist D, Chapela IH. Transgenic DNA introgressed into traditional maize landraces in Oaxaca, Mexico. Nature 2001; 414, 541-543

• Dyer GA et al. Dispersal of transgenes through maize seed systems in Mexico. PLoS One. 2009 May 29;4(5):e5734.

• van Heerwaarden J et al. New genes in traditional seed systems: diffusion, detectability and persistence of transgenes in a maize metapopulation. PLoS One. 2012;7(10):e46123.

• http://www.cimmyt.org/public-initiatives-key-to-harnessing-genetic-diversity-for-food-security-says-genetic-resources-expert/

Argentinië

• Robinson C. Argentina’s Roundup Human Tragedy. Ten years of GM soy and glyphosate poisoning have escalated the rates of cancer and birth defects. The Agora, nov 2010; www.agoranews.org

• Valente M.  Health-Argentina: scientists reveal effects of glyphosate. IPS News, 15 April 2009, http://ipsnews.net/interna.asp?idnews=46516

• Ho MW and Cherry B. Death by multiple poisoning, glyphosate and Roundup. Science in Society 42  14, 2009.

• Joensen L and Ho MW. Argentina ‘s GM woes. Science in Society 20 , 14-15, 2003. Argentine herbicide lawsuit alarms soy farmers”, Nicolas Misculin, Reuters, 8 May 2009, http://planetark.org/wen/52777

• Ho MW. Ban glyphosate herbicides now, scientists confirm potent hormone disupting effects. Science in Society 43.

• Ho MW. Glyphosate Herbicide Could Cause Birth Defects. Argentina Considers Ban. http://www.i-sis.org.uk/GHCCBD.php

• Ferreira MF, Torres C, Bracamonte E, Galetto L. Effects of the herbicide glyphosate on non-target plant native species from Chaco forest (Argentina), Ecotoxicology and Environmental Safety, 2017; 144:360.

• Phélinas P, choumert J. Is GM soybean cultivation in Argentina sustainable? World Development (2017) http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2017.05.033

• http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305750X17302073

• Romig, S. 2010. Argentina court blocks agrochemical spraying near rural town. Dow Jones Newswires, March 17. http://bit.ly/cg2AgG

• Aranda D. Interview Dr Darío Gianfelici, August 2010.

• http://csglobe.com/argentine-farmers-dismantle-monsanto-facility-act-defiance-refuse-continue-poisoned/

• Paganelli A, Gnazzo V, Acosta H, Lopez SL, Carrasco AD. Glyphosate-based herbicides

• produce teratogenic effects on vertebrates by impairing retinoic acid signalling. Chem Res

• Toxicol, August 9.

• Romig, S. 2010. Argentina court blocks agrochemical spraying near rural town. Dow Jones

• Newswires, March 17. http://bit.ly/cg2AgG

• Ferreira MF, Torres C, Bracamonte E, Galetto L. Effects of the herbicide glyphosate on non-target plant native species from Chaco forest (Argentina), Ecotoxicology and Environmental Safety, 2017; 144:360.

Zuid-Amerika

• Rolando C, Baillie B, Thompson D, Little K. The Risks Associated with Glyphosate-Based Herbicide Use in Planted Forests, Forests, 2017, 8, 6, 208

• Borggaard OK, Gimsing AL. Fate of glyphosate in soil and the possibility of leaching to ground and surface waters: a review. Pest Manag Sci. 2008;64:441–456. doi: 10.1002/ps.1512.

• Greenpeace. Cargill - Eating up the Amazon. http://www.greenpeace.org/international/en/publications/reports/eating-up-the-amazon/

• Wang S, Just DR, Pinstrup-Andersen P. Bt-cotton and secondary pests. International Journal of Biotechnology (IJBT), Vol. 10, No. 2/3, 2008

• https://milieudefensie.nl/publicaties/factsheets/factsheet-soja-en-regenwoud-brazilie

• Rolando C, Baillie B, Thompson D, Little K. The Risks Associated with Glyphosate-Based Herbicide Use in Planted Forests, Forests, 2017, 8, 6, 208

• Stuk Amazonewoud ter grootte van Denemarken mag gekapt worden (De Standaard)

• http://www.standaard.be/cnt/dmf20170824_03032735

• Brazilië heft bescherming op deel Amazonewoud op (Vlaams infocentrum land- en tuinbouw) http://www.vilt.be/brazilie-heft-bescherming-op-deel-amazonewoud-op

• Brazil abolishes huge Amazon reserve in ‘biggest attack’ in 50 years (The Guardian) https://www.theguardian.com/environment/2017/aug/24/brazil-abolishes-huge-amazon-reserve-in-biggest-attack-in-50-years

• Activists decry Temer’s Amazon deforestation. http://www.aljazeera.com/news/2017/07/activists-decry-temer-amazon-deforestation-bill-170722042156015.html

• http://www.greenpeace.org/usa/research/eating-up-the-amazon/

• http://www.greenpeace.nl/2017/Nieuwsberichten/Bossen/Dossier-Amazone-bescherming-regenwoud-bedreigd-door-fraude-en-corruptie/

• https://unearthed.greenpeace.org/2017/01/24/brazil-amazon-deforestation-temer-government-moves-to-weaken-indigenous-protections/

• http://www.greenpeace.nl/2017/Nieuwsberichten/Bossen/-Oudste-bewoners-beschermen-Amazone-met-nieuwste-technologie/

• http://soycoalition.org/wp-content/uploads/2016/06/WWF_Soy_Scorecard_2016_FINAL-PDF-May-26.pdf

• https://milieudefensie.nl/publicaties/factsheets/factsheet-soja-en-regenwoud-brazilie

• https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/landbouw-en-milieu/

• https://www.milieucentraal.nl/milieubewust-eten/tropische-producten/soja/

• Strassburg B, Latawiec A et al. When enough should be enough: Improving the use of current agricultural lands could meet producton demands and spare natural habitats  in brazil. Global Environmental change 2014

• Neuman W. Defying U.S., Colombia Halts Aerial Spraying of Crops Used to Make Cocaine

• https://www.nytimes.com/2015/05/15/world/americas/colombia-halts-us-backed-spraying-of-illegal-coca-crops.html

• https://www.survivalinternational.nl/stammen/geisoleerdbrazilie/not-undiscovered