Goudkoorts in Griekenland

Voorstanders van dit ambitieus  goudmijnbouwproject beweren dat het meer dan 2000 banen en honderden miljoenen euro’s naar Hellas zal brengen. Tegenstanders spreken over een (milieu)ramp omwille van de vernietiging van oerbossen, verspreiding van zware metalen en belastingsontduiking.

In tegenstelling tot vele andere landen, heft de Griekse staat geen royalties op de mijnconcessies. Dat is een gevolg van de Griekse Mining Code, geschreven ten tijde van de dictatuur in de jaren 1970. Eldorado stelde vorig jaar wel dat het in een eigen royalty plan de Griekse staat jaarlijks minimum 3 miljoen euro zou betalen, maar dit kan men niet afdwingen.

Syriza, Griekenlands grootste oppositiepartij, is tegen het project gekant wegens het negatief jobsaldo.

Toch waarschuwde aftredend Grieks premier Samaras dat deze buitenlandse investeringen ‘koste wat het kost’ moet doorgaan. ‘Groei betekent investering. Wie investeringen afschrikt, krijgt geen groei. We moeten een signaal naar de wereldmarkten sturen dat Griekenland open staat voor investeringen.’ Syriza, grootste oppositiepartij én koploper in de peilingen voor de parlementsverkiezingen van 25 januari, is tegen het project gekant wegens het negatief jobsaldo. ‘En eerst en vooral moet er opheldering komen over het schandaal van de illegale staatssubsidie in 2011’, stelt de partij.

De inzet in de mijn van Eldorado is inderdaad hoog: 100 ton goud- en een veelvoud aan koperreserves. Als het bedrijf 85 procent daarvan delft, dan zou dat tegen de huidige marktprijzen ongeveer 10 miljard euro moeten opbrengen.

Postkaart uit Hellas

‘Nee aan de goudmijn!’, schreeuwt de graffiti bij de haven van het kuststadje Ouranoupoli, maar ook de t-shirts van de diensters en de krabbels op de houten pier waar kinderen in het azuurblauwe water duiken hebben dezelfde boodschap. Buitenlandse toeristen, nu steeds meer Russen, drommen sinds decennia op de plaatselijke stranden samen. Locals vrezen dat het nieuwe mijnbouwproject  het toerisme in de regio na verloop van tijd onmogelijk zal maken. Nochtans zorgt het toerisme nog steeds voor zo’n 15 procent van het Griekse bruto nationaal product (bnp).

‘Wie komt hier dan nog om te zwemmen en vistavernes te bezoeken?’, vraagt 52 jarige makelaar Chryssa Likaki zich af op een terras aan zee, waar toeristen aanmeren voor een dagje sightseeing van de Athoskloosters. Ze is een van de velen die het mijnbouwproject wantrouwen. Ze argumenteert met verdroging van het regionale waterbekken, stofontwikkeling, onoordeelkundig cyanidegebruik in het productieproces. Kortom: ze vreest vooral de  gezondheidsrisico’s voor de lokale bewoners.

Cyanide

Om het goud van de waardeloze ertsen te scheiden, gebruikt men vaak cyanide, een extreem toxische stof. Het gebruik daarvan is gecontesteerd omdat het zich bij ongevallen snel in het watermilieu verspreidt. Het Europees parlement vaardigde in 2011 een resolutie uit dat het gebruik ervan wil verbieden maar dat is nog geen bindende regelgeving.

Als cyanide-afval uit de mijnsite vrijkomt, kan dat tot sterfte en contaminatie van het aquatisch leven leiden, met alle gevolgen vandien. Ook binnen Europa hebben zich al milieurampen met cyanide  voorgedaan. In 2000 veroorzaakte dit in Roemenië  een van Europa’s grootste milieurampen met massale vissterfte en aantasting van een heel drinkwaterbekken. Recenter veroorzaakten mijnbedrijven ook in Griekenland onrustbarende ongevallen met toxische stoffen bij het transport ervan of op de mijnsite zelf.

Minerale rijkdom

Paul Wright, CEO van het Canadese mijnbouwbedrijf Eldorado Gold, vindt de lokale condities in  Noordoost-Griekenland uniek:  ‘Ik zie hier voor het eerst in mijn 35-jarige mijnbouwcarrière een gekende minerale rijkdom van die omvang die nog zo goed als onaangeroerd is. We moeten daarvoor 0,09 procent van het woud in Halkidiki kappen, dat is waar. Maar alle nodige milieuvergunningen zijn afgegeven, en de uitdroging zal best meevallen. Lokale werknemers krijgen 90 procent van de 1600 gecreëerde jobs. Maar we zullen op onze piek 2000 werknemers in de mijnen kunnen tewerkstellen.’

In een land met meer dan gezonde argwaan tegenover autoriteit, hecht de gemiddelde burger aan deze beloftes noch aan de overheidsgaranties veel waarde.

Eldorado baat al decennia twee kleinschalige ondergrondse mijnen in de regio uit, Stratoni en Olympiada. Daar komt binnenkort de openputmijn bij met open krater van 700mx200m, een investering van 340 miljoen euro.

Uitbaters Eldorado Gold en Hellas Gold bevestigen dat 180 hectare bos moet verdwijnen om de mijnsite met krater te maken.

Uitbaters Eldorado Gold en Hellas Gold bevestigen dat 180 hectare bos moet verdwijnen om de mijnsite met krater te maken. Die vult men na de uitbating terug op en het bos gaat men heraanplanten. Dat is mooi, maar daarmee krijgt men de ecologische waarde van het oorspronkelijke bos nog niet meteen terug.

Een hoteluitbater in Stratoni klaagt over een giftig ‘lek’ in 2010 aan het strand waardoor de nabijgelegen camping zijn deuren kon sluiten. Het werd verboden om in het water te zwemmen, laat staan te vissen, waardoor alle hoteluitbaters en vissers inkomsten verloren. Dat verklaart ook hun hevige verzet tegen de komst van de nieuwe mijn.

Andere lokale bewoners staan wel achter het project, vooral omwille van de beloofde werkgelegenheid. In het lokale kantoor van Eldorado is de 38-jarige Manolis Manthos bijvoorbeeld erg in zijn schik met z’n voltijdse job die 1150 euro netto per maand opbrengt. Hij begrijpt het drama rond het project niet.

Illegale staatssubsidie

In 2003 was TVX Hellas Gold eigenaar van de bestaande mijnconcessies, inclusief concessies om in de omgeving te exploreren. Een geheel van 317 km² groot waar 310 particuliere huizen op staan, 30.000 m² burelen en industriële gebouwen, twee ondergrondse mijnen met tunnels, pompsystemen, twee installaties voor erstbehandeling, en graafmachines. Eind 2003 ging TVX Hellas Gold failliet. Daarop nationaliseerde de Griekse overheid deze hele eigendom met concessies.

Amper twee dagen later verkocht de Griekse staat aan het zopas opgerichte  Hellas Gold SA, in handen van magnaat Giorgos Bobolas. Deze oligarch bezit naast het grootste TV-station van Griekenland (publieke radio en tv werden in juni ‘13 geschrapt wegens besparingen) ook vastgoed en infrastructuur.

Begin 2011 stelde de Europese Commissie dat de privatisering zonder procedure met publieke aanbesteding, een vorm van illegale staatsubsidie was. Daarom moest Hellas Gold 15 miljoen euro aan de Griekse staat, wat zou overeenkomen met de marktwaarde van de mijnen plus transactiekosten. 

De echte marktwaarde werd in 2004 door het onafhankelijke advisors Behre Dolbear International echter vastgesteld op een veelvoud daarvan, namelijk 408 miljoen euro.
Door het verhandelen van de concessies is de nieuwe uitbater bovendien vrijgesteld van mogelijke kosten door milieuschade veroorzaakt door voorafgaande uitbating.

Milieuvergunning

In 2010 werd een publiek Milieu-Effecten-Rapport (MER) voorgelegd aan de toenmalige milieuminister Tina Birbili. Het openbaar onderzoek was praktisch onbestaande. Plots en zonder aanleiding werd de milieuminister vervangen.

Haar opvolger Papakonstaninou (berucht wegens het achterhouden en manipuleren van de zogenaamde Lagarde-lijst, waarop 2000 Grieken met Zwiterse bankrekeningen stonden) keurde het MER meteen goed met de ‘fast track’, een wet voor ‘strategische’ investeringsprojecten die vergunningsprocedures inkort en vereenvoudigt. (Inter)nationale beschermingsovereenkomsten zijn hierdoor niet langer ‘barrières voor ontwikkeling’. De fasttrack wet vermeldt onder meer: ‘Elke activiteit die mijnbouw verstoort, is verboden en privaat land kan worden opgeëist.’

Nochtans stelden vele milieuwetenschappers dat het MER ernstige tekorten vertoonde: onvoldoende gegevens, afwijkingen van de gangbare procedures, foute berekening van de grenswaarden van vervuilende stoffen. Het projectplan stelt de vernieuwende flash melting techniek voor als onschadelijk maar die is  nog nooit op industriële schaal gebruikt bij een goudmijn. Het eindproduct van flash melting is een amalgaam van goud, koper, lood en ijzer. Om het goud te scheiden van de andere ertsen, komt er wellicht toch nog cyanide bij kijken. Het MER vermeldt dit echter niet.

Wat ook niet in rekening gebracht werd, is de vaststelling dat goudproductie uit mijnbouw sowieso veel schadelijker is voor het milieu dan recyclage.

Wat ook niet in rekening gebracht werd, is de vaststelling dat goudproductie uit mijnbouw sowieso veel schadelijker is voor het milieu dan recyclage. Eén kg goud kan recyclagegigant Umicore uit enkele tonnen oude GSM’s of PC’s halen, terwijl één gram zuiver goud uit de mijnbouw maar liefst vijf ton toxisch afval produceert, 10.000 liter water vergt en 17 ton CO2 uitstoot.

Recyclagefabrieken brengen in verhouding al meer edele metalen voort dan mijnen, berekende Umicore, een bedrijf dat in recyclage van zeldzame metalen aan de spits staat. Maar zelfs met een volledige kringloop levert recyclage nog niet genoeg grondstoffen aan de industrie. Daarom blijven mijninvesteringen als in Skouries onmisbaar voor de huidige massaproductie.

Pieter Vermeersch is medewerker bij vzw CATAPA. CATAPA is een nieuwe ecologische en sociale basisbeweging die vanuit een geïntegreerde aanpak werkt aan andersglobalisering en duurzame ontwikkeling, en focust hierbij op de mijnbouwproblematiek.