Het Himalayagebergte verandert in een begraafplaats: ‘Er is nood aan een radicale verschuiving in de watersector’

Water raakt zijn weg kwijt

Nepal ligt in het hart van de Himalaya en herbergt daardoor de bronnen van verschillende grote rivieren in Azië, zoals de Ganges en de Indus. Het is het dak van de aarde, maar vooral zijn spreekwoordelijke afvoerleiding is noodzakelijk voor de 30 miljoen Nepalezen, die afhankelijk zijn van het smeltwater uit het hooggebergte.

Maar zonder degelijke toegang tot water is Nepal niet langer een waterrijk land. ‘Als je vanaf de top van de heuvels de rivier onder je ziet stromen, maar je kan er niet bij, hoe kan je dan beweren dat je een waterrijk land bent?’, zegt Devkota. ‘Voor 20 liter water ben je in sommige gebieden twee uur onderweg.’

Het aandeel van Nepal in de wereldwijde zoetwatervoorraad bedraagt naar schatting 2,27%, volgens de data van het Climate Change Knowledge Portal van de Wereldbank. Ondanks deze voorraad, afkomstig van gletsjers, gesmolten sneeuw en regenval, staat Nepal voor een watercrisis.

In het regenseizoen, van juni tot september, valt 80% van de jaarlijkse neerslag. Moessonregens voorzien het land dan wel van water, maar de geconcentreerde regenval brengt ook risico’s met zich mee.

Want hevige overstromingen en aardverschuivingen veroorzaken schade aan de waterinfrastructuur. Zo raakten in 2024 meer dan 1600 drinkwatersystemen, waaronder pijpleidingen, opslagtanks en zuiveringsinstallaties, beschadigd of vernield als gevolg van extreme regenval.

Ook de infrastructuur voor de watervoorziening herverdeelt de macht over water. Tijdens het regenseizoen heeft Nepal een groot waterkrachtpotentieel, dat het land voorziet van elektriciteit. Tussen 2000 en 2022 is de elektriciteitsproductie met 544% gestegen, schrijft het International Energy Agency. In 2023 werd 99% daarvan opgewekt door waterkracht.

Nepal wil die energiegroei niet beperken, omdat het een belangrijk exporteur van overtollige elektriciteit naar buurlanden wil worden. ‘Het surplus aan elektriciteit verkoopt de Nepalese overheid momenteel aan Bangladesh en India’, vertelt Devkota. Tegen 2050 streeft de Nepalese overheid naar honderd procent hernieuwbare energie en volledige elektrificatie.

Terwijl de moesson geld opbrengt, wordt het water door tunnels de bergen en heuvels ingejaagd. Het water raakt zo zijn natuurlijke weg kwijt. Dit verstoort de ondergrondse waterstroom en draagt bij aan het uitdrogen van waterbronnen. ‘Waterbouwkundigen geven niets om de toekomst van water of de duurzaamheid van bronnen. Het gaat niet om de klimaatverandering, dit zijn door mensen veroorzaakte rampen’, aldus Kamal Devkota.

Daarnaast stuurt ook de opwarming van de aarde het waterbeleid in de war. Op 19 mei nog kwamen boeddhistische monniken, wetenschappers, overheidsambtenaren en gemeenschapsleiders samen voor een "laatste eerbetoon" aan Yala-gletsjer in de Hindi Kush-Himalaya. Door de klimaatcrisis smelten de gletsjers in die bergachtige regio aan sneltempo.

De Hindu Kush strekt zich uit over acht landen in Zuid- en Centraal-Azië en bevat, na de Noordpool en Antarctica, de grootste hoeveelheid ijs op aarde. De rivieren die hier ontspringen voorzien bijna 2 miljard mensen van water, verspreid over Azië.

Gletsjers en smeltwater voeden rivieren en voorzien wereldwijd tot wel 60% van het zoetwater, schrijven de Verenigde Naties recent nog in hun jaarlijkse World Water Development Report. Die levensader loopt langzaam leeg.

Waterbeleid

De klimaatverandering is maar een deel van het verhaal. Goed waterbeheer en inclusief beleid zijn evengoed nodig om drinkwater te kunnen garanderen.

‘Water is niet zomaar H²O. Water is cultuur, water is traditie. Het heeft economische en sociale waarde. Daarom gaat het niet alleen om nationale en internationale, maar ook om kleinschalige politiek’, zegt onderzoeker Kamal Devkota.

Het waterbeheer in Nepal wordt momenteel gedomineerd door technische oplossingen, vertelt Devkota. ‘De essentie is daarbij om water via grote dammen en waterleidingen naar gemeenschappen brengen.’

Het nationale beleid kijkt daarvoor onder andere naar hefirrigatiesystemen. In hoger gelegen en moeilijk te bereiken regio’s pompt zo'n irrigatiesysteem water van de rivier naar de top van de heuvel. Maar slecht onderhoud en schamele overheidsbudgetten maken zo'n systemen minder duurzaam en functioneel.

‘De watersector wordt gedomineerd door mannelijke ingenieurs. Maar vrouwen spelen wel degelijk een belangrijke rol in waterbeheer.’

Tijdens het moessonseizoen kunnen de systemen beschadigd raken door het troebele water. ‘Niet iedereen heeft de technische capaciteit om dat soort complexe systemen te repareren’ weet Devkota. ‘In die gevallen moeten machines naar de hoofdstad Kathmandu en naar India voor reparatie. Op die manier kan de bevolking wel twee maanden zonder water zitten.’

In de hoger gelegen gebieden in de heuvels moet het water via lift irrigation, of hefirrigatiesystemen, meer dan honderd meter omhoog. Dat vraagt veel elektriciteit. ‘Naast kosten voor water heb je dus ook nog kosten voor elektriciteit. Het water wordt duurder en niet iedereen kan die hogere prijs betalen’, stelt Devkota vast.

‘Er is nood aan een radicale verschuiving in de watersector, met een platform waar meerdere belanghebbenden hun zeg kunnen doen’, zegt IWMI-onderzoekster Khadka Manohara. ‘De watersector wordt gedomineerd door mannelijke ingenieurs. En als je over gender spreekt, stuit je op verbazing. Ze zien niet in waarom het nodig is om vrouwen te betrekken. Maar vrouwen spelen wel degelijk een belangrijke rol in waterbeheer.’

Vrouwen als waterbeheerders

Want het zijn de vrouwen die verantwoordelijk zijn voor het dagelijks aanleveren en gebruiken van water. Veel Nepalezen zijn de voorbije jaren geëmigreerd, op zoek naar werk. Tussen 2009 en 2024 vroegen en kregen meer dan 7 miljoen Nepalezen de toestemming om in het buitenland te gaan werken. Het overgrote deel van hen (82%, volgens de meest recente volkstelling van de Nepalese overheid) zijn mannen.

Vrouwen nemen daardoor steeds meer taken op het land over. Ze spelen zowel binnen als buiten het huishouden een belangrijke rol in het waterbeheer. De toegang tot water bepaalt daarom een groot deel van het dagelijkse leven van Nepalese vrouwen.

Water halen in gebieden met waterschaarste is ook een tijdrovende taak. ‘De werkdruk voor vrouwen neemt toe. Als er bijvoorbeeld geen water is, moeten meisjes school overslaan om water te halen’, vertelt Manohara. Waterschaarste heeft daarnaast ook een impact op het basisinkomen van vrouwen. ‘Veel vrouwen telen verse groenten in een nabijgelegen perceel. Door een gebrek aan toegang tot water verliezen vrouwen de kans om hun groenten te verkopen.’

De verantwoordelijkheid voor waterbeheer kan ook een mentale last met zich meebrengen. Studies tonen een samenhang tussen de fysieke last van het dragen van water en het psychosociaal welzijn van vrouwen. In heuvelachtige gebieden weegt die mentale last zwaarder door. In extreme gevallen is er zelfs sprake van seksuele intimidatie. ‘Er gaat veel druk uit vanwege de cultuur in de samenleving. Als er schaarste is, kan dit zelfs leiden tot seksuele intimidatie’, zegt Oxfam-medewerker Rajan Subedi.

Met de nieuwe grondwet, uit 2015, zijn belangrijke stappen gezet in de richting van inclusie van vrouwen in het beleid. De grondwet garandeert ten minste 33% aan vrouwelijke participatie op elk bestuursniveau.

Toch blijft het moeilijk voor vrouwen om effectief hun stempel te drukken. ‘Om te voldoen aan een vertegenwoordiging van 33%, bekleden vrouwen meestal geen vitale posities. In de praktijk worden beslissingen nog grotendeels door mannen gedomineerd,’ zegt Kamal Devkota.

De stroom waar India en Nepal samenkomen

In de zuidelijke gemeenten Bheemdatta en Dodharachadani, aan de grens met India, weegt de stem van vrouwen stelselmatig zwaarder door in beslissingsorganen.

‘Vroeger werden vrouwen enkel aangesproken om een handtekening te plaatsen. Maar tegenwoordig zijn ze rechtstreeks betrokken bij het maken van beleid’, zegt Aakriti Awasathi. Zij werkt voor NEEDS Nepal, een organisatie die pleit voor vrouwenemancipatie en grensoverschrijdende samenwerking aan het stroomgebied van de Mahakali-rivier, tussen India en Nepal.

‘Wanneer vrouwen problemen ondervinden, gaan we zelf naar de bevoegde autoriteiten. Omdat mannen niet op een dagelijkse basis betrokken zijn bij het waterbeheer, luisteren zij zelfs beter naar ons,’ zegt Kabita Luhar, een van de vrouwelijke inwoners van Bheemdatta.

De toegang van vrouwen tot het water van de Mahakali is eveneens verbeterd. ‘Vroeger was het behoorlijk stressvol’, zegt Kabita Luhar. ‘Vooral tijdens het moessonseizoen beschadigen overstromingen de waterinfrastructuur. Het kraanwater was dan niet meer drinkbaar omdat het besmet was met water uit de rivier.’

Kabita Luhar werkt als burgerwetenschapper al zes jaar mee aan een onderzoek naar de waterkwaliteit van de Mahakali. ‘Door onderzoek te doen, hebben we geleerd dat we tijdens de moesson het water eerst moeten koken om bacteriën te doden.’

Voor inwoners van de zuidelijke gemeentes aan de Mahakali zijn overstromingen de grootste stressfactor. Een “communicatiekanaal voor vroegtijdige waarschuwing” waarschuwt inwoners voor mogelijke overstromingen. In WhatsApp-groepen met mensen uit India en Nepal krijgen zij drie dagen op voorhand de nodige informatie. ‘Hierdoor kunnen we ons goed voorbereiden op overstromingen. We kunnen onze eigendommen én ons leven veiligstellen’, vertelt Luhar.

De Mahakali stroomt door Nepal en India en brengt zo de gemeenschappen aan de Nepalese en Indiase grens samen. Al raftend ontmoeten Nepalezen en Indiërs elkaar op het kabbelende water. ‘Raften is uitgegroeid tot een grensoverschrijdend middel dat samenwerking tussen India en Nepal versterkt. Het zorgt er bovendien voor dat we elkaar beter begrijpen’, vertelt Aakriti Awasathi.

Tijdens deze ontmoetingsmomenten wisselen ze kennis en kunde uit over het waterbeheer en hoe ze de waterkwaliteit van de Mahakali kunnen waarborgen. ‘Uitdagingen voor het waterbeheer blijven komen,’ zegt Khabita Luhar, ‘maar we werken samen en gaan weer verder.’