Het leven zoals het is in een Braziliaanse favela

Analyse

Het leven zoals het is in een Braziliaanse favela

Het leven zoals het is in een Braziliaanse favela
Het leven zoals het is in een Braziliaanse favela

We rijden langs een van de grote lanen het centrum van Rio de Janeiro uit, op weg naar Vila Cruzeiro, een van de beruchtste favelas van de stad. Berucht én beroemd, want voetballers als Adriano zijn van hier afkomstig.

Ik kan mee met Nanko van Buuren, een Nederlander die al meer dan twintig jaar in Rio werkt. Hij richtte IBISS op, een organisatie die socio-cultureel en basisgezondheidswerk doet in de favelas van Rio de Janeiro.  In deze favelas is de Bolsa Familia Lula’s stemmenkanon.  ‘Ik kan geen slecht vertellen van de president,’ zegt Marcos, de verpleger van het IBISS centrum in Vila Cruzeiro. ‘Hier in Vila Cruzeiro  hebben 117000 mensen op Lula gestemd. ’ Een andere medewerker in het Ibiss centrum was zelfs campagneleider voor Lula bij vorige verkiezingen.
Rio zelf telt 864 favelas, groot-Rio nog eens 1498. Favela is een breed begrip, dat staat voor een informele en illegale woonwijk, meestal bewoond door arme gezinnen. Maar een aantal van die favelas herbergen ook schatrijke drugsbaronnen en vormen een parallelle staat, waar de formele staat en staatsstructuren geen enkele vat hebben. Vila Cruzeiro is zo’n favela. 
 In 2002 had een journalist van de krant O Globo in Rio – Tim Lopez- het idee opgevat om in een artikel de drugsnetwerken in kaart te brengen.
Als onderdeel van zijn onderzoek, dook hij met een verborgen camera onder in het nachtleven van Vila Cruzeiro, op een van de beruchte “bailes funk”, de party’s van donderdag en vrijdag avond.  Hij werd er gelyncht want pottenkijkers worden niet geduld. Van toen af werd Vila Cruzeiro gestigmatiseerd.  Geen enkele overheidsinstelling wilde nog naar daar komen.
Voor Nanko van Buuren was dit niet het juiste antwoord. Hij zocht financiering en richtte het ontmoetingscentrum op in Vila Cruzeiro waar mensen terecht kunnen voor gezondheidszorg, voor computerlessen, voor curcussen capueira of judo, om te zwemmen en te voetballen. Of gewoon om met hun vragen ergens terecht te kunnen. 
Het straatbeeld in Vila Cruzeiro is op zijn minst alledaags. Jonge mannen rijden op moto’s af en aan met de kalachnikov op de rug. Of gaan gewoon om rijst in een winkeltje op de hoek, met het geweer over de schouder. Kinderen van twaalf, veertien, snuiven coke op de trappen achter het voetbalveld. Geregeld vindt hier een gewapend treffen plaats.
De militaire politie die met zwaar geschut komt binnenvallen, de bewoners die met zwaar geschut terugschieten. Rio is één van de dodelijkste steden ter wereld, hier vallen dagelijks gemiddeld 20 tot 25 doden per dag.  ‘No é vida aqui’ – het is hier geen leven- zegt Marco Vinicio, een jonge man van 21 in Vila Cruzeiro.
Hij woont hier nog niet zo lang, maar voelt zich duidelijk niet op zijn gemak.  ‘Te veel geweld. Te veel politie-invasies. En vooral : te veel vrienden al verloren.’ Het verdriet staat in zijn ogen te lezen. Hij zou zo graag een gewoon en rustig gezin stichten, maar makkelijk is dat niet.   Een manier om het probleem van de gewelddadige favelas aan te pakken, zijn de BOPE: Batalões de Operações Especiais, tot de tanden gewapende politie-eenheden die de wijken binnenvallen met grof geschut.
Zo’n inval ontaardt dan in een vuurgevecht tussen de drugskartels en de bataljons. Soms slagen ze erin om na zo’n invasie het kartel uit die wijk te halen.  In het beste geval keert er een relatieve rust weer in de wijk maar het drugsnetwerk verplaatst zich gewoon naar de aanpalende favela.
Een andere strategie is die van de UPP’s, dat zijn Unidades de Policia Pacificadora die zich in de favela komen vestigen en de controle over de wijk overnemen.  De twee methodes zijn heel agressief en stoten op heel wat kritiek. Er is ook een andere aanpak mogelijk, zoals die van IBISS, om naar de favela te trekken met wat basisinfrastructuur zoals het ontmoetingscentrum dat op zijn minst de communicatie open houdt. 
De regering probeert het probleem te verlichten door een programma voor huisvesting “Minha casa minha vida”,  “mijn huis mijn leven” .  In de buurt van Vila Cruzeiro wordt er zo een nieuwe wijk opgetrokken van fleurige appartementsblokken, bestemd voor mensen die wegtrekken uit de favela: omdat de ligging te onveilig werd – zoals in april duizenden mensen in Rio uit hun huizen spoelden door de hevige stortregens- of omdat de favela moet plaats ruimen voor nieuwe urbanisatieprojecten.  
Die sociale woningbouw maakt deel uit van het PAC, het Programa de Aceleração do Crescimento, door Lula in het leven geroepen om de economie te stimuleren.  Antonio Chibuchio is coördinator van het IBISS centrum in Vila Cruzeiro en is lovend over Lula en dit luik van het PAC.  ‘In 2002 hebben de bewoners van hier niet voor Lula gestemd, in 2006 wel omdat we zagen dat er toch wel wat veranderde voor de mensen onderaan de sociale ladder. Als de mensen nu voor Dilma stemmen, is dat omwille van Lula. Al bestaat de vrees dat zij die programma’s niet gaat doortrekken. Wij voelen ons heel erg verlaten door de overheid. Maar met dit luik van het PAC zouden tien woonwijken gesaneerd worden e ndat is echt een vooruitgang. ’
Hoe hij omgaat met die situatie van geweld in VC? Chibuchio gaat direct naar de kern van de zaak: ‘Het geweld heeft zijn wortels in de afwezigheid van de overheid in deze wijken. We hebben een ander leven na de moord op die journalist dan ervoor. We worden automatisch geweerd wanneer we gaan werk zoeken in de stad. Het is een vorm van racisme. We konden  geen werk meer vinden, er kwamen geen leraren meer naar hier, er was geen gezondheidszorg. Het gevolg was nog meer werkloosheid, en meer armoede en meer geweld. Meer criminaliteit, want mensen moeten van iets leven. Je hebt “goeie” werkgelegenheid, en “slechte” werkgelegenheid. Maar je moet wel van iets overleven.”
Hoe het kan dat de economie zo groeit, maar deze mensen geen werk hebben? ‘Omdat het curriculum van deze mensen onvoldoende is. Gebrek aan scholing, en gebrek aan geschikte ervaring. Het is niet alleen een gebrek aan werkgelegenheid. Het is ook een probleem van kansen krijgen.’
IBISS wil daar iets aan doen. Een ander project van IBISS is de bouw van een technische school in Complexo Alemão, met de bedoeling om er jongeren op te leiden die klaar zijn om te gaan werken in het nieuwe petroleumbedrijf Présal.