Het model van Bachelet

De verwachtingen waren hoog gespannen toen in maart 2006 Michelle Bachelet aantrad als nieuwe presidente. Bachelet, zelf van de Socialistische Partij, werd daarmee de vierde president van de Concertatieregering, een coalitie van democratische partijen die sinds de terugkeer naar de democratie in 1990 het land bestuurt. Als vrouw in een machistische cultuur en als slachtoffer van de militaire dictatuur van Pinochet (haar vader was militair, maar is zwaar gefolterd tijdens de repressie; zijzelf leefde een tijdlang in ballingschap) zou zij de lang opgestapelde verzuchtingen van grote delen van het Chileense volk als geen ander kunnen aanvoelen.
Ondanks die populariteit heeft ze het eerste regeringsjaar de wind fiks van voren gekregen. Van alle kanten werd ze overstelpt met eisen en protesten. Het begon in mei, met de Revolutie van de Pinguins, de wekenlange betogingen van leerlingen van de middelbare scholen die meer financiële tegemoetkomingen vroegen. Het ongenoegen over het onderwijssysteem gaat terug tot de opsplitsing tussen privé en publiek onderwijs, doorgevoerd in de tijd van Pinochet en door de Concertatie-regeringen tot nu toe onaangeroerd gelaten. Al snel breidden die protesten zich uit, tot een miljoen Chilenen de straten vulden. Het werd de grootste revolte sinds de terugkeer naar de democratie. Vervolgens legden de mijnwerkers van La Escondida, de grootste kopermijn van de wereld, bijna de hele maand augustus het werk neer met eisen voor loonsverhoging en bijkomende premies. Gezien de hoge koperprijs en de gestegen exploitaties door de toegenomen vraag uit China, vonden ze dat ze daar recht op hadden.
Bovendien heeft Chili, als erfenis van Pinochet’s dictatuur en als fundament van de neoliberale economie, een wetgeving die bijzonder antisyndicaal is. Die arbeidswetgeving zouden de arbeiders aangepast willen zien. Ook de inheemsen lieten zich niet onbetuigd. Zij eisen erkenning van hun rechten, hun identiteit, en vooral hun territoria die steeds meer door grote mijn- en bosbouwbedrijven worden ingepikt. Tot overmaat van ramp kwam boven op al die onrust de grote mislukking van het nieuwe systeem voor openbaar busvervoer in Santiago. Weken lang kwamen duizenden mensen dagelijks te laat op hun werk of in de school. Uit een peiling half mei bleek dan ook dat 58 procent van de Chilenen vindt dat het beleid van Bachelet beneden de verwachtingen blijft. In december was slechts 32 procent die mening toegedaan.

Sociale correcties

Terwijl de rechtse oppositie Bachelet gebrek aan gezag verwijt en de sociale uitbarstingen met enig leedvermaak gadeslaat, hebben al die protesten volgens Eugenio Tironi, socioloog en lid van de PPD ( Partido Por la Democracia) te maken met een oefening in democratie. ‘Chili maakt op dit moment een verschuiving door die kan worden vergeleken met die van de overgang van de dictatuur naar de democratie. Het is een nieuwe fase, waarin iedereen inspraak vraagt. Het heeft geen zin de protesten die Chili vandaag kent op te lossen met méér repressie, wel met het openen van kanalen voor participatie, zoals de president ook met de revolutie van de Pinguins gedaan heeft,’ vindt de socioloog. Maar Tironi ziet nog een andere verschuiving.
‘Chili heeft ook een ander soort parlementariërs vandaag, die niet zonder meer opzij gaan voor het gezag van technocraten, opgeleid in de VS. Dit is een nieuwe generatie die ook andere criteria in de weegschaal legt.’ Een bewijs van Tironi’s analyse is het document dat begin mei door een groep parlementariërs gelanceerd werd met als titel De dilemma’s. Daarin poneren ze dat het Chileense neoliberale model, dat wel groei genereert maar geen herverdeling, onverzoenbaar is met het sociale model dat Bachelet in haar campagne heeft beloofd. Het zeventienpuntendocument dat die parlementariërs opstelden, is een oproep aan Bachelet om de economische groeitijger die Chili nu al een paar decennia is grondig om te vormen en tegemoet te komen aan de sociale noden.
Hun oproep heeft Bachelet niet onberoerd gelaten. In haar State of the Union, op Chili’s nationale feestdag van 21 mei, ging ze volledig in op die sociale noden. Ze beloofde bijkomende steun voor gepensioneerden, een uitkering voor werklozen en extra steun voor het gemeentelijk onderwijs. Om dit financieel mogelijk te maken, zal een klein deel van de extra inkomsten die de hoge koperprijs nu oplevert –en die nu in een reservefonds voor financiële tegenslagen worden gespaard– vrijgemaakt worden voor sociale uitkeringen.

Het Scandinavische model

Het neoliberale model ten gronde in vraag stellen, doet Bachelet niet. Van alle landen van Latijns-Amerika is Chili het land met de meeste vrijhandelsverdragen. In augustus vorig jaar, bij het afsluiten van een vrijhandelsverdrag met China, heeft Bachelet nog eens haar geloof in de vrije markt benadrukt: ‘Ondanks de moeilijkheden van de Doha-ontwikkelingsronde zal de multilaterale opening van de wereldmarkt doorzetten.’
Vorig jaar kende Chili een economische groei van 4 procent, wat onder het gemiddelde is voor Latijns-Amerika. Sommige analisten stellen dat dit lage cijfer te maken heeft met het feit dat een gigantisch deel van het kapitaal het land weer verlaat omdat het gegenereerd wordt door buitenlandse bedrijven en vooral steunt op uitverkoop van natuurlijke rijkdommen. Volgens een economische studie uitgevoerd aan de Universiteit van Chili, is in 2006 een recordkapitaal uit Chili weggevloeid: 25 miljard dollar, vooral afkomstig van mijnbedrijven, terwijl er slechts 5,6 miljard binnenkwam. Volgens de onderzoekers Orlando Caputo en Graciela Galarce wijst dit op een uitputting van het Chileense model. 
Voor dit jaar wordt een iets beter resultaat verwacht, van 6 procent groei. De betrachting van Bachelet is om die economische groei aan te houden en te combineren met méér sociale gelijkheid. Dé grote uitdaging voor Bachelet is vandaag om dit ook op een duurzame manier te doen. Tijdens haar werkbezoek aan Noorwegen en Finland, eind mei, sloot ze akkoorden af voor nauwere samenwerking op het vlak van wetenschap, technologie en innovatie, en voor ondersteuning bij de ontwikkeling van het milieubeleid. Die ecologische duurzaamheid gaat voor Chili echter nog een heikel punt worden. Op dit ogenblik is de economische groei bijna uitsluitend gebaseerd op de exploitatie van de natuurlijke rijkdommen: koperexploitatie, houtkap en celluloseproductie, grootschalige land- en tuinbouw en industriële visvangst.
Behalve die uitverkoop van het milieu kampt Chili nog met een gigantisch probleem inzake energiebevoorrading. Het land is voor zijn energie in grote mate afhankelijk van gas dat geïmporteerd wordt uit Argentinië. Vorig jaar is de prijs daarvan al eens een keer gestegen. In september vorig jaar, en opnieuw dit jaar in mei, heeft Argentinië de toevoer van het gas ook enkele dagen ingeperkt omdat het zelf in de problemen kwam.
Verschillende rapporten hebben er al eerder op gewezen dat Chili tegen 2008 ernstig in de problemen gaat komen met zijn energiebevoorrading omdat de twee vorige regeringen onvoldoende vooruitziend zijn geweest.Voor de energievoorziening van Chili is de toenadering tot de buurlanden cruciaal. Misschien kan Chili beginnen bij Bolivia. Dat land heeft gigantische gasvoorraden en wil die graag delen met Chili. In ruil voor toegang tot de zee, weliswaar.