Meer middelgrote steden, minder armoede

Binnen vier jaar zullen er voor het eerst meer mensen in de steden wonen dan op het platteland. In rijke landen is dit geen nieuw fenomeen. De verstedelijking grijpt echter ook in lage- en middeninkomenslanden de verstedelijking om zich heen.

De natuurlijke bevolkingsgroei is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van deze stijging. Daarnaast stromen ook nieuwe inwoners toe vanuit rurale gebieden. Een derde fenomeen is de directe verstedelijking van voorheen landelijke gebieden.

Ontwikkelingslanden verstedelijken sneller

Terwijl Europa er 110 jaar -van 1800 tot 1910- over deed om van 10 naar 40 procent verstedelijking te gaan, maakten Azië en Afrika diezelfde beweging in slechts 50 jaar -tussen 1960 en 2010.

Dit betekent niet alleen dat deze landen dubbel zo snel verstedelijken, deze urbanisatie vindt ook plaats terwijl ze zich op een lager inkomensniveau bevinden.

Nu gaan urbanisatie en economische ontwikkeling vaak hand in hand. Maar urbanisatie gaat ook gepaard met congestie, criminaliteit en vervuiling. Dit is zeker het geval wanneer de expansie snel gebeurt en er onvoldoende middelen voorhanden zijn om de publieke voorzieningen op peil te houden.

Dit is vandaag één van de grote uitdagingen voor duurzame ontwikkeling en armoedevermindering in vele lage- en middeninkomenslanden en het is dan ook niet toevallig dat het “inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam maken van steden en menselijke nederzettingen” één van de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen is die de 193 VN-leden in september 2015 ondertekenden in New York.

Enkel megalopolen?

Het is opvallend dat het discours rond verstedelijking meestal beperkt blijft tot de problematiek van de grootsteden en metropolen.

Dit zijn de steden die we bij naam kennen, de steden die op het bord in de vertrekhal van de luchthavens staan en waarover bericht wordt in het nieuws.

Nochtans moeten kleinere steden, de zogeheten centrumsteden, niet onderdoen voor grotere steden als het op totale inwonersaantallen aankomt.

Van iedere tien stedelingen in Afrika, wonen er vier in een miljoenenstad en vier in een centrumstad

Van ieder tiental stedelingen in Afrika, wonen er inderdaad vier in een miljoenenstad, maar evengoed vier in een kleinere stad van minder dan 250.000 inwoners.

Een beleidsvisie rond urbanisatie die enkel rekening houdt met de ontwikkeling van grootsteden, is zeer beperkend, met verstrekkende gevolgen. In de strijd tegen armoede is de manier waarop landen verstedelijken namelijk even belangrijk als het feit dat ze verstedelijken op zich. Bovendien zullen de infrastructuurinvesteringen van vandaag het toekomstige stedelijk landschap nog lang bepalen.

Moeten de beleidsmakers in lage- en middeninkomenslanden in Azië en Afrika vandaag dan meer investeren in de uitbouw van publieke voorzieningen en diensten in kleinere steden? Daar woont uiteindelijk het gros van de stedelijke bevolking en daar is de verbondenheid met het platteland, waar de meeste armen wonen, ook het grootst.

Of moeten ze zich disproportioneel focussen op de grotere steden? Daar zijn namelijk de grotere bedrijven gehuisvest, daar springen de sloppenwijken in het oog en, zoals iedereen die zich onlangs in een Afrikaanse grootstad probeerde te verplaatsen kan getuigen, daar ondervindt men vandaag reeds de desastreuse gevolgen van verkeerscongestie.

Armoede uitroeien of economie verbeteren

Recent onderzoek toont aan dat deze evenwichtsoefening mogelijk gepaard gaat met een afweging tussen het verbeteren van de welvaart van de armste inwoners van een land en het versnellen van de algemene economische expansie.

Om de beleidskeuze scherp te stellen, wanneer verwacht wordt dat de stedelijke bevolking van een land de komende decennia zal toenemen met 5 miljoen inwoners, zijn er twee mogelijke scenario’s.

Ofwel neemt de beleidsmaker een pakket maatregelen die deze bevolking helpen verspreiden over 20 -nieuwe of bestaande- centrumsteden van elk 250.000 inwoners. Ofwel wordt geopteerd voor de concentratie in één grootstad met een bevolking van 5 miljoen.

De geografische verspreiding van deze nieuwe consumenten kan de boeren in de omliggende gebieden een belangrijke duw in de rug geven door afzetmarkten en moderne landbouw inputs zoals verbeterde zaden en kunstmeststoffen dichterbij te brengen.

Een typisch voorbeeld is India, waar het bewezen is dat de economische ontwikkeling in kleinere steden een groter effect heeft op armoedevermindering.

Aangezien extreem arme mensen in ontwikkelingslanden nog steeds veelal in rurale gebieden wonen en in de landbouw werkzaam zijn, hebben ze hier baat bij. In Sub-Saharaans Afrika woont bijvoorbeeld 80 procent van extreem arme mensen op het platteland, waar ze gemiddeld meer dan twee derde van haar inkomen uit de landbouw haalt.

Centrumsteden bieden meer voordelen dan een duwtje in de rug. De nabijheid van de stad opent ook een nieuwe wereld en stimuleert innovatie en ondernemerschap.

Een typisch voorbeeld is India, waar het bewezen is dat de economische ontwikkeling in kleinere steden een groter effect heeft op armoedevermindering.

Dit is niet enkel een gevolg van de positieve invloed van centrumsteden op de inwoners van de omliggende gebieden.

Korte afstand, kleinere risico’s

Economische ontwikkeling en werkgelegenheid in centrumsteden zijn waarschijnlijk ook toegankelijker voor de veelal armere en lager geschoolde rurale migranten. Naar de grootstad trekken is immers een hele andere onderneming dan verhuizen naar een centrumstad.

De kleinere afstand speelt wellicht een doorslaggevende rol. Voor de gemiddelde prospecterende migrant zullen er wellicht verschillende centrumsteden heel wat beter bereikbaar zijn dan de ene grootstad. Bovendien sluiten kleinere centrumsteden cultureel dichter aan bij de omringende rurale gebieden wat het integratieproces vergemakkelijkt.

In grote landen met slechte infrastructuur of beperkte vervoersdiensten laat die korte afstand bovendien ook een andere soort migratie toe, waarbij de migrant bijvoorbeeld dagelijks of wekelijks pendelt. Op deze manier kan deze het stedelijke leven uitproberen vooraleer definitief de sprong te wagen.

De nabijheid van de centrumsteden laat ook beter toe de banden met het thuisdorp te behouden, hetgeen een terugkeer bij tegenslag vergemakkelijkt. Diezelfde banden kunnen het thuisdorp verder ook voordelen bieden indien de migrant wel succesvol is.

Er bestaat dus een grotere kans dat een rurale centrumstedelijke migrant de kans waagt om een aangepaste job te vinden buiten de landbouw en het is minder waarschijnlijk dat hij daarbij gewoonweg in stedelijke armoede belandt.

Tanzania onder de loep

Een gezamenlijk onderzoek van de Wereldbank, de Universiteit Antwerpen en de Cornell University (VS) testte deze bevindingen voor Kagera, een rurale regio in Tanzania, en volgde hiervoor een steekproef van 4399 mensen gedurende 18 jaar via enquêtes.

Migranten die naar grootsteden trokken waren na achttien jaar 228 procent rijker. Zij die naar centrumsteden gingen, bleken 129 procent rijker. Diegenen die in de rurale gebieden gebleven waren, zagen hun inkomen met 67 procent toenemen.

Deze groeipercentages vertellen echter maar een deel van het verhaal.

Hoewel de individuele impact op de gemiddelde migrant naar een centrumstad bescheidener is, blijkt de bijdrage tot economische groei groter

De groep centrumstedelijke migranten droeg immers twee keer meer bij tot de totale economische vooruitgang dan de grootstedelijke migranten (respectievelijk 38 en 19 procent). De bijdrage tot de armoedevermindering was zelfs bijna drie keer groter, 30 procent tegenover 11 procent.

Hoewel de individuele impact op de gemiddelde migrant naar een centrumstad bescheidener was, trokken er vier maal meer inwoners van het platteland naar centrumsteden dan naar de grootsteden. Hierdoor was hun bijdrage aan de totale economische vooruitgang en armoedevermindering veel groter vergeleken met deze van de grootstedelijke migranten.

Verder onderzoek duidt aan dat dit in belangrijke mate te verklaren valt door de grotere nabijheid van de centrumsteden

Welke rol spelen grootsteden?

Dit betekent uiteraard niet dat er geen rol is voor grotere steden, integendeel. Het samenbrengen van vele mensen in grote steden creëert een dynamiek die belangrijk is voor economische groei, zoals we zien in New York of Londen.

Het is ook niet toevallig dat Bollywood en Nollywood in grootsteden ontstonden en wellicht geen kans hadden gemaakt in kleinere steden.

Grote agglomeraties laten grotere specialisatie toe, ze brengen producenten en consumenten dichter bij elkaar en ze verhogen de kans op een betere match tussen de gevraagde en aangeboden vaardigheden.

Een grotere concentratie in enkele grootsteden betekent ook grotere ongelijkheid en tragere armoedevermindering.

Tegenover die positieve effecten van grote steden staan echter belangrijke congestiekosten en het is ook verre van duidelijk in welke mate de armeren uiteindelijk kunnen genieten van de mogelijkheden die grotere steden bieden.

Een grotere concentratie van de stedelijke bevolking in enkele grootsteden gaat vaak gepaard met grotere ongelijkheid en tragere armoedevermindering. Tegelijkertijd blijven de publieke voorzieningen in centrumsteden vaak onderontwikkeld.

Uit de levensverhalen van 75 migranten geselecteerd onder dezelfde geënquêteerden in Tanzania -opgetekend door Bert Ingelaere van het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid en –beheer (IOB) aan de Universiteit van Antwerpen- blijkt een enorme wilskracht, doorzettingsvermogen en veerkracht.

Als deze energie in goede banen kan geleid worden door een voldoende gebalanceerde stedelijke ontwikkeling, kan ze de ontwikkeling van het land voortstuwen.

Er is eigenlijk maar weinig discussie omtrent de vraag of een land zou moeten verstedelijken. Maar er zijn belangrijke keuzes en beleidsopties over hoe een land best verstedelijkt.

Dit debat, en het potentieel van centrumsteden hierin, zijn schromelijk onderbelicht.

Voor het volledige onderzoek van Luc Christiansen (Wereldbank) en Joachim De Weerdt (Universiteit Antwerpen) en Ravi Kanpur (Cornell University, VS) zie https://www.uantwerpen.be/images/uantwerpen/container2673/files/Publications/APB/18-DeWeerdt-Christiaensen-Kanbur.pdf