In Portugal worden vooral kinderen met zorgnoden aangeboden voor interlandelijke adoptie

Adoptie

De analyse van de ISS prijst dan weer de Portugese inspanningen om kinderen terug te laten keren naar hun gezin na een plaatsing, én om plaatsingen te vermijden door gezinnen te ondersteunen met een multidisciplinair team. Het spreekt van een ‘geïntegreerde aanpak’.

Maar Bernardo, die in haar werk zo’n team aanstuurt, nuanceert meteen. ‘In de praktijk kunnen de medewerkers de werklast niet aan’, zegt ze. ‘We moeten met drie medewerkers honderd families per maand opvolgen. Dat is gekkenwerk.’ Bernardo vraagt meer begrip voor de tijdsinvestering die hereniging en preventie nodig hebben. ‘Als je het aantal kinderen in voorzieningen écht naar beneden wil zien gaan, dan moet je ervoor zorgen dat kinderen het systeem allereerst niet binnenkomen’, foetert ze.

Kinderen die wél in dat systeem blijven hangen en voor wie geen binnenlandse oplossing gevonden wordt, kunnen volgens het subsidiariteitsbeginsel, zoals vastgelegd in het Verdrag van Den Haag, op een lijst voor buitenlandse adoptie terechtkomen. Sinds de aanvang van de Vlaams-Portugese samenwerking voor adoptie in 2015 kwamen 27 Portugese kinderen naar Vlaanderen.

Sinds 2001 werden in totaal 260 Portugese kinderen in het buitenland geadopteerd. 273 kinderen uit andere landen vonden dan weer een nieuwe thuis in Portugal. Die laatsten komen vooral uit landen met een historisch-koloniale band: Brazilië, Kaapverdië, en de eilandengroep Sao Tomé en Principe.

Dat Portugal zowel kinderen adopteert als ter adoptie aanbiedt, is opvallend. Volgens de Nederlandse kinderwelzijnorganisatie International Child Development Initiatives (ICDI), impliceert die dubbele pet dat Portugal wél zijn eigen kinderen zou kunnen opvangen. Kinderexpert Nigel Cantwell stelt daartegenover dat er steeds gezocht wordt naar een oplossing voor elk individueel kind, en dat het ‘theoretisch mogelijk’ is om zowel zendend als ontvangend land te zijn. ‘Maar Portugal is wel het enige West-Europese land dat niet voor zijn kinderen kan zorgen. Dat is toch ongebruikelijk’, vult hij aan. ‘Wij stemmen enkel in met buitenlandse adoptie als het onmogelijk is een binnenlandse oplossing voor een kind te vinden’, reageert de Portugese adoptie-autoriteit.

Opvallend is dat wensouders een voorkeur kunnen geven voor de etniciteit van een kind. In 2023 gaf 43% van de kandidaten aan liefst een kind met een ‘Kaukasische’ etniciteit te adopteren. Dat komt volgens de Portugese adoptie-autoriteit omdat ‘identiteit en zich verbonden voelen met het kind belangrijke factoren zijn voor goed ouderschap.’

Die voorkeuren bepalen welke kinderen doorstromen naar interlandelijke adoptie. Uit cijfers die Portugal indiende bij de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht leren we dat het percentage kinderen met ‘specifieke adoptienoden’ fors gestegen is. De laatste jaren zijn minstens 80%, en sommige jaren zelfs ‘alle’ kinderen die in het buitenland aangeboden worden ter adoptie, kinderen met specifieke noden.

Kinderen die extra zorg nodig hebben, zijn broers of zussen die samen geadopteerd worden, kinderen met medische problemen, oudere kinderen, en kinderen met een ‘belastende achtergrond’, gedragsproblematiek of ontwikkelingsstoornis. Het is volgens de adoptie-autoriteit moeilijker voor hen om een adoptiegezin te vinden in een ‘wereld waarin de kandidaten voornamelijk gericht zijn op gezonde kinderen jonger dan zes’. Dat is een tegenstelling die zorgt voor moeilijkheden.

Mislukte adopties

Want soms loopt het mis. In 2019 keerden drie adoptiekinderen terug naar Portugal omdat ze niet konden aarden in hun Vlaamse adoptiegezin. Dat staat in de screeningsdocumenten van de ISS en werd bevestigd door het Vlaams Centrum voor Adoptie. Volgens de Portugese adoptie-autoriteit zijn die kinderen vandaag geadopteerd door andere gezinnen. Kindertraumatoloog Doris D’Hooghe waarschuwt voor de gevolgen: ‘Je ontwortelt het kind opnieuw na een scheiding van de biologische familie. Dat komt het niet te boven, zo vermoord je echt het kind op psychologisch vlak.’

Maar er zijn ook recentere voorbeelden. Volgens het rapport van de nationale adoptieraad van Portugal waren er in 2023 acht breakdowns of mislukte adopties met Portugese kinderen. Vijf kinderen vonden ondertussen een plek in een nieuw adoptiegezin. De Portugese adoptie-autoriteit zegt dat het breakdownpercentage tussen 2017 en 2023 6% bedroeg, wat ‘niet hoog is, en vergelijkbaar met andere landen’.

‘Er zijn vele redenen voor breakdowns’, zegt de adoptie-autoriteit. ‘Het gaat zowel over kenmerken van de kandidaten als die van de kinderen. En soms gaat het over het matchingsproces.’ De autoriteit wijst naar extra zorgnoden, verlatingsangst, en onvoldoende voorbereiding bij kinderen. Bij de ouders gaat het onder meer om het idealiseren van adoptie, een gebrek aan empathie voor wat het kind meemaakte, en ongeduld bij het uitbouwen van een ouder-kindrelatie. 

Guida Mendes Bernardo van SOS Kinderdorpen bevestigt dat mislukte adopties of breakdowns een gekend fenomeen zijn, maar benoemt een andere oorzaak. ‘Helaas ontbreekt het aan goede nazorg voor adoptiegezinnen. Mijn broer heeft een kind met gedragsproblemen geadopteerd, maar na het indienen van de papieren is er nooit meer iemand langsgekomen. Dat kan toch niet? Ze staan er helemaal alleen voor!’

De breakdowns in 2019 zetten volgens de screening van de ISS de tegenstelling tussen Portugal en Vlaanderen op scherp. De Portugese overheid is van mening dat je een kind altijd het beste helpt door het bij een nieuw gezin onder te brengen. ‘Het is de beste plek voor een kind om zich te ontwikkelen met affectie, stabiliteit en herstel van trauma’, klinkt het. Het Vlaams Centrum voor Adoptie vindt dan weer dat net door een traumatische achtergrond niet alle kinderen te adopteren zijn.

‘We weigeren kinderen met een complexe achtergrond of met heel duidelijke trauma’s’, zegt Vlaams adoptieambtenaar Ariane Van den Berghe. ‘Binnen ons hulpverleningsaanbod kunnen we hen niet de nodige ondersteuning bieden.’

Ook kinderexpert Nigel Cantwell is voorzichtig. Volgens hem kan een mislukte adoptie schadelijker zijn voor een kind dan opgroeien in een vertrouwde voorziening. Die houding staat in schril contrast met de Portugese kijk. Hélio Bento Ferreira staat aan het hoofd van een kinderbescherming adviesraad van de rechtbank. ‘Adoptie komt nu eenmaal met risico’s, net als biologisch ouderschap,’ zegt hij. ‘Angst voor het mislukken van een adoptie mag geen reden zijn om die niet te laten doorgaan.’