Kan strijd tegen militaire junta etnische groepen in Myanmar met elkaar verzoenen?

Birmese democraten en etnische minderheden verzetten zich samen tegen de junta. Maar op weg naar een federale democratie wachten de revolutionairen nog enkele moeilijkheden. De rol van voormalige regeringsleider Aung San Suu Kyi, bijvoorbeeld. ‘Zolang zij blijft zeggen dat iedereen opofferingen moet maken voor de natie, zullen minderheden haar blijven wantrouwen.’

Sinds het Birmese leger de burgerregering onder leiding van Aung San Suu Kyi afzette in februari, verkeert Myanmar in chaos. Net na de staatsgreep volgde een grote protestgolf die bloedig neergeslagen werd. Eerst vonden er voornamelijk in de steden demonstraties plaats. Nadien protesteerden ook steeds meer etnische minderheden op het platteland. Sommige groeperingen namen daarbij de wapens op.

Ook al liggen etnische verschillen niet aan de grondslag van het huidige conflict in Myanmar, toch leven de verschillende etnische groepen op gespannen voet met elkaar. ‘Het is dus een unicum dat de verschillende tegenstanders van het Birmese leger, de Tatmadaw, zich nu verenigen.’ Dat stelt Elliott Prasse-Freeman, professor antropologie aan de Universiteit van Singapore. ‘Nooit eerder werkten de tegenstanders van de militaire junta in Myanmar op een dergelijke manier samen als nu na de staatsgreep van februari.’

Met de tegenstanders bedoelt Prasse-Freeman enerzijds de democraten die voornamelijk tot de Bamar behoren, de etnische groep die de meerderheid vormt in Myanmar. Daartoe behoren ook de legergeneraals en voormalige regeringsleider Aung San Suu Kyi. Anderzijds heb je de Ethnic Armed Organizations (EAO’s) en enkele politieke partijen die de rechten van etnische minderheden in Myanmar verdedigen.

‘Bij de vorige protesten tegen het Birmese leger, de Tatmadaw, hielden de EAO’s zich afzijdig. Ze vertrouwden de Birmese meerderheid niet. Die zou achteraf toch weer doof blijven voor de eisen van de EAO’s, zoals in het verleden al meermaals bleek.’

Van onderdrukkers naar onderdrukten

‘Door zelf te worden onderdrukt, beseffen de Bamar welke wreedheden etnische minderheden al decennialang ondergaan.’

Waarom daar nu een mentaliteitswijziging in kwam, legt dr. Ashley South uit. Hij bouwde op 20 jaar tijd een stevige expertise uit op gebied van politiek in Myanmar. South stelt dat vooral de jonge stedelijke (Bamar) bevolking zich na de staatsgreep meer ging interesseren in het lot van etnische minderheidsgroepen. Dat komt omdat ze nu ook zelf tegen de Tatmadaw vechten.

De komst van internet en sociale media heeft bijgedragen tot deze toenadering, vult Prasse-Freeman aan. Hij stelt dat er te weinig kennis was bij de Bamar over de wreedheden van de Tatmadaw in de rurale gebieden. En ook de etnische minderheden zijn nu beter geïnformeerd. ‘Die wonen vaak in afgelegen gebieden. Omdat ze online in contact komen met de Bamar weten ook zij wat er zich afspeelt in het centrum van het land.’

De inwoners van Myanmar vormen zo een actieve online gemeenschap. Die zet collectief druk op de voorname politieke actoren om toenadering te zoeken. Ze spoorden al verschillende ex-ministers uit de vorige regering van Aung San Suu Kyi aan om de genocide op de Rohingya te veroordelen.

Onder andere de voormalige minister van Landverhuizing Win Myat Aye gaf hier gehoor aan. Hij bekritiseerde de Tatmadaw voor haar aanpak van etnische groepen en verklaarde ‘mee te voelen met de Rohingya nu de wreedheden van de militaire junta zichtbaar worden’.

Steeds meer sympathie

Door steun te verlenen aan de protesten, krijgen etnische minderheden steeds meer ‘begrip en appreciatie’. Verschillende EAO’s waaronder de Karen National Union bieden bijvoorbeeld gevluchte leden van de verzetsbeweging Civil Disobedience Movement onderdak en een militaire training.

Maar lang niet alle etnische minderheidsgroepen scharen zich even eensgezind achter het verzet. Hoewel zij jarenlang werden onderdrukt door het Birmese leger, weigeren sommige EAO’s en politieke partijen zich nu uit te spreken. De Mon Unity Party steunt zelfs de Tatmadaw.

Lees ook

Verzet in Myanmar: ‘Mijn naam is het wapen waarmee ik mij tot op het laatst verdedig’

Emeritus professor antropologie Mikael Gravers stelt dat elke EAO naar eigen belang handelt. Hierdoor is interetnisch overleg volgens hem altijd al moeilijk geweest. Dat veroorzaakt nu ook problemen bij het organiseren van een gezamenlijk verzet. Bij het onderhandelen van een federale toekomst is dat niet anders.

Op naar een federale toekomst

Het uiteindelijke doel van dat gezamenlijk verzet is een federale democratie, die de plaats van de militaire junta moet innemen. Met de ondertekening van het Federal Democracy Charter lijkt dat federalisme toch dichterbij te komen. Het charter is een prototype van een grondwet die op termijn de militaire constitutie van 2008 moet vervangen. Aan het document werkten niet enkel politici van de National League for Democracy mee, maar ook de EAO’s.

Het eerste deel van het charter zet de lijnen uit voor de federale toekomst van Myanmar. In het tweede deel wordt dieper ingegaan op de resultaten van de verkiezingen in november 2020.

Op 16 april richtten de ondertekenaars van het charter een regering van nationale eenheid (NUG) op. Deze schaduwregering tegen het militaire regime bestaat uit afgezette parlementariërs van de National League for Democracy, leden van bepaalde EAO’s en onafhankelijke activisten. De NUG wil de verschillende etnische minderheden en democratische krachten samenbrengen.

Meerdere politieke leiders van minderheidsgroepen waarschuwden ondertussen dat het werk met de vorming van de NUG nog niet is voltooid. De schaduwregering wordt momenteel namelijk vooral gedomineerd door de National League for Democracy.

Een woordvoerder van de Karen National Union stelde dat alle etnische politieke partijen en de EAO’s deel moeten uitmaken van die regering. Ook bij andere politici klinkt het dat de NUG te centralistisch en te weinig federaal is.

Professor Prasse-Freeman sluit zich hierbij aan. ‘De NUG moet evolueren tot een interetnische instelling die de gelijkheid van nationaliteiten voorstaat. Verder moet de eenheidsregering het chauvinistische verleden van de Birmezen bekritiseren en de genocides erkennen.’

Aung San Suu Kyi blijft aan de knoppen

Vooral de deelname van voormalig regeringsleider Aung San Suu Kyi stuit volgens professor Prasse-Freeman op verzet. ‘De NUG wil enerzijds de junta omverwerpen, maar wordt anderzijds bestuurd door politici die de Tatmadaw jarenlang hebben gesteund.’

‘Bij de oprichting verwierp de NUG meteen de militaire grondwet van 2008, maar het lijkt veel moeilijker om ook de burgerschapswet van 1982 af te voeren. Nochtans zijn het grotendeels dezelfde generaals die beide hebben opgesteld. Zowel de grondwet als de burgerschapswet schenden de rechten van etnische minderheden.’

‘Zolang Aung San Suu Kyi de etnische minderheden beledigt, zullen die haar blijven wantrouwen.’

Ook South heeft zijn bedenkingen bij het feit dat Suu Kyi de NUG mee bestuurt. ‘Onder haar regering ging het vredesproces er steeds op achteruit. Als deel van het vredesproces zou er gepraat worden over de federale toekomst van Myanmar waarvoor etnische minderheidsgroepen pleiten. De NLD-regering heeft die eisen voor meer zelfbeschikking zoals die beschreven stonden in het Nationwide Ceasefire Agreement (een wapenbestand uit 2015 tussen verschillende EAO’s en de Tatmadaw red.) nooit echt serieus genomen.’

Volgens professor Prasse-Freeman kenmerkte Suu Kyi’s beleid zich door een quasi-autoritair neoliberalisme. ‘Onder haar heerschappij explodeerde de ongelijkheid en vierde het etnisch chauvinisme hoogtij. De steun aan de genocide op de Rohingya is daarbij sprekend.’

Hoe geloofwaardig is de eenheidsregering?

Dat Suu Kyi en haar partijgenoten de NUG domineren is volgens Prasse-Freeman problematisch. ‘De eenheidsregering telt ook wel progressieve leden zoals dokter Sasa, zelf behorend tot de Chin-minderheid. Maar eigenlijk is het een soort van National League for Democracy light-regering.’

‘Het leiderschap van de NUG is op dit moment zowel noodzakelijk als nefast voor de revolutie’, stelt professor Prasse-Freeman in een bijdrage voor Antropology Today. ‘De NUG moet bepaalde politieke assumpties herzien, vooral ten opzichte van etnische minderheden. Omdat ze dat nog niet heeft gedaan, wordt ze ook nog niet gesteund door iedereen die achter de revolutie staat.’

‘Het leiderschap van de NUG is op dit moment zowel noodzakelijk als nefast voor de revolutie.’

Die steun heeft de NUG wel nodig, meent South. ‘De regering van nationale eenheid is zeer afhankelijk van de EAO’s. De grote stakingen van de Civil Disobedience Movement tegen de staatsgreep leggen het openbare leven lam. De NUG zal daarom de administraties van EAO’s die wel nog werken moeten erkennen. Daarbovenop heeft ze de gewapende milities nodig.’

Professor Prasse-Freeman denkt dat de nieuwe samengestelde nationale eenheidsraad (NUCC) meer kan bereiken dan de NUG op dit moment. ‘In de NUCC vergaderen alle verzetsbewegingen in Myanmar gezamenlijk over hoe de revolutie verder moet evolueren op weg naar een federale toekomst. Naast vertegenwoordigers van de NUG bestaat de raad ook uit leden van de verzetsbeweging Civil Disobedience Movement, de EAO’s en van enkele andere oppositiegroepen. Ze biedt dus een betere etnische representatie dan de NUG.’

South gelooft ook in het succes van de NUCC, maar stelt een belangrijke voorwaarde. ‘De eenheidsraad zal het eerste deel van het charter herzien om het aan te passen aan de eisen van de EAO’s. Erkenning van de soevereiniteit van de EAO’s in hun respectievelijke gebieden is daarbij essentieel. Pas dan wordt het federale project ook effectief geloofwaardig.’