Kunstmatige gletsjers voor een woestijn in de Himalaya: oplossing of hype?

Analyse

Kunstmatige gletsjers voor een woestijn in de Himalaya: oplossing of hype?

Kunstmatige gletsjers voor een woestijn in de Himalaya: oplossing of hype?
Kunstmatige gletsjers voor een woestijn in de Himalaya: oplossing of hype?

Arjun Sharma

21 september 2017

Of het nu om ijskappen in Groenland of gletsjers op de Mount Everest gaat, (smeltend) ijs is het meest zichtbare symbool in het debat over klimaatverandering. In Ladakh, een hooggelegen gebied in de Himalaya, in de onstabiele Indiase deelstaat Jammu & Kashmir, is ijs echter meer dan een retorische kwestie.

© Arjun Sharma

Ice Stupas in maart 2017, met het Phyang klooster op de achtergrond en aangeplante bomen op de voorgrond

© Arjun Sharma​

Al sinds eeuwen vangen dappere boeren ijs op dat van de honderden kleine gletsjers langs de bergen smelt en via een complex web van irrigatiekanalen de schrale valleien vruchtbaar en bewoonbaar maakt. Door de groeiende bezorgdheid over de smeltende gletsjers van de Himalaya – die fungeren als de ‘watertorens’ voor bijna een kwart van de totale wereldbevolking – wordt deze dagelijkse strijd van gemeenschappen in Ladakh omgezet in de taal van globale klimaatverandering.

De vraag is nu of deze nieuwe blik op de interactie tussen mens en natuur in dit fragiele ecosysteem de duurzame ontwikkeling bevordert, dan wel de complexiteit van deze interactie simplificeert. De huidige controverse rond een poging om kunstmatige gletsjers te promoten, biedt heel waardevolle inzichten, die ook voor buiten Ladakh relevant kunnen zijn.

IJsstoepa’s

De dorpjes Phyang en Phey liggen in een vallei die verdeeld wordt door een rivier. Deze rivier wordt gevoed door vijf gletsjers van de toppen van de Ladakh-keten in het noorden en stroomt naar het laagste punt in het zuiden, waar zij in de Indus vloeit en Phey ligt, het kleinste dorp van de twee. De vallei ligt op zestien kilometer rijden van Leh, een van de twee districthoofdsteden en stadscentra van Ladakh.

© Arjun Sharma

Zicht op de Phyangvallei vanuit het klooster

© Arjun Sharma​

Als je in de lente Phyang nadert van de hoofdweg, zie je onmiddellijk twee zuilen van ijs die als twee ijshoorntjes volledig uit de toon vallen in de kleurarme woestenij, met verder alleen het indrukwekkende boeddhistische klooster van Phyang op de achtergrond. Het zijn de kunstmatige gletsjers van het IJsstoepa-project, een veelbesproken initiatief van de Ladakhi ingenieur, activist en politicus Sonam Wangchuk.

De ijsstoepa werkt volgens een eenvoudig systeem. Hij leidt water af van de rivier die gevoed wordt door de hoofdgletsjer en een grote ondergrondse bron nabij het klooster. Hij doet dat met plastieken leidingen (van hoge densiteit, zodat zij niet lijden onder de extreme temperatuurschommelingen die de regio kenmerken). Deze leidingen voeren het water door een smallere verticale buis met een sproeier aan het uiteinde.

In de winter, wanneer het gewoonlijk tussen de -10 en de -20° vriest, bevriezen de waterdruppels die door de sproeier verstoven worden en vormen zij lagen van verticaal opgebouwd ijs. Als het ijs in april of mei begint te smelten, wordt het water opgevangen in opslagbekkens en dan verder verdeeld. Op dit moment heeft het IJsstoepa-project twee kunstmatige gletsjers gebouwd. Het water van deze gletsjers wordt gebruikt om een kleine boomplantage te irrigeren op een terrein van het Phyang-klooster.

© Arjun Sharma

Arbeiders maken een ijs Stupa klaar voor de openingsplechtigheid

© Arjun Sharma​

Tegengestelde meningen

Verscheidene internationale media hebben al met veel enthousiasme op het IJsstoepa-project gereageerd. National Geograpic kopte ‘The “Ice Stupas” That Could Water the Himalaya’. The New York Post ging verder en verklaarde dat ‘Artificial glaciers saved this remote village from a water crisis.’ De Britse The Guardian noteerde dat ‘an ingenious idea to build artificial glaciers at lower altitudes using pipes, gravity and night temperatures could transform an arid landscape into an oasis.’ En ook De Standaard (21 juli 2017) schreef dat de plaats ‘ten onder dreigde te gaan door de klimaatopwarming. Tot één man de oplossing vond.’

Deze positieve pers leverde het IJsstoepa-project geen windeieren. De Zwitserse uurwerkenfabrikant Rolex bijvoorbeeld heeft Sonam Wangchuk 100.000 Zwitserse frank (ca. 87.000 euro) geschonken om ‘ijsstoepa’s te promoten als een aanpassing aan de klimaatverandering en een techniek om woestijnen groen te maken’. Architecten, wetenschappers en ondernemingen van over heel de wereld, en zelfs het Indiase leger, hebben hun expertise, arbeidskrachten of materiaal aangeboden.

De plaatselijke publieke opinie is dubbelzinnig en soms zelfs ronduit vijandig tegenover het hele project.

De plaatselijke publieke opinie, aan de andere kant, is veel dubbelzinniger, en soms zelfs ronduit vijandig tegenover het hele project. Eén van de dorpelingen die ik geïnterviewd heb, wond er geen doekjes om: ‘het IJsstoepa-project is een mislukking.’ Een andere zei dat ‘die ijsstoepa’s zoveel aandacht krijgen, maar wij nog geen druppel water hebben gezien.’

Deze sluimerende wrevel bereikte in maart 2017 een kritiek punt toen een groep dorpelingen van Phey betoogden tegen de afvloeiing van water voor de boomgaarden op de kloostergronden. Gedurende de twee maanden waarin ik in Ladakh verbleef, tussen maart en mei 2017, zaten de delegatie van de bewoners van Phey en Phyang, regeringsambtenaren, vertegenwoordigers van het Phyan-klooster en Sonam Wangchuk strop in onderhandelingen om het dispuut op te lossen.

Afgaande op de vastberadenheid van de dorpelingen lijkt een verdere uitbreiding van de kunstmatige gletsjers verre van zeker.

© Arjun Sharma

Boeren beweren dat het smeltwater van de belangrijkste gletsjer nodig is voor het hervullen van de ondergrondse bronnen en moeraslanden. Op de voorgrond staan heiligdommen, gewijd aan watergeesten die het belang van deze sites onderstrepen.

© Arjun Sharma​

Oplossing voor klimaatverandering?

Dat brengt ons bij de voor de hand liggende vraag: hoe is het mogelijk dat de voorstelling van het project in buitenlandse media zo verschilt van de perceptie van de lokale bevolking, voor wie de voordelen bedoeld zijn?

Om die vraag te beantwoorden moeten we eerst kijken of het IJsstoepa-project een oplossing is (of kan zijn) voor de smeltende gletsjers. Het antwoord is eenvoudig: het is dat niet en het kan dat niet zijn.

Het schrapen van gletsjers en het oogsten van sneeuw zijn technieken die al eeuwenlang worden gehanteerd in de Himalaya en andere bergketens. Chewang Norphel uit het dorp Igu, dat ook in de Leh-vallei ligt, deed een decennium geleden de eerste bekende experimenten om kunstmatige gletsjers te bouwen in Ladakh. De huidige ijsstoepa’s zijn op zijn poging geïnspireerd en proberen zijn design te verbeteren door het ijs verticaal in plaats van horizontaal te stapelen.

Kunstmatige gletsjers kunnen niet verhinderen dat de totale hoeveelheid beschikbaar water vermindert nu de opwarming van de aarde leidt tot krimpende gletsjers en minder sneeuwval in de winter.

Hooggelegen woestijnen als Ladakh hebben lange koude winters en korte zomers met weinig neerslag. In de Phyang-vallei is er slechts één landbouwseizoen, dat loopt van mei tot september. De voornaamste graangewassen – tarwe, gerst en boekweit – moeten in april en mei gezaaid worden. In de eerste maanden hebben zij ook exacte hoeveelheden water op specifiek berekende tijdsintervallen nodig om te overleven. Dat valt samen met de periode waarin de gletsjers op grote hoogte beginnen te smelten. Maar doordat de temperatuur daar lager ligt, smelten het gletsjerijs en de sneeuw niet snel genoeg en is er niet altijd voldoende water beschikbaar.

Kunstmatige gletsjers proberen dit te verhelpen door in de winter water in de vorm van ijs op te slaan op lagere hoogten, zodat dat sneller kan smelten en een betrouwbaardere bron vormt in de eerste, cruciale maanden van het landbouwseizoen. Zij kunnen echter niet verhinderen dat de totale hoeveelheid beschikbaar water vermindert nu de opwarming van de aarde leidt tot krimpende gletsjers en minder sneeuwval in de winter.

De architecten van het IJsstoepa-project kunnen argumenteren dat zij de gevolgen van de klimaatsverandering in zekere mate tegengaan omdat zij water recupereren dat wordt verspild in de winter, als het niet gebruikt wordt voor irrigatie en in de Indus stroomt. Maar deze claim staat op losse schroeven. Ervaren landbouwers stellen dat het zogezegd ongebruikte water in de winter eigenlijk de ondergrondse bronnen van beide dorpen bijvult, en zo het drinkwater levert doorheen het jaar.

Lokale arrangementen

© Arjun Sharma

een typisch, irrigatiekanaal dat gebruikt wordt om smeltwater van de gletsjers naar de juiste plaats te leiden.

© Arjun Sharma​

Bovendien vereist de nauwkeurig getimede toewijzing van water aan geterrasseerde velden in een oneffen berggebied een hoge mate van sociale coördinatie. Elk gezin in een dorp wordt traditioneel verondersteld om met arbeid of materiaal bij te dragen aan het onderhoud van de irrigatiestructuren.

De verdeling van water wordt geregeld binnen het dorp. Phyang bijvoorbeeld is bestuurlijk onderverdeeld in tien buurten, die elk water krijgen volgens een afgesproken schema. Phyang en Phey hebben ook een akkoord gesloten dat al minstens honderd jaar werkt. Het schrijft voor dat Phey alleen water kan nemen op specifieke plaatsen en tijdstippen, nadat alle velden van Phyang bevloeid zijn. Op het einde van juni is het niet abnormaal om ’s nachts dorpelingen van Phey te zien die de punten bewaken waar ze de geulen mogen afblokken en het water naar hun dorp omleiden.

De situatie die gewijzigd wordt door de kunstmatige ijsstoepa’s heeft de onzekerheid van verscheidene buurten in de Phyang-vallei doen toenemen. Terwijl gezinnen in de bovenste helft van de Phyang-vallei weinig problemen ervaren, hebben de buurten die stroomafwaarts het klooster liggen, net als Phey, meer moeite om water te krijgen voor consumptie en irrigatie.

Om het even welke “duurzame” oplossing voor waterproblemen in Ladakh moet in de context geplaatst worden van de noden van elk dorp.

De betogingen van bewoners van Phey tegen het IJsstoepa-project moeten in deze context gezien worden. Voor de dorpelingen van Ladakh heeft de bouw van een nieuw kanaal of een nieuwe leiding om water door te sturen naar een ijsstoepa of een ander project, zowel materiële als sociale repercussies op het nauwgezet afgestemde systeem. Zo’n proces vereist niet alleen technische oplossingen die geënt zijn op de plaatselijke omstandigheden, maar ook fijngevoelige en soms omstreden onderhandelingen tussen gezinnen, buurten en dorpen.

Door dit alles moet om het even welke “duurzame” oplossing voor waterproblemen in Ladakh technisch, politiek en maatschappelijk gesofisticeerd zijn en in de context geplaatst worden van de noden van elk dorp. Het IJsstoepa-project, net als veel gelijkaardige ontwikkelingsprojecten, schiet daarin tekort. Terwijl Sonam Wangchuk en zijn aanhangers indrukwekkende probleemoplossende capaciteiten aan de dag hebben gelegd en hun verwezenlijkingen met succes hebben gecommuniceerd naar een breed publiek over heel de wereld, hebben zij nagelaten om hun project in te bedden in de lokale conventies over de verdeling van water.

Welk probleem, wiens oplossing?

Tijdens een ontmoeting met Wangchuk, nog voor de protesten van Phey, vroeg ik hoe hij de ijsstoepa’s zou integreren met de bestaande afspraken over watermanagement in Phyang en Phey. Hij antwoordde met een algemeen schema dat door veel ontwikkelingsagentschappen en dito NGO’s gebruikt wordt. Hij zou alle belanghebbenden betrekken bij de oprichting van watercomités en de opleiding van waterondernemers die zouden helpen bij het onderhoud van de ijsstoepa’s.

Maar wie bepaalt wie een belanghebbende is en wie niet? Hoe zit de geschiedenis van de relaties en de politieke dynamiek tussen de verschillende stakeholders in elkaar? Waarom watercomités oprichten en de bestaande arrangementen naast je neerleggen? Hoe kan de overhevelingen van verantwoordelijkheid over de waterverdeling van de gemeenschap naar waterentrepreneurs een duurzame oplossing garanderen en door de dorpelingen aanvaard worden?

Door deze vragen te beantwoorden bereiken we een brede kloof tussen verwachtingen en werkelijkheid.