Machtsstrijd in Macedonië, leegloop in Kosovo

Rust op de Balkan is in de geschiedenis al vaker bedrieglijke schijn gebleken en dat is nu ook weer zo in Macedonië, dat in 2001 al op de rand van een burgeroorlog stond. Sinds februari probeert de politieke oppositie nu al de conservatief-nationalistische regering van premier Nikola Gruevski (44) onderuit te halen, maar die blijft zich aan de macht vastklampen ondanks overweldigende beschuldigingen.

Gruevski heeft wel een paar ministers opgeofferd, maar zelf denkt hij er niet aan om op te stappen, al gaat de oppositie nog zo driftig te keer. Bovendien is de onrust nu in een stroomversnelling geraakt en leeft het land onder permanente hoogspanning.

Gruevski heeft wel een paar ministers opgeofferd, maar zelf denkt hij er niet aan om op te stappen, al gaat de oppositie nog zo driftig te keer.

Zondag 17 mei zijn tienduizenden betogers in de hoofdstad Skopje de straat opgetrokken en eisten het ontslag van de regering. Sindsdien staat er vlak voor de regeringszetel een tentenkamp en dat wil daar blijven tot de premier is opgestapt. Gruevski slaagde er wel in om de dag nadien ongeveer evenveel demonstranten de straat op te krijgen die zijn voornaam “Nikola” scandeerden.

De spanning is nog meer voelbaar sinds de bloedige gebeurtenis in de noord-oostelijke Stad Kumanovo, die bij meerderheid door etnische Albanezen wordt bewoond. Daar drong in de nacht van 9 mei een zwaar bewapend commando binnen en vermoordde acht politiemensen, terwijl ook veertien aanvallers het leven lieten.

Bijna twee weken nadien heeft de regering nog altijd geen duidelijkheid verstrekt over het voorval. ‘Incompetentie, zoals in alles’, roept de oppositie. Wel was Gruevski meteen overtuigd dat het om “buitenlandse terroristen” ging. Uit identificatie van de doden en opgepakten bleek snel daarna evenwel dat het om allemaal Macedoniërs ging, die om onduidelijke redenen burgers gijzelden.

Minister van Binnenlandse Zaken Gordana Jankulovska, minister van Transport Mile Janakieski en de chef van de Nationale Veiligheidsdienst Saso Mijalkov werden door de eerste minister de laan uitgestuurd, maar dat heeft de gemoederen van het verzet niet bedaard, te meer omdat Gruevski blijft herhalen dat hij in geen geval aftreedt.

Het opstappen van het drietal wordt door de oppositie als een bekentenis van schuld bestempeld. Toch bestond de premier het zelfs om geen enkele verklaring te geven voor het aftreden van zijn ministers. Ze hebben ontslag genomen, dat was het.

Afluisteren

Haantje de voorste in de acties is de socialistische oppositieleider Zoran Zaev (40), die wel het geweld bij de betogingen heeft veroordeeld, maar hijzelf en zijn mandatarissen zijn telkens aanwezig. De politie durft hen en andere demonstranten (voorlopig?) niet aan te pakken omdat dit zeker voor een escalatie van de toestand zal zorgen.

Zaev neemt de regering onder vuur door met een onderzoeksdossier te zwaaien dat hij van misnoegde ambtenaren zou gekregen hebben. Uit bandopnames moet blijken dat de regering al jaren bekende journalisten, politici - ook van de eigen VMRO-partij -, rechters, opositionelen, volksvertegenwoordigers, religieuze leiders, zelfs kunstenaars en theaterdirecteurs heeft laten afluisteren.

Op die manier wilde hij de Macedonische samenleving totaal in zijn greep houden. De premier, die erg aan autocratische trekjes lijdt, zou meer dan twintigduizend Macedonische burgers hebben laten aftappen. Zijn minister van Buitenlandse Zaken, Nikola Poposki, heeft nog geprobeerd alles te ridiculiseren. ‘Wie zoiets beweert, beschadigt het internationale imago van ons land. Als hier al wordt afgeluisterd zijn er buitenlandse mogendheden in het spel die onze premier afluisteren.’

Maar het hek was van de dam en Zoran Zaev had trouwens nog munitie om met scherp te schieten op de regering. Hij heeft de wijdverspreide corruptie in Macedonië op de korrel genomen. Nu ligt er op de Balkan niemand wakker van omkoperij en steekpenningen, maar hij zegt te kunnen bewijzen dat premier Nikola Gruevski perfect op de hoogte is van de laakbare praktijken van sommige hooggeplaatsten en er hoegenaamd niets tegen onderneemt omdat hij niet geïnteresseerd is in democratische waarden, waar de EU zo sterk op aandringt.

‘Ja, er is corruptie op de Balkan. Maar so what? In Bulgarije en Roemenië is het veel erger dan hier.’

Een hoge ambtenaar in Skopje, die wel liever anoniem wil blijven, vat het mij als volgt samen: ‘Ja, er is corruptie op de Balkan, overal in het ambtenarenapparaat en de regeringen. Maar so what? In Bulgarije en Roemenië is het veel erger dan hier, maar zij zijn toch maar lekker lid van de Europese Unie.’ Hij heeft het over een kwaal in de regio die duidelijk niet uit te roeien is en “alle drukdoenerij van Brussel” zal daar ook niets aan veranderen.

Nikola Gruevski is al sinds 2006 aan de macht en werd vorig jaar voor de derde keer verkozen. Al meteen doken geruchten op over electorale fraude en die worden ook door de Macedonische oppositie aangezwengeld. Zoran Zaev, die naast voorzitter van de SDSM (Socialistische Democratische Unie van Macedonië) ook burgemeester van de zuidelijke stad Strumica is, wil een onderzoek en de internationale gemeenschap is dat niet ongenegen. Maar Gruevski is daar niet van onder de indruk en heeft Zaev met een proces wegens “complot tegen de staat” en “poging tot destabilisatie van het land” gedreigd.

Doofpot

Te intimideren lijkt de sociaal-democraat echter niet. Hij is prompt in de tegenaanval gegaan met een ander dossier. Namelijk met niets minder dat de regering op de hoogte zou zijn of zelfs opdracht heeft gegeven om een moordzaak te verdoezelen. Van daar de kreten ‘Moordenaars, moordenaars, neem ontslag’, die plots in de straten van Skopje te horen waren.

In 2011 is de jonge man Martin Neskovski (22) na een “verhoor” in een politiekantoor overleden. Hij zou door zijn ondervragers gewoon zijn doodgeslagen. Dat is tenminste wat Zaev zegt te kunnen bewijzen, zoals hij ook kan aantonen dat de inmiddels verdwenen minister van Binnenlandse Zaken Jankulovska, de hoogste chef van de politie, op de hoogte was.

En “dus” wist haar baas, premier Nikola Gruevski, het ook en “dus” hebben ze samen pogingen ondernomen om de moord in de doofpot te steken. Een politieofficier is weliswaar als zondebok (14 jaar cel) geofferd, maar verder wordt het allemaal zo stil mogelijk gehouden.

Ook deze zaak was voor Brussel een reden om bezorgdheid te uiten over de verslechterende toestand in Macedonië. Die zorg sloeg dan vooral op de terreinen de rechtsstaat, het  sluipend opheffen van de scheiding der machten, basisrechten en persvrijheid.

Wat Brussel eigenlijk bijzonder zou moeten interesseren is wat er gebeurt met de Europese fondsen die rijkelijk naar Macedonië, dat in de wachtkamer van de EU zit, vloeien. De EU begint Macedonië, dat snel lid wil worden en liefst ook van de Navo, wel een beetje onder druk te zetten. De ambassadeurs van Duitsland, Frankrijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk - ook van de VS - hebben in een gemeenschappelijke verklaring premier Gruevski de levieten gelezen. Tot ongenoegen van Skopje overigens.

Megalomaan

Maar ook op andere vlakken heerst veel misnoegdheid in Macedonië. De regering en haar corrupte politieagenten doen niets tegen het haast openlijke circuit van mensensmokkelaars die vluchtelingen tegen zware betaling naar westelijk Europa sluizen. De bewindsploeg sluit haar ogen voor deze georganiseerde bendes in een land waar geen enkel asielbeleid bestaat en waar verdwaalde gelukzoekers door de - alle Macedoniërs gehate - politie op straat in elkaar worden geslagen.

Meer en meer burgers nemen aanstoot aan het feit dat honderden miljoenen over de balk worden gesmeten in een land waar de werkloosheidsgraad 24 procent bedraagt en een pensioen van 400 euro “normaal” is.

Iedereen die ook maar een pink heeft uitgestoken in de opstanden tegen der Ottomaanse bezetter van destijds krijgt zo’n kolos.

Skopje wordt met veel geld omgetoverd tot een hoofdstad die doet denken aan het oude Athene of Rome. Overal verrijzen megalomane gebouwen die de klassieke oudheid oproepen, tientallen ruiterstandbeelden  staan te blinken in de zon. Iedereen die ook maar een pink heeft uitgestoken in de opstanden tegen de Ottomaanse bezetter van destijds krijgt zo’n kolos. Dat de nationale helden altijd werden verslagen, wordt weggemoffeld.

Het toppunt staat op het vroegere Maarschalk Tito-plein (nu Makedonia-plein) in het centrum van Skopje en is omkleed met de nodige hypocrisie. Op een zuil van 12m hoog staat een nog eens zo hoog standbeeld dat “Ruiter op paard” heet en waarvan iedereen weet dat het om de Griekse vorst Alexander de Grote gaat.

Pure diefstal van Grieks erfgoed. De Slavische volksstammen zijn zich pas in de regio komen vestigen toen Alexander al eeuwen dood was. De regering-Gruevski doet niets, helemaal niets, om het dispuut met Griekenland over de naamgeving - de meest noordelijke provincie van Hellas heet ook Macedonië - te beperken maar wakkert het in tegendeel nog aan.

De internationale luchthaven van Skopje heet plots “Alexander the Great Airport” en ook dat is niet van aard om Athene gunstig te stemmen om Macedonië te doen toetreden tot de EU. Voor Athene mag Skopje nog jaren in het voorgeborchte van de EU blijven zuchten.

Voor Athene mag Skopje nog jaren in het voorgeborchte van de EU blijven zuchten.

Bronzen heiligen en bisschoppen kijken van op vier meter hoogte neer op het volk en in het centrum van Skopje heet een laan plots “VMRO-bulevar”. Natuurlijk is dat een verwijzing naar de historische organisatie die tegen de Ottomaanse Turken vocht, maar het is ook wel de naam van de regeringspartij van Nikola Gruevski. Het is een beetje alsof een gemeentebestuur van de N-VA in Vlaanderen een brede straat ineens naar zichzelf zou noemen.

De agressief homofobe orthodoxe kerk is bijzonder vertroeteld door de regering. De regering- Gruevski moet inzake homofobe trouwens niet onder doen voor de kerk, die met elk regime heeft meegeheuld. Overal worden nieuwe kerken gebouwd, hoewel op elke straathoek al gebedshuizen staan.

In de wijk Novo Lisice is de bouw van vier wolkenkrabbers van veertig verdiepingen aan de gang - Sky City heet het project - maar voor de eerste steenlegging werd snel een kapel met een orthodox gietijzeren kruis van 12 meter neergepoot. In Skopje loopt de grap dat dit aan de islamitische etnische Albanezen vooral moet duidelijk maken dat ze in een christelijk land wonen.

Het protest tegen het wegsmijten van zoveel miljoenen groeit en er heerst een veralgemeend ongenoegen in het land. De hoge werkloosheid, het gebrek aan investeringen, de afwachting van de EU frustreren de bevolking en maken het lot van de regering-Gruevski echt wel onzeker.

Asiellawine

In het kleine buurland Kosovo is corruptie even goed ingebakken in het politieke systeem, maar het straatarme land kent bijkomend nog een specifiek probleem. Duizenden mensen, vooral jongeren en hooggeschoolden, verlaten het land dat ze beter mee zouden heropbouwen. ‘Ik wil hier alleen maar weg’, krijg ik in de straten van de hoofdstad Pristina te horen.

Vooral het als aartsparadijs beschouwde Duitsland werkt als een magneet op de jongeren. De meest onwaarschijnlijke verhalen worden opgedist en vooral geloofd. Als immigrant zou je meteen geld krijgen in Duitsland, terwijl je behalve voedselpakketten helemaal niets krijgt. Asiel zou makkelijk te verkrijgen zijn, terwijl zo goed als alle aanvragen worden afgewezen, omdat Kosovo geen militair crisisgebied is en er ook geen politieke gevangenen zijn.

Kosovo is een van de armenhuizen van Europa en daarom willen de jongeren alleen maar weg.

Kosovo is een van de armenhuizen van Europa en daarom willen de jongeren alleen maar weg. Ze hebben geen enkel vooruitzicht op een perspectief in hun landje dat nog steeds door Servië als zijn provincie wordt beschouwd. Duitsland is bij voorkeur de bestemming, maar ook Oostenrijk, Zwitserland en Frankrijk zijn gegeerd.

Zelfs wie al is teruggestuurd laat zich nauwelijks ontmoedigen om weer weg te geraken. Ik ontmoet Ismet in Pristina, een jongen van 24, die al twee keer uit Duitsland is uitgewezen, ‘maar binnenkort ben ik weer weg’. Dat kan alleen maar in de illegaliteit eens een asielaanvraag is afgewezen.

Ismet: ‘Wij hebben een werkloosheid van boven de 30 procent en geen enkele toekomst. Meer dan een derde van onze twee miljoen inwoners leeft beneden de armoedegrens en naar buurlanden moeten we niet gaan omdat het daar al niet veel beter is. Zelfs in Kroatië niet, dat dan wel lid is van de EU. Toch is het nog altijd beter om arm te zijn in West-Europa dan hier, waar niets is, werkelijk niets. Jullie sturen drommen ministers naar hier om ons te ontmoedigen, maar dat zal de stroom niet tegenhouden. Die ministers van jullie praten alleen maar met politici, maar die zijn niet geïnteresseerd in het lot van de bevolking. Wij zijn ziek van onze politici die ons alleen maar met armoede en werkloosheid opzadelen, met politieke en economische stilstand, met aalmoezen als pensioen en met een enorme corruptie.’

Het is ook helemaal geen geheime reisroute die de Kosovaren gebruiken. Met de lijnbus naar Belgrado en dan met de hulp van corrupte Servische en Hongaarse grenswachters de grens over naar Hongarije. Dan is men alvast in een van de EU-landen en moet men alleen nog verder zien te geraken.

Mensensmokkelaars komen er veel minder aan te pas sinds Servië de Kosovaarse Albanezen het land binnenlaat enkel op vertoon van hun identiteitskaart. Dat kwam er onder druk van de EU, die Belgrado aanmaande de relaties met Kosovo te verbeteren. Dus indirect zorgt Servië mee voor de exodus van Kosovaren. Wie toch nog beroep doet op een “begeleider” om naar de EU te geraken, moet minstens 1.000 euro neertellen.

Juiste cijfers kunnen er niet zijn, maar sinds vorig jaar zouden tienduizenden Kosovaren hun land hebben verlaten. Het Duitse politieke jargon is sinds kort met het woord “asiellawine” verrijkt en uit Berlijn kwam al een noodkreet toen bleek dat in februari van dit jaar duizend Kosovaren per dag Duitsland binnenkwamen.

Op één dag (10 februari) waren het er zelfs duizendvijfhonderd. Hals over kop heeft kanselier Angela Merkel ministers als ontmoedigingsoperatie naar Pristina gestuurd, net zoals de Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Theo Francken (N-VA) dat in maart heeft gedaan.

Duitsland heeft ondertussen ook een maatregel genomen die de massale vlucht misschien wat aan banden kan leggen: Duitse politiemannen zijn gestationeerd aan de grens tussen Servië en Hongarije om hun collega’s uit beide landen in de gaten te houden en de vluchtelingen te stoppen.

Via de Kosovaarse media wordt campagne gevoerd om “mythes op te ruimen”. Die van dat geld toegestopt krijgen, is er zo een. Maar ook het verhaal dat migranten meteen minstens zes maanden in Duitsland mogen blijven, is een hardnekkige. Er is niets van waar maar de realiteit is dat asielaanvragen zo goed als in alle gevallen worden afgewezen.

Blijkbaar wil Servië nu plots zelfs nog “iets meer doen” voor Kosovo. President Tomislav Nikolic wil Kosovo opnieuw incorporeren in zijn land. Op de tv heeft hij gezegd dat hij de regering in Belgrado opdracht heeft gegeven daartoe een concreet plan uit te tekenen.

De provincie Kosovo (2 miljoen inwoners) scheurde zich in 2008 af van Servië en is inmiddels door en honderdtal staten als onafhankelijk land erkend. Als Belgrado echt een nieuw avontuur rond Kosovo zou willen riskeren, zal dat de aansluiting van Servië bij de EU in geen geval bevorderen. Om niet te zeggen dat in zo’n geval de kans bestaat dat de vlam weer helemaal in de pan slaat op de immer woelige Balkan.