Mahmoud Farajalah zocht een veilige thuis, maar vond die nergens, ook niet in België

26 jaar geleden werd Mahmoud Farajalah geboren in Gaza, Palestina. Opgroeien in Gaza betekent dagelijks onrecht: door Israëls illegaal beleg, bezetting en apartheidspolitiek wordt het leven van Palestijnen zoals Mahmoud er quasi onmogelijk gemaakt.

Op zijn achttiende werd Mahmoud vervolgd door Hamas. Hij is lid van de politieke partij Fatah, dat deel uitmaakt van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO).

Hij vluchtte naar Egypte, in de hoop er een beter leven te vinden voor hem en later ook zijn familie. Maar daar aangekomen krijgt hij te maken met veel administratieve corruptie en moeilijke leefomstandigheden.

Opnieuw besloot hij te vertrekken. Naar Turkije dit keer, vanwaar hij verder doorreisde naar Griekenland. Ook daar vond Mahmoud geen beterschap, integendeel. Griekenland geeft hem wel een vluchtelingenstatuut, maar hij belandde er op straat en in een ronduit gevaarlijke situatie, zonder toegang tot werk en zorg.

Meermaals al werd Griekenland veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het land schendt het internationaal recht en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, door de erbarmelijke leefomstandigheden voor asielzoekers, het criminaliseren van asielzoekers, illegale pushbacks en vernederende behandelingen. Om deze reden stuurden andere EU-landen jarenlang geen asielzoekers terug naar Griekenland, onder het Dublin-verdrag.

De uitzichtloosheid in Griekenland deed Mahmoud Farajalah, ondertussen 23 jaar oud, opnieuw besluiten te vertrekken, in de hoop eindelijk veiligheid en een menswaardig bestaan te vinden. Drie jaar geleden kwam hij zo in België terecht, na een tocht die vijf jaar duurde, met intussen een grote impact op zijn mentaal welzijn.

‘Zijn leven was enorm hard. Al van jongs af aan moest Mahmoud het proberen te redden in erbarmelijke omstandigheden. Telkens stond hij er bijna helemaal alleen voor’, zegt zijn advocate Gloria Mweze Sifa.

Ergens thuiskomen

Mahmoud vroeg in België asiel aan. Verder reizen wilde hij niet meer. Hij wilde ergens thuiskomen.

Maar zijn aanvraag zal in totaal vijf keer worden geweigerd, omdat hij al een beschermingsstatuut heeft in Griekenland. Drie jaar duurde dit hele proces in ons land. Elke keer ging hij met zijn advocaat in beroep. Hij kreeg het bevel het grondgebied te verlaten. Zijn advocaat wierp meermaals op dat de psychiatrische zorg die hij nodig had Griekenland niet beschikbaar is.

Ondertussen werkte Mahmoud in het zwart in de Brusselse horeca om zijn familie in Gaza financieel te kunnen onderhouden. Vooral de laatste twee jaar, met een genocide die het leven onhoudbaar maakte, waren die inkomsten voor zijn familie broodnodig. Israël blokkeert al twee jaar hulpgoederen en noodzakelijke levensmiddelen. Aan voedsel, tenten, medicijnen, water en nog zoveel meer zijn er zoveel tekorten, en als er iets beschikbaar is, zijn de prijzen torenhoog. Dat maakte van Mahmoud een levenslijn voor zijn vader, moeder, drie broers en vijf zussen.

Diezelfde genocide drijft Mahmoud regelmatig naar de Beurs in Brussel, waar pro-Palestijns protest al meer dan twee jaar dagelijks plaatsvindt, met een duidelijke oproep voor het einde aan de gruwel in Gaza. Protest dat voornamelijk georganiseerd wordt door Palestijnse asielzoekers, die net zoals Mahmoud, familie hebben in Gaza.

Ze protesteren niet alleen tegen onrecht en de horror, ze maken er onlosmakelijk deel van uit. Het dagelijks protest is voor velen van hen het enige moment waarop ze hun verdriet en verontwaardiging kunnen uiten en samenhorigheid vinden. Gescheiden van hun familie, geliefden en volk, en verenigd in de hulpeloosheid, maakt van demonstreren de enige piste om ook maar iets aan de situatie te kunnen veranderen.

‘Genereus en warm’

Het laatste jaar verslechterde de mentale staat van Mahmoud aanzienlijk, vertelt zijn advocaat. Het leven in een oneindige onzekerheid over zijn asielstatus, de moeilijke leefomstandigheden en de vreselijke situatie waarin zijn familie zich bevindt, dreven hem al tot een eerste zelfmoordpoging.

Hij belandde in het ziekenhuis na een overdosis medicijnen. Er bleek nood aan een psychiatrische opname, met begeleiding en bescherming, maar daar had hij geen toegang toe. Nadat hij uit het ziekenhuis werd ontslagen, probeerde hij de draad weer op te pikken.

Onderweg naar de zitting over zijn vijfde asielaanvraag drie maanden geleden, werd hij opgepakt en overgebracht naar het gesloten detentiecentrum 127bis in Steenokkerzeel. Hij leerde er Anas Hmam kennen, een Marokkaanse medegedetineerde. Al snel werden ze vrienden. Hmam omschrijft Mahmoud als een warm en genereus persoon.

Toen Hmam werd overgeplaatst naar Merksplas, gaf Mahmoud hem een deel van het weinige geld dat hij nog had aan de bewakers met de vraag het aan Hmam te geven ‘zodat hij toch iets had’. ‘Die generositeit en dat warme gebaar, zal ik nooit vergeten’, vertelt Hmam erover.

Ook al zaten ze sindsdien in andere centra, de twee bleven via digitale weg in contact. Hmam maakte zich grote zorgen over zijn vriend. Voordien ging het al niet goed met Mahmoud, die vaak gestresst en nerveus was.

Het gesloten opvangcentrum was op de hoogte van zijn precaire mentale staat. Toch werd Mahmoud er soms in isolatie geplaatst. Telkens hij terugkeerde, ging het slechter met hem en oogde hij zichtbaar miserabel, vertellen zowel Hmam als Mweze Sifa, zijn advocaat.

En dan volgde het slechte nieuws elkaar in sneltempo op. Hij kreeg telefonisch van zijn broer te horen dat zijn moeder vermoord werd bij een Israëlische aanval. ‘Mahmoud was totaal verscheurd van verdriet’, zegt Hmam.

Samen met een vriend stelde Hmam daarop een brief op, gericht aan de directeur van het opvangcentrum met het verzoek tot een korte vrijlating, zodat Mahmoud kon rouwen om zijn moeder. Dat verzoek werd afgewezen en de al slechte mentale toestand van Mahmoud nam verder af.

Hij sliep slecht. Het opvangcentrum zou Mahmoud medicatie geven, waaronder Rivotril en Lyrica. Het gebruik van die medicijnen maakte zijn vriend Hmam nog ongeruster. Lyrica is een anti-epilepticum dat ook gebruikt wordt tegen zenuwpijn, angstgevoelens en gespannenheid. Het is verslavend, brengt ontspanning maar ook gevoelens van euforie. En het is ook een veelgebruikte drug voor mensen met symptomen van een posttraumatische stressstoornis.

Al in Griekenland komen veel asielzoekers ermee in aanraking. En eens het lichaam eraan gewend is, kunnen zware ontwenningsverschijnselen optreden.

Psycholoog met vertaalapp

‘Ik ben moe, mentaal moe. Nog nooit heb ik me zo gevoeld. Het enige wat ik zie zijn muren’, getuigt een andere Palestijnse asielzoeker over zijn detentie in een gesloten centrum. De jongeman werd vijf weken geleden gearresteerd tijdens het protest aan de Beurs. ‘Wat me ziek maakt, is dat ik niet veel weet over mijn zaak, of wanneer ik weg mag, of hoe lang ik hier moet blijven.’

Want ook zonder een precaire psychologische toestand is zo’n detentie mentaal zwaar. ‘Maar een gesloten detentiecentrum is al zeker geen plek voor iemand die met zelfmoordgedachten kampt’, zegt Mahmouds advocaat Mweze Sifa. ‘Hij had gehospitaliseerd moeten worden, zéker na het nieuws over zijn moeder. Zijn wereld stortte in. Iemand met het verleden en de gedachten van Mahmoud, en al zeker niet als er weet is van een eerdere zelfmoordpoging, mag je niet in isolatie zetten. Mahmoud had nood aan gespecialiseerde hulp.'

Mahmoud wist dat er voor mensen zoals hem in Griekenland geen kans op een waardig leven is.

Maar die kreeg hij niet. Hij bleef in het gesloten detentiecentrum. Daar is wel psychologische hulp voor handen, maar niet in het Arabisch, en al zeker geen psychiatrische hulp. Andere gedetineerden getuigen dat ze via een vertaalapp proberen communiceren met de psycholoog.

En dan volgde weer slecht nieuws. Op 6 oktober kreeg Mahmoud te horen dat zijn asielaanvraag voor een vijfde keer werd geweigerd. Uitgeprocedeerd. De kans dat hij het land zal worden uitgezet naar Griekenland is reëel. Maar Mahmoud wist dat er voor mensen zoals hem in Griekenland geen kans op een waardig leven is.

Mahmoud panikeerde. Vrienden getuigen dat hij enorm nerveus en neerslachtig was. In de nacht van 6 op 7 oktober pleegde hij uiteindelijk zelfmoord. Om 4 uur ’s nachts wordt zijn lichaam aangetroffen.

‘De stilte doodde hem’

Voor zijn familie, voor de mensen die hem omringden en Palestijnen in een gelijkaardige situatie kwam het nieuws binnen als een harde klap. Hmam probeert woorden te vinden voor wat hij als onrecht beschrijft.

‘Mahmoud werd hier opgesloten, niet voor een misdaad, maar omdat hij niet de juiste papieren heeft. Omdat hij een oorlog, een bezetting, een genocide ontvluchtte. En de Belgische staat beantwoordt dat met muren en tralies.'

‘Het systeem verpletterde hem. De stilte doodde hem.’

Vandaag, vrijdag 10 oktober wordt Mahmoud Farafjalah begraven in Schaarbeek. Vanuit de Palestijnse solidariteitsbeweging komt er een oproep tot protest, aan het gesloten detentiecentrum 127bis in Steenokkerzeel, nu zaterdag 11 oktober. ‘Hij had zijn moeder verloren’, klinkt het bij de organisatoren. ‘Hij vroeg om een vrijlating om te kunnen rouwen. Hij had geschreven. Hij had gesmeekt. De administratie negeerde hem. Het systeem verpletterde hem. De stilte doodde hem.’

Andere Palestijnse gedetineerden zijn ondertussen in hongerstaking gegaan, zeggen activisten. ‘Er is geen sprake van hongerstakers in het centrum’, laat Paulien Blondeel, woordvoerder van Dienst Vreemdelingenzaken, weten in een reactie. ‘Dit is een aangrijpende gebeurtenis en zowel de medebewoners als het personeel zijn heel erg aangeslagen. De emoties laaiden begrijpelijk hoog op, maar ons personeel deed er alles aan om de medebewoners zo goed mogelijk op te vangen. Momenteel is de situatie in het centrum rustig.’

De Move Coalition, een samenwerking tussen de ngo’s Caritas International, Ciré, Jesuit Refugee Service Belgium en Vluchtelingenwerk Vlaanderen, zet zich in om een einde te maken aan detentie van migranten. Geaccrediteerde medewerkers van de organisatie krijgen toegang tot de gesloten centra en hadden op die manier ook contact met Mahmoud.

‘Hij had duidelijk nood aan medische en psychologische hulp’, stelt de organisatie in een publieke verklaring. ‘De centra zijn in geen geval een veilige plek, en zeker niet voor mensen met een kwetsbaar profiel. De dood van Mahmoud staat niet op zichzelf het gaat helaas niet om de eerste zelfdoding in een detentiecentrum.’

In de dertig jaar dat België gesloten terugkeercentra heeft, meldt De Morgen, is er sprake van 19 overlijdens, waarvan 9 zelfdodingen. Move Coalition pleit al jaren voor betere toezichtmechanismen en een verbod op de opsluiting van mensen in een kwetsbare situatie. 'Zolang dergelijke detentie nog bestaat', tenminste. Want de organisatie ziet nog liever een einde van de praktijk van administratieve detentie om migratieredenen.

Aan 127bis wappert de naam van Mahmoud ondertussen op een spandoek. Erbij staat te lezen: ‘Vandaag is het Mahmoud, morgen iemand anders.’