Kan Moïse Katumbi de race naar het presidentschap in Congo winnen?

De arrestatie van Katumbi leek onafwendbaar, maar uiteindelijk verliet de politie haar stellingen onder druk van Monusco, de VN-blauwhelmen die in de de Democratische repuliek Congo gestationeerd zijn om toe te zien op vrede en veiligheid..

Het is maar zeer de vraag of er verkiezingen zullen zijn, in november. Niemand lijkt daar nog echt in te geloven. Daar zijn verschillende redenen voor, maar de belangrijkste is: de regering heeft systematisch de fondsen die de electorale commissie nodig had om de verschillende fazen van het proces te organiseren niet uitbetaald. Je kan dat in het beste geval een gebrek aan ownership van de regering over de verkiezingen noemen, maar eigenlijk is het een boycot.

Verkiezingen winnen door ze niet te organiseren

De Congolese overheid heeft verschillende kunstgrepen uitgeprobeerd om Kabila aan de macht te houden na zijn tweede en grondwettelijk laatste mandaat, maar heeft daarbij telkens in het zand gebeten. In september 2014 slaagde parlementsvoorzitter Aubin Minaku er niet in om een grondwetswijziging door het parlement te jagen, en in januari 2015 moest men onder druk van de straat een wetsvoorstel afvoeren dat de verkiezingen jaren vooruit schoof.

In 2014 werd het duidelijk dat Kabila er steeds moeilijker in slaagde om de informele netwerken en belangengroepen die samen zijn regime uitmaken bij elkaar te houden

Sindsdien is de strategie: aan de macht blijven door simpelweg de verkiezingen niet te organiseren. En dat werkt wel.

In 2014 werd het duidelijk dat Kabila er steeds moeilijker in slaagde om de informele netwerken en belangengroepen die samen zijn regime uitmaken bij elkaar te houden. In 2015 verlieten zeven steunpilaren zijn meerderheid waaronder Pierre Lumbi van MSR, Olivier Kamitatu van ARC, Gabriel Kyungu van UNAFEC en Charles Mwando Simba van UNADEF.

Zij vormden de G7 als nieuwe politieke beweging. Opvallend was ook dat Katanga, toch de provincie van Kabila’s vader en voorganger zich bijna unaniem tegen hem leek te keren. In september 2015 stapte ook de gouverneur van de inmiddels ontbonden provincie uit Kabila’s partij.

Moïse en de tocht door de woestijn

Moïse Katumbi heeft een aantal troeven in de race naar het presidentschap: in de zeven jaar dat hij Katanga leidde (2008-2015) ging de provincie erop vooruit. Of toch minstens haar hoofdstad Lubumbashi. Dit geeft Katumbi de positieve reputatie als man van de actie, iemand die de dingen wel gedaan krijgt.

Als steenrijk zakenman hangt er een aura van succes rond hem, hij heeft de looks en het geld om een campagne te organiseren. Hij is een populist die erg goed met de massa communiceert en bijzonder vlot overkomt. Maar hij heeft ook wel zwakke plekken.

Het feit dat Katumbi op korte tijd erg veel geld verdiend heeft, maakt hem juridisch kwetsbaar

Zo lijkt het niet evident dat de Congolese bevolking voor een derde president op rij uit Katanga gaat. Het feit dat hij op korte tijd erg veel geld verdiend heeft, maakt hem juridisch kwetsbaar. In de business community van Lubumbashi verwijt men hem ook zijn gulzigheid: hij zou zijn politiek mandaat als gouverneur gebruikt hebben om zijn economisch imperium uit te breiden.

Als Kabila in het afgelopen decennium moest opboksen tegen geruchten dat hij niet echt Congolees is, dan mogen we verwachten dat dit soort argumenten ook tegen Katumbi zullen worden uitgespeeld. Hij is de zoon van een Griekse Jood en een Afrikaanse vrouw uit het grensgebied tussen Congo en Zambia, en getrouwd met een Burundese… Dit gaat in een campagne tegen hem gebruikt worden.

Een belangrijke vraag blijft: heeft Katumbi de politieke talenten en de stalen zenuwen om in een complex land als Congo de brede politieke coalitie op de been te brengen en samen te houden die nodig is om het te halen van het Kabila kamp? Nogal wat insiders van de Congolese politiek twijfelen daaraan.

Verdeeldheid alom

Op dit moment staan zowel de meerderheid als de oppositie zwak in hun schoenen. De meerderheid heeft een niet onaardig deel van haar topfiguren zien weggaan, en blijft kampen met een gebrek aan coherentie in haar rangen. Het wantrouwen tussen de verschillende kopstukken die gebleven zijn, blijft groot.

Op dit moment lijken de hardliners aan zet, de groep mensen die er erg ver in willen gaan om Kabila aan de macht te houden. Dat zie je aan de toon van de verklaringen en in de officiële media, en in de repressie tegen opposanten, dissidenten en andere critici, met inbegrip in civiele maatschappij en pers.

Voorlopig is de belangrijkste verdienste van het Front Citoyen 2016 het feit dat het bestaat.

Maar ook de oppositie moet nog bewijzen dat ze kan overtuigen. Ze zal moeten uitpakken met een efficiënte structuur, liefst rond een eenheidskandidaat. In december 2015 werd het Front Citoyen 2016 opgericht, een brede coalitie voor het respect van de grondwet (en dus tegen uitstel van de verkiezingen en tegen een nieuw mandaat voor Kabila) maar voorlopig is de belangrijkste verdienste van het Front het feit dat het bestaat.

En vooral: de oppositie moet nog blijk geven van een visie. Een plan. Uitleggen wat ze met de macht gaat doen, gesteld dat ze die zou verwerven.

Laatste rechte lijn nog niet in zicht

Het politieke gebeuren in Congo lijkt een beetje op de helikopterbeelden die je ziet ter voorbereiding van een massasprint. Hectische bedrijvigheid, hoge snelheid en nogal wat gedrum: iedereen wil zich zo goed mogelijk positioneren.

Misschien heeft Katumbi zich wel te vroeg aan kop gezet

Met de bijkomende moeilijkheid in dit geval dat niemand zeker is dat de eindstreep die over vijf kilometer gepland is, daar effectief ook zal liggen. Misschien heeft Katumbi zich wel te vroeg aan kop gezet.

De geïrriteerde reacties van onder meer Vital Kamerhe en Félix Tshisekedi op Katumbi’s demarche wijzen in elk geval in die richting.