Nucleair akkoord met Iran: doorstaat Europees reddingsplan de praktijktest?

Nadat TOTAL, de Franse petroleumgigant, zich al eerder terugtrok uit Iran, laten nu ook de Franse autobouwer Renault en zijn directe concurrent de PSA Group weten hun bedrijfstakken in het land stop te zetten. De reden hiervoor is het onzekere investeringsklimaat in Iran, gezien Amerikaans president Trump besloot zijn steun voor het nucleair akkoord op te zeggen.

Federica Mogherini, hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken van de Europese Unie, benadrukte ook zonder de VS vast te blijven houden aan het akkoord. Hierbij krijgt ze de steun van China en Rusland. De vraag blijft echter of het akkoord ook zonder de VS stand kan houden.

Dat Iran zich daadwerkelijk aan het akkoord houdt, daarover is geen twijfel mogelijk.

Dat Iran zich daadwerkelijk aan het akkoord houdt, daarover is geen twijfel mogelijk. Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), een VN-organisatie, is belast met het toezicht op de afspraken. Het agentschap heeft tien keer formeel vastgesteld dat Iran zijn verplichtingen nakomt. De laatste keer in februari van dit jaar.

De reden waarom Washington zich unilateraal uit het akkoord terugtrekt, is dan ook eerder geostrategisch. ‘De Amerikanen weten ook wel dat de Iraniërs zich eigenlijk aan het akkoord houden, maar Trump en Netanyahu willen Iran straffen omwille van hun regionaal beleid in Jemen, Syrië en Irak’, zegt Sven Biscop, actief bij het Egmont Instituut en professor internationale betrekkingen aan de Universiteit Gent.

‘Een groot compromis tussen Saoedi-Arabië en Iran is wat er nodig is om de regio te stabiliseren’, zegt Biscop. De EU is volgens hem goed geplaatst om hier een voortrekkersrol in te spelen omdat ze diplomatieke contacten heeft met beide partijen. Toch nuanceert hij dit omdat elke compromis onmogelijk is zolang de VS eenzijdig de kant van de Saoedi’s kiest.

Financiële dominantie VS belemmert Europees reddingsplan

Export en import tussen Iran en de EU namen toe in de periode 2016-17, voor en na de inwerkingtreding van het akkoord, met 84 percent en 31 percent. In totaal goed voor meer dan 20 miljard euro. Italië, Frankrijk en Duitsland zijn Irans grootste Europese handelspartners.

De Trump-administratie zwaait met zware sancties, gekoppeld aan het extraterritorialiteitsprincipe om ervoor te zorgen dat buitenlandse bedrijven niet zonder meer kunnen blijven investeren in Iran. Als Europese banken of bedrijven handel drijven met Iran kunnen zij via hun Amerikaanse activiteiten boetes of sancties opgelegd krijgen.

De Europese Unie kondigde na de top in Sofia (Bulgarije) op 17 mei een blokkerings­bepaling aan die Europese bedrijven verbiedt gevolg te geven aan de Amerikaanse sancties of aan eventuele uitspraken van Amerikaanse rechtbanken. Zo’n Europees blokkeringsmechanisme is vrijwel uniek en het werd voordien enkel toegepast in 1996, nadat de VS extraterritoriale sancties hadden ingesteld tegen bedrijven die handel dreven met Libië, Cuba en Iran.

Of de bepaling ook effectief zal blijken is twijfelachtig. ‘De Europese blokkeringsbepaling zendt niet meer dan een politieke boodschap naar Washington, ze is onvoldoende om te belemmeren dat de VS de boetes oplegt’, schrijft Douglas Hengel, voormalig VS-topdiplomaat in een bijdrage op de website van de denktank The German Marshall Fund of the United States.

Onder andere de Franse autobouwer Renault en zijn directe concurrent de PSA Group, die instaat voor de productie van Citroën en Peugeot, maar ook de Franse petroleumgigant TOTAL kozen het hazenpad al in Iran.

Om het akkoord te redden wil de EU een aantal hinderpalen wegwerken door bijvoorbeeld de Europese Investeringsbank (EIB) Europese investeringen in Iran te laten ondersteunen. Zo kunnen middelgrote Europese ondernemingen makkelijker een lening krijgen om in Iran te investeren. Reuters meldt echter dat de bank erg verveeld zit met het voorstel, omdat ze sterk afhankelijk is van leningen op de Amerikaanse markt. Het voorstel van de Commissie zou kunnen betekenen dat de EIB onderhevig wordt aan Amerikaanse sancties.

De weinig daadkrachtige Europese blokkeringsbepaling en het geaarzel van de Europese Investeringsbank lijken erop te wijzen dat het Europees reddingsplan nog niet klaar is om de praktijktest te doorstaan. Het valt af te wachten of het Iraanse regime genoegen neemt met de halfslachtige Europese garanties.

Iraanse honger naar euro’s wordt steeds groter

Iran heeft nood aan harde buitenlandse valuta om zijn economie draaiende te houden. Het land verkrijgt deze voornamelijk door de export van aardolie. Op de internationale markt wordt aardolie hoofdzakelijk verhandeld in dollars. Iran doet er alles aan om minder afhankelijk te worden van de dollar. Al in april dit jaar kwamen India en Iran tot een akkoord dat India voortaan voor Iraanse aardolie zou betalen in euro in plaats van in roepie. Ook communiceert het Iraanse regime vanaf april de wisselkoers met de Iraanse rial in euro, in plaats van in dollar.

Op een gezamenlijke persconferentie met de Iraanse minister voor Energie op 19 mei verzekerde Eurocommissaris voor Energie en Klimaat Miguel Arias Cañete dat de EU er alles aan zal doen haar handelsstromen met Iran te onderhouden en zelfs uit te breiden, zolang Iran zich houdt aan het akkoord. Er doen geruchten de ronde dat de EU Iran voortaan ook in euro gaat betalen. Dat meldde alvast Sputnik, een Russisch staatsmedium.

Thijs Van de Graaf, professor aan de Universiteit Gent en gespecialiseerd in energiepolitiek denkt niet dat het zo ver zal komen. ‘De VS spelen met vuur. Zelf importeren ze geen aardolie uit Iran, dus als ze Iran willen treffen moeten ze sancties opleggen aan de afnemers.’ China, India en de EU zijn de belangrijkste importeurs van Iraanse aardolie. ‘De VS hebben een enorm voordeel, het land is monetair en financieel nog steeds de belangrijkste grootmacht.’

De allesoverheersende positie van de Amerikaanse dollar zorgt ervoor dat geen enkel Europees bedrijf het aandurft in te gaan tegen de almacht van de VS.

Volgens cijfers van Eurostat uit 2016 wordt 85,5 percent van alle aardolie en petroleumproducten verhandeld in dollar, de euro heeft slechts een aandeel van 13,7 percent. Meer dan 60 percent van de 11 biljoen dollar aan globale valutareserves worden door centrale banken beheerd in dollar. De allesoverheersende positie van de Amerikaanse dollar zorgt ervoor dat geen enkel Europees bedrijf het aandurft in te gaan tegen de almacht van de VS. De gevolgen zouden fataal zijn: afgesneden worden van de meest liquide valutamarkt ter wereld.

Als de VS het financiële systeem domineert, welke waarde heeft de belofte van Cañete dan nog? ‘De wereldwijde aardoliemarkt functioneer als een soort van veilingsysteem. Als het voor de EU onmogelijk wordt gemaakt om Iraanse aardolie te kopen, bestaat de kans dat Iran gewoon meer vaten zal verkopen aan zijn Aziatische partners. Sancties zijn enkel efficiënt wanneer er consensus bestaat in de internationale gemeenschap, dat was zo bij het aardolie-embargo in 2011, maar is momenteel helemaal niet het geval’, verklaart Van de Graaf.

Europese rode lijn

‘Wij Europeanen hebben ook rode lijnen, het zijn niet alleen de Amerikanen die hun eisen aan ons mogen communiceren,’ zegt Biscop. Hij wijst erop dat de EU zich niet mag laten intimideren en gebruik moet maken van de toch redelijk uitzonderlijke situatie dat alle lidstaten op één lijn zitten. Ook Tom Sauer, professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen, klinkt verontwaardigd. ‘We gaan toch niet opnieuw over ons heen laten lopen?’

Betekent dit nu het einde van de trans-Atlantische alliantie? ‘Kijk naar dit dossier, maar ook naar het invoeren van Amerikaanse importheffing op Europees staal. Ik vraag me inderdaad af in welke mate we nog over een bondgenootschap kunnen spreken’, zegt Sauer.

Biscop laat zich gematigder uit. ‘Dit toont vooral aan dat we in een nieuwe internationale context zitten waarbij ad hoc partnerschappen worden aangegaan. Dat we in dit dossier op dezelfde lijn zitten als China en Rusland wil niet zeggen dat we plotsklaps met deze staten een nieuwe alliantie aangaan.’