Oekraïense crisis hertekent wereldwijde energiepolitiek

De Russische en Europese economieën zijn al jaren op elkaar aangewezen. De Europese Unie importeert jaarlijks honderden miljoenen ton aan ruwe olie en aardgas en maar liefst een derde van haar energievoorraden komt uit Rusland. Het grootste deel daarvan wordt via pijpleidingen door Oekraïne aangevoerd. De Russen profiteren dan weer voluit van de winsten die deze overeenkomsten genereren. Ondanks de aangekondigde diversificatie is de Russische economie nog steeds erg verouderd en de overheid leunt zwaar op de energie-inkomsten. Maar liefst de helft van het jaarlijkse overheidsbudget hangt er vanaf.

Rusland is dan ook verplicht gas en olie te leveren. Het is sterk op de EU gericht en veel infrastructuur dateert nog uit Sovjettijd. Bovendien beschikt het niet over de middelen om op grootschalige wijze aan het Verre Oosten te leveren. Daar komt nu verandering in. De Oekraïense crisis drijft de spanningen tussen de EU en Rusland op de spits en sancties zouden de eigen economieën schade berokkenen. Beide machtsblokken willen dan ook de impasse doorbreken. De crisis drijft grootschalige investeringen in een stroomversnelling.

Yamal, het “einde van de wereld”

Rusland richt zijn blik op China, dat met zijn groeiende economie, miljardenbevolking en beperkte grondstoffen veel potentieel heeft als handelspartner. In Yamal, een schiereiland ten noorden van Moskou dat in de lokale taal “het einde van de wereld” betekent, zijn miljardenwerken van start gegaan. Noordelijke vaarroutes worden door de opwarming van de aarde gemakkelijker bevaarbaar en Rusland wil vanuit Yamal vloeibaar aardgas door de Beringstraat naar China verschepen.

Rusland beschikt over zo’n 30.000 miljard kubieke meter aardgas en de Aziatische recordprijzen zijn onweerstaanbaar. Rusland zou op termijn dan ook een vierde van zijn gasvoorraden naar Azië willen verschepen. China en Rusland tekenen volgende maand ook nog een gasdeal die de weg vrijmaakt  voor een nieuwe pijpleiding. De leiding zou jaarlijks 38 miljard kubieke meter gas moeten verschepen.

Kaukasus

De Europese Unie is ondertussen even hard bezig haar energie-aanvoer te diversifiëren. De EU wil komaf maken met haar afhankelijkheid van Rusland en de Europese leiders zien heil in twee oplossingen: meer gas importeren via de Kaukasus en overschakelen naar grootschalige schaliegasontginning.

Kazachstan is bereid meer gas te exporteren. Het is de grootste economie van Centraal-Azië en is net als Rusland sterk afhankelijk van energie-export. Een groot deel van zijn uitvoer verloopt via Russische pijpleidingen. Al valt het land binnen de Russische invloedssfeer, het wil niet de dupe worden van het Oekraïense conflict en is dan ook begonnen met de uitbouw van zijn tankervloot op de Kaspische Zee. Een contract met Azerbeidzjan zou ervoor zorgen dat het gas via pijpleidingen door Georgië en Turkije naar Europa verscheept wordt.

Het land kampt echter met interne stabiliteitsproblemen en het overheidsapparaat is lang niet altijd even betrouwbaar. Nieuwe gasvelden zoals in Kashagan lopen vertraging op. De toegenomen uitvoer zou ook niet volstaan om te voldoen aan de Europese vraag.

Fracking

Daarom focust Europa zich, met Polen en het Verenigd Koninkrijk op kop, op schaliegas. Schaliegas heeft volgens voorstanders al voor een economische boom gezorgd in de VS en zou een valabel alternatief zijn met de grote voorraden in Polen en Duitsland. Volgens milieuorganisaties tast de ontginning echter bodemwater aan en veroorzaakt ze zelfs kleine aardbevingen.

In Nederland werden al projecten na protesten van de lokale bevolking afgebroken. Bij de ontginning (ook wel fracking genoemd) komt ook één van de meest potente broeikasgassen, methaan, in grote hoeveelheden vrij. Methaan is over een periode van honderd jaar een vierendertig keer krachtiger broeikasgas dan koolstofdioxide. En over de kortere periode -die cruciaal is om een desastreuze opwarmingsspiraal te vermijden- is het zelfs 86-100 maal krachtiger.

Volgens Naomi Klein, auteur van de Shockdoctrine en No Logo, past schaliegas alleen maar in het kraam van de energiesector. Die zou grote winsten op het oog hebben en het zou decennia kosten om de installaties efficiënt op te zetten.

De VS zien in de crisis trouwens een kans om hun schaliegas aan Europa te slijten, en er zijn dan ook twee wetsvoorstellen ingediend om het gas via de Atlantische Oceaan te verschepen. Zoals Cory Gardner, een Republikein en voorstander van de wetten het stelde: ‘Je verzetten tegen deze wetgeving is zoals bij een 9/11 oproep  van vrienden en bondgenoten ophangen.’ Schaliegas moet van de VS een energieleverancier in plaats van importeur maken. De kostprijs van het Amerikaanse gas zou voor Europa wel drie keer zo hoog uitvallen als de huidige Russische prijs. En bovendien remt het een grootschalige -en volgens velen noodzakelijke- investering in hernieuwbare energie alleen maar af.