Dossier: 
De Braziliaanse president kiest voor militarisering in plaats van gezondheidszorg

Onder Bolsonaro wordt gezondheidszorg een vorm van geweld

Mídia NINJA (CC BY-NC 2.0)

Tijdens protest in 2019 tegen de inname van inheems grondgebied

Op zondag 9 augustus vragen actievoerders wereldwijd aandacht voor de precaire situatie van de inheemse bevolking in Brazilië. Met de Indigenous Emergency Action wordt gewezen op de ontbossing van het Amazonewoud, die onder Bolsonaro met 98 procent toenam, maar ook de nefaste impact die de pandemie op minderheden in Brazilië heeft.

De actiegroep Brazil’s Indigenous People Articulation (APIB) is de drijvende kracht achter de Indigenous Emergency Action. De maracá, een muziekinstrument dat traditioneel ingezet werd bij oorlog en feest, wordt het symbool van de actie. De actievoerders hopen dat het protest zo in de hele wereld zal doorklinken.

Het aantal coronaslachtoffers in Brazilië wordt met de dag zorgwekkender. Vooral de bezorgdheid over de inheemse gemeenschappen in het Amazonewoud is groot. Zo zouden op 20 juli volgens officiële cijfers 7946 bevestigde gevallen en 177 doden geteld zijn binnen de inheemse gemeenschappen.

Maar die cijfers staan ter discussie. Er zijn ernstige vragen gesteld over de officiële registratie van COVID-19-besmettingen en -doden in Brazilië. APIB, de organisatie achter het protest van zondag, lanceerde daarom al in mei een nationaal comité dat in direct contact staat met de stammen in het Amazonewoud. Op die manier worden dagelijks cijfers bijgehouden. Op 6 augustus meldde het APIB 22.656 besmettingen, 639 doden en 148 getroffen gemeenschappen.

Ook de onderzoeksinstelling Fiocruz rekende uit wat de kansen zijn op overlijden door COVID-19. Uit die cijfers blijkt dat vooral minderheden risico lopen. Inheemse Brazilianen zouden 48 procent kans lopen om te overlijden bij een besmetting met COVID-19. Voor de zwarte gemeenschap, die veelal in favela’s in de steden woont, is dat 36 procent. Brazilianen met een gemengde huidskleur lopen 40 procent kans terwijl dat voor blanke Brazilianen 28 procent is.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Het coronavirus is voor vele minderheden in Brazilië slechts een nieuwe bedreiging in een lange reeks. Zowel de inheemse gemeenschappen in de Amazone, als de zwarte en armere Brazilianen in de favela’s zagen sinds het aantreden van Bolsonaro hoe hun levensomstandigheden steeds op agressievere manier onder druk kwamen te staan.

Ontbossing en vervuiling van hun levensader

Al langer weerklinkt het protest voor het behoud van het regenwoud, dat hun levensader is. Onder Bolsonaro zagen ze hoe het reeds kwetsbare land steeds agressiever ontbost werd en delen ervan geprivatiseerd werden.

Bolsonaro had in de aanloop van de verkiezingen in 2018 nochtans beweerd het land van de inheemse Brazilianen onaangeroerd te laten. Toch werden in april 2020 alleen al 72 certificaten aan privéboerderijen toegekend. Die komen nu op land waar inheemse gemeenschappen officiële erkenning voor aanvroegen. In dat proces ontbreekt alleen nog de presidentiële goedkeuring.

In 2012 had FUNAI, de overheidsdienst voor de bescherming van inheemse gemeenschappen, daarom nog een decreet uitgevaardigd. Dat moest ervoor te zorgen dat die gebieden in afwachting van de presidentiële goedkeuring niet door privé-eigenaars kon opgekocht worden. Maar op 22 april kwam er een nieuw decreet, die de bescherming ongedaan maakte. Sindsdien is het mogelijk om land dat door inheemse gemeenschappen wordt geclaimd, te privatiseren.

Vooral veeteelt, goudontginning en sojateelt zetten het leefgebied van de gemeenschappen onder druk, vertelt Alessandra Korap. Ze is Munduruku-stamhoofd en voorzitster van hun belangenbehartiger Pariri Association.

De sojateelt zorgt ervoor dat er veel kwik in het drinkwater van de Munduruku terecht komt. Daarnaast was er al de bouw van een hydro-elektrische dam en de aankondiging van een nieuwe spoorlijn om de goederen uit die industrieën uit het regenwoud te transporteren. Beiden bedreigen het ecosysteem en gaan gepaard met het ontheemden van lokale gemeenschappen. ‘Er wordt wel gezegd dat dit allemaal op een ecologische manier kan, maar er wordt nog steeds regenwoud voor ontbost’, meent Korap.

‘De planeet leeft alleen waar er bossen zijn. Het bos, het water, voedt de planeet. Daarom moeten inheemse volkeren worden gerespecteerd.’

Verschillende inheemse stammen ontwikkelden daarom een eigen strategie om zoveel mogelijk land te beschermen tegen de oprukkende industrialisering. Een ‘retomada’ noemen ze het, letterlijk ‘een herneming’, waarbij ze zelf actief hun leefgebied uitbreiden. Want het Amazonewoud is voor hen niet alleen een bron van leven, maar ook heilig. De Munduruku geloven dat ze reïncarneren in het woud, waardoor ze er omringd zijn door heilige plekken. Als dat heilige gebied vernield wordt, blijven ze rusteloos achter, stelt Korap.

Toch benadrukt Korap ook: het belang van het regenwoud overstijgt dat van haar eigengemeenschap. ‘De planeet leeft alleen waar er bossen zijn. Het bos, het water, voedt de planeet. Daarom moeten inheemse volkeren worden gerespecteerd.’

Na boskap en monocultuur, nu ook COVID-19

Voor noodgevallen hadden de inheemse gemeenschappen uitgeruste gezondheidscentra, vertelt Korap. Die werden door stamhoofden gerund. Tijdens de lockdown werden die volgens het stamhoofd opgedoekt. De Munduruku moesten daardoor grotendeels terugvallen op natuurlijke middelen in de strijd tegen COVID-19. Om aan beademingstoestellen te geraken, moesten ze zelfs aankloppen bij ngo’s.

Critici en activisten beschuldigen Bolsonaro ervan een bewuste strategie uit te voeren. Bolsonaro stelt inheemse Brazilianen voor als vagebonden, die niets bijdragen aan de staatskas, vertelt Ali Rocha. Ze is activist bij Brazil Matters en staat vanuit Londen vooraan in het protest tegen de president. Zo gebruikte Bolsonaro begin juli zijn veto bij een wetsvoorstel om drinkwater en noodhulp te voorzien aan de inheemse gemeenschappen. De reden? De noodhulp zou “indruisen tegen het algemene belang”, “te kostelijk zijn” en geen “garanties voor nieuwe inkomsten opleveren”. ‘We willen niet bedelen’, vertelt Korap. ‘Maar wel het respect om te kunnen leven volgens onze cultuur. We willen onze kinderen leren vissen en hen onze manier van leven doorgeven.’

Bovendien vertelt het stamhoofd hoe ze de dreiging van het virus aanvankelijk onderschatten, door de gebrekkige informatie die erover werd gegeven. ‘We begrepen eerst de ernst niet. Schepen meerden bij ons aan en de bemanning wandelde in onze winkels binnen zonder handschoenen of mondmaskers. Daardoor waren we niet gealarmeerd. Leden van onze gemeenschap die Bolsonaro op televisie zagen, vertelden dat we niet bang moesten zijn en dat bescherming niet nodig was.’

De Munduruku verloren ondertussen 14 leden aan COVID-19. De meesten van hen waren oude stamhoofden, die vaak als de “bibliotheken” van het regenwoud worden beschouwd. Zo verliezen de Munduruku jaren aan kennis en hun boegbeelden die hen bij de overheden vertegenwoordigen.

Geen gezondheidszorg in regenwoud? Dan maar naar de stad

Door de ontmanteling van hun eigen gezondheidscentra, moeten de inheemse Brazilianen vaak uitwijken naar de steden. Daar wacht opvang binnen de publieke gezondheidszorg, maar ook die is niet veilig onder Bolsonaro. Want voor de pandemie werd al ernstig bespaard op de publieke gezondheidszorg. Zo werd in 2019 20 miljard Braziliaanse real, ruim 3 miljard euro, aan investeringen in gezondheidszorg geschrapt. En dat is vandaag, in volle pandemie, ernstig voelbaar.

Om de toestroom in de ziekenhuizen op te vangen, richtten lokale overheden interimziekenhuizen op. The Brazilian Report, een onafhankelijk online medium, berichtte in juni hoe overheidsfunctionarissen die ziekenhuizen op agressieve wijze kwamen inspecteren. Daarnaast zou Bolsonaro burgers zelfs hebben opgeroepen om de ziekenhuizen binnen te treden en te filmen of de nood wel degelijk zo hoog zou zijn als gezegd zou zijn.

Op 26 juli hief Bolsonaro de lockdown in Brazilië op, maar op dat moment telde het land al meer dan 86.000 doden.

‘We hebben elke dag een George Floyd’

Maar het zijn niet alleen de inheemse Brazilianen die de grootste slachtoffers zijn van COVID-19. ‘Het straatbeeld van de favela’s is ingrijpend veranderd’, vertelt studente verpleegkunde Isabela Gomes. Ze woont in de favela Alto do Coquerinho in Salvador. ‘Mensen hebben honger en vechten om te overleven.’

‘Er wordt eten uitgedeeld, maar de allerarmsten riskeren daar vandaag hun gezondheid mee omdat ze daarvoor dagelijks moeten samentroepen.’

‘Er wordt eten uitgedeeld, maar de allerarmsten riskeren daar vandaag hun gezondheid mee omdat ze daarvoor dagelijks moeten samentroepen. Daarnaast zijn de uitkeringen die gegeven worden zo schaars, dat velen ondanks de pandemie nog steeds moeten gaan werken om in hun basisbehoeften te kunnen voorzien’, gaat Gomes verder.

Ook haar vertrouwen in de publieke ziekenhuizen is laag. Ze worden overspoeld met zieken en zijn onderbemand, zegt ze. Daardoor moeten dokters gehaast omgaan met patiënten. ‘In theorie heeft iedereen uit de favela’s recht op gezondheidzorg, maar in de praktijk is het vooral de vraag wat die zorg precies inhoudt.’

Mídia NINJA (CC BY-NC 2.0)

‘Wij hebben elke dag een George Floyd’, klonk het ook in de Braziliaanase favela’s.

En behalve COVID-19 en de grote ongelijkheid in toegang tot gezondheidszorg, nam in de favela’s ook het politiegeweld toe, vertelt Ali Rocha vanuit Londen. ‘Wij hebben elke dag een George Floyd. Veel zwarte vrouwen kiezen er zelfs bewust voor om geen kinderen te krijgen.’

Zo is er het verhaal over Joao Pinto, een week voor de dood van Floyd. Volgens The Guardian zou de politie het huis van zijn neefje zijn binnengestormd, in een favela van Rio de Janeiro. Pinto was er met 7 leeftijdsgenoten aan het spelen en werd neergeschoten bij de raid. De politie zou daarna geweigerd hebben om hem naar het ziekenhuis te brengen. Zijn ouders troffen hem, na een dag zoeken, 25 kilometer verder aan.

‘Veel zwarte vrouwen kiezen er zelfs bewust voor om geen kinderen te krijgen.’

Ook Human Rights Watch waarschuwde in juni dat 75 procent van de slachtoffers zwart is. Bovendien meldt de mensenrechtenorganisatie dat tijdens de lockdown gemiddeld 6 politiemoorden per dag werden geregistreerd.

Onder de hashtag #NinguemSoltaAMaoDeNinguem, ofwel ‘Iedereen houdt zijn handen samen’ verenigen LGBTQ+, inheemsen, armen, zwarten en vrouwen zich al langer in de strijd tegen Bolsonaro. Ze noemen zijn politiek een “necrofiele politiek”, omdat zijn beleid moord zou normaliseren.

Ook het regenwoud is een gevaarlijke plek geworden, zegt Alessandra Korap. Landbezetters zouden volgens haar zelfs bewapend worden door de overheid.

Studente Isabela Gomes vindt dat elke vorm van herstelbeleid vandaag onderdoet voor het economische beleid. Ze stelt dat de voedselprijzen zo fel stegen, dat zelf eten in de favela’s een luxe werd. Een uitkering kan volgens haar nog net de basisbehoeften dekken.

‘Het is niet omdat wij in de favela’s wonen dat er geen verschillen tussen ons bestaan’, aldus Isabela Gomes. ‘Zij die beter af zijn zorgen ervoor dat er eten is voor de allerarmsten — maar daar moeten deze dan voor samentroepen, waardoor ze nog meer kans lopen op besmetting. Op federaal niveau beweegt er zo weinig dat het aan lokale overheden is om in te grijpen. Onze werkelijkheid wordt surreëel.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.