Oppositieleider Sam Rainsy: ‘Wij hebben een reddingsplan voor Cambodja’

Vorige zaterdag kwamen 200 Cambodjaanse expats in de schaduw van Disneyland Parijs naar een sprookje luisteren. Oppositieleider Sam Rainsy stelde in Marne-la-Vallée een nieuwe politieke beweging voor die de democratie in Cambodja moet herstellen. Of die fantasie ooit werkelijkheid wordt, is op dit ogenblik erg twijfelachtig.

Wanneer Sam Rainsy het podium opstapt, juicht de diaspora hem luid toe. Hij wordt beschouwd als de politieke leider die een einde zal maken aan de 33 jaar durende heerschappij van de autoritaire premier Hun Sen. Voor het zover is, moet hij nog grote obstakels overwinnen. Want Hun Sen is niet van plan de macht af te geven. Maar dat kan in Parijs de pret niet drukken.

De leider spreekt krachtig en zelfverzekerd. ‘Hun Sen zal niet ontsnappen aan zijn lot. Hij klampt zich wanhopig vast aan de macht. Hij zal zijn tegenstanders blijven vermoorden en zijn land blijven vernietigen. Hun Sen, jouw spel zal snel gedaan zijn als je zo blijft doorgaan. Want ik, Sam Rainsy, sta klaar om deze beweging te leiden en het land te redden!’ 

Het daverende applaus benadrukt zijn immense populariteit bij de diaspora.

Ballingschap

Sam Rainsy (68) leeft sinds 2015 in zelfopgelegd ballingschap. Hij is de medeoprichter en voormalige partijleider van de Cambodia National Rescue Party (CNRP), de enige echte oppositiepartij die het kan opnemen tegen de Cambodian People’s Party (CPP) van Hun Sen. Hij ontvluchtte Cambodja toen hij beschuldigd werd van laster en aansporing tot geweld. Die rechtszaak werd door waarnemers als politiek geïnspireerd beschouwd.

Sindsdien heeft de regering de democratische vrijheden van de Cambodjanen nog meer beperkt. Kem Ley, een politiek activist, werd in Phnom Penh vermoord. Kem Sokha, de opvolger van Sam Rainsy, wordt beschuldigd van landverraad en zit in de gevangenis. De CNRP werd ontbonden. Kritische kranten en radiostations zijn gesloten. Ngo’s die wantoestanden aanklaagden: verboden.

‘Hun Sen heeft schrik van eerlijke verkiezingen’, zegt Sam Rainsy na de voorstelling van zijn CNRM, de Cambodia National Rescue Movement. ‘Hij durft ons niet aan, daarom heeft hij onze partij ontbonden. Maar zonder oppositie kunnen er geen verkiezingen zijn.’ Hij leidt nu een beweging en niet langer een partij. ‘Een beweging is meer anoniem, iedereen kan er deel van uitmaken en we kunnen ondergronds werken.’

Raketwerpers

De recente geschiedenis van Cambodja loopt samen met de biografie van Sam Rainsy. Zijn familie behoorde ooit tot de politieke elite, zijn vader was vice-premier in de jaren ‘50. Hij werd vermoord toen hij een oppositiepartij wilde oprichten. Zijn moeder zat in de cel. Als kind vluchtte Sam Rainsy al twee keer naar Frankrijk. Hij overleefde in 1997 een aanslag die 16 levens eiste.

Sam Rainsy is in Cambodja nog steeds erg populair, ondanks zijn afwezigheid.

De oppositieleider slingerde van minister naar persona non grata en weer terug. Hij werd verschillende keren aangeklaagd voor verzonnen feiten en dan weer gepardonneerd. Maar deze keer klinkt Hun Sen echt boos. ‘Als hij zich ergens in Azië laat zien, val ik hem aan met raketwerpers.’ Dat zei de premier bijna gelijktijdig met de officiële start van de CNRM. De nieuwe beweging is al illegaal verklaard in Cambodja.

Die reactie van de regering is geïnspireerd door zelfbehoud. De CNRP haalde in 2013 bijna de meerderheid in het parlement. En vorig jaar boekte ze fors vooruitgang met lokale verkiezingen. In juli staan er parlementsverkiezingen op de agenda, de CNRP leek tot voor kort de gedoodverfde (morele) winnaar. En Sam Rainsy is in Cambodja nog steeds erg populair, ondanks zijn afwezigheid.

Maar sommigen stellen vragen over zijn populisme. Wanneer hij in het Khmer spreekt, gebruikt hij confronterende taal over Vietnam, een vermeende vijand van Cambodja. Die kritiek wuift Sam Rainsy weg. ‘Onze buurlanden hebben ons willen annexeren. Maar wij willen een verzoening zoals Frankrijk en Duitsland na 1945. Tegelijk zijn we ook een patriottische beweging, we zijn fier op onze Khmer cultuur. We moeten ons verdedigen tegen buitenlandse bedreigingen’, klinkt het ietwat dubbelzinnig.

Hulp van Duitse CDU

In Marne-la-Vallée knikt het publiek goedkeurend wanneer Sam Rainsy zegt dat alles beter wordt als hij Hun Sen van de troon kan stoten. Maar critici betwijfelen of hij een solide plan heeft. Cambodjaanse instellingen zoals leger en justitie zijn stevig in handen van de CPP. De economie groeit fors in de hoofdstad, maar op het arme platteland is er geen elektriciteit. Corruptie is wijdverspreid, net zoals het wantrouwen van burgers tegenover de staat.

Sam Rainsy gelooft wel in een snelle transformatie. ‘We hebben een gedetailleerd programma. De Duitse partijen CDU en FDP hebben ons daarmee geholpen. Die hebben daar veel ervaring mee. Wij hebben in tegenstelling tot Hun Sen geen ervaring met moord, corruptie en plunderingen. Wij hebben wel competente mensen.’

Bovendien rekent de CNRM op de hulp van Europa. André Gattolin is een van de weinige niet-Cambodjaanse gasten in Marne-la-Vallée. Hij is senator voor “La République en marche!”, de partij van president Macron. ‘Europa kan Cambodja helpen’, zegt Gattolin. ‘En Frankrijk heeft de plicht om te helpen, wegens zijn historische banden met het land.’

‘Cambodja geniet van het “Alles Behalve Wapens”-akkoord (ABW) van de Europese Unie. Ze kunnen daardoor alle producten verkopen op de Europese markt, zonder beperkingen en zonder taksen’, legt de senator uit. De EU zou dat akkoord kunnen annuleren, wat een ramp zou betekenen voor de Cambodjaanse textielindustrie.

Westerse sancties

Sam Rainsy lobbyt bij verschillende Europese instellingen. In december heeft het Europees Parlement een resolutie goedgekeurd die de Europese Commissie vraagt om actie te ondernemen. Het ABW-akkoord heeft een mensenrechtenclausule, de Commissie moet bekijken of die nog gerespecteerd wordt.

‘De EU is de belangrijkste markt voor de Cambodjaanse textielexport, niet China. Dat weet Hun Sen. En alleen de steun van de EU en de VS kan hem legitimiteit geven.’ 

Dan blijft de vraag of Hun Sen zich laat intimideren door westerse sancties. China investeert miljarden dollars in Cambodja, zonder clausules. Sam Rainsy reageert vol vertrouwen. ‘De EU is de belangrijkste markt voor de Cambodjaanse textielexport, niet China. Dat weet Hun Sen. En alleen de steun van de EU en de VS kan hem legitimiteit geven. En voor die steun heeft hij democratische verkiezingen nodig. Daarom is hij bang.’

In de conferentiezaal van Disneyland gelooft iedereen in de toverkracht van CNRM. “Wij moeten het doen. In de politiek ben je geen waarzegger, maar een waardoener”, zegt Sam Rainsy. Na het applaus wordt er gedanst en gezongen op de tonen van een oud Cambodjaans popliedje. Dan gaat iedereen weer naar zijn banlieu.

Sam Rainsy schreef in zijn memoires “We Didn’t Start the Fire” over zijn vermoorde vader Sam Sary. Zijn onvermogen om een functionerende oppositie te creëren, legde een groot gebrek aan politieke cultuur bloot. ‘Het concept van een loyale en legitieme oppositie werd toen niet aanvaard.’ 

De vraag is of de omstandigheden nu anders zijn.