Israël plant snelle en officiële annexatie van Palestijnse grond
‘Palestijnen zijn geen potloodlijnen die je kan weggommen’
Het bleef tot nu opvallend stil rond de Israëlische plannen voor de unilaterale annexatie van Palestijnse grond. Ook al treedt die internationale rechtsregels met de voeten. Wordt Europa eindelijk wakker, of blijft het bij lauwe veroordelingen aan het adres van Israël? En wat betekent die annexatie concreet? MO* zocht het voor u uit.
Spandoeken van een kolonistenorganisatie in Jeruzalem. ‘Netanyahu heeft zijn ideeën duidelijk herzien door Trumps plannen.’
REUTERS/Ammar Awad
Nu hij eindelijk een regering heeft, wil de Israëlische premier Netanyahu zo snel mogelijk aan de slag met zijn verkiezingsbelofte: het annexeren van Palestijnse grond. Wat de Palestijnen nodig hebben, zo zeggen experten aan MO*, is een grote verzetscampagne met steun uit het buitenland. Maar daar blijft het voorlopig opvallend stil.
Na zeventien maanden onderhandelen laat premier Netanyahu er geen gras over groeien. Hij beloofde Palestijns grondgebied op de Westelijkse Jordaanoever formeel te annexeren en dat moet een prioritaire regeringsopdracht worden.
Het coalitieakkoord tussen de Likoed-partij van premier Netanyahu en centrumfiguur Benny Gantz is duidelijk. De annexatieplannen worden op 1 juli voorgelegd aan het nieuwe kabinet, en daarna aan het Israëlische parlement. Ze zijn gebaseerd op het zogenaamde vredesplan van de Amerikaanse president Donald Trump,
Of Netanyahu de plannen van Trumps Akkoord van de Eeuw nauwgezet zal volgen, is nog onduidelijk. Maar voorlopig gaan waarnemers ervan uit dat Netanyahu er zijn zinnen op heeft gezet om ongeveer dertig procent van de Westelijke Jordaanoever bij Israël in te lijven. Israël mikt op de annexatie van nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en een groot stuk van de Jordaanvallei, de vruchtbare strook tussen Jordanië en de rest van de Westelijke Jordaanoever.
Netanyahu wil nu snel formeel nederzettingen inlijven bij Israël, volgens het plan van VS-president Trump: op de Westelijke Jordaanoever en een groot stuk van de Jordaanvallei (de strook die vanaf de Dode Zee tot aan Jenin loopt).
Kaart uit het plan ‘Peace to prosperity’
Het annexatiebeleid van Israël is een flagrante inbreuk op het internationaal recht. Dat verbiedt annexatie (de inlijving bij het eigen grondgebied) en grondveroveringen, onder meer via VN-resolutie 242 uit 1967. Toch blijft het stil op het internationale politieke toneel.
Waarom is dat? En hoe reageren de Palestijnen zelf? Welke impact heeft die formele annexatie van hun grondgebied, dat toch al werd bezet en de facto geannexeerd? MO* legde deze vragen voor aan drie experten: Shawan Jabarin, Lubnah Shomali en Martin Konecny.
Waarom gaat Israël juist nu over tot officiële annexatie?
‘Annexatie was lang onbespreekbaar en onaanvaardbaar voor Israëls belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten’, zegt Martin Konecny van de denktank European Middle East Project. ‘Enkel in de marges van politiek rechts in Israël, zoals bij de partij van Naftali Bennett (Nieuw Rechts, red.), leek het idee te bestaan om Palestijns grondgebied te annexeren dat sinds 1967 was bezet.’
‘Netanyahu heeft zijn ideeën duidelijk herzien door Trumps plannen.’
Maar de annexatiepiste kreeg de laatste tien jaar meer aanhang in het bredere politieke veld in Israël, ook al tijdens de laatste ambtstermijn van Trumps voorganger Barack Obama. En toen kwam Trump, die de Amerikaanse positie tegenover Israël dramatisch veranderde.
Dat veranderde ook de houding van de Israëlische premier Netanyahu, zegt Konecny. ‘Netanyahu werd voordien omschreven als een “voorzichtige” politicus, iemand die eerder gradueel te werk ging in zijn nederzettingenplannen en zijn territoriaal beleid. Netanyahu verzette zich wel openlijk tegen een Palestijnse staat op de Westelijke Jordaanoever. Maar men achtte hem niet in staat om voorbij de status quo te gaan. Door Trumps plannen heeft hij zijn ideeën duidelijk herzien.’
Waarom wil Israël de Jordaanvallei annexeren?
‘De Jordaanvallei is ten eerste een rijke, voedzame regio’, zegt Lubnah Shomali van Badil, een Palestijnse organisatie die werkt rond vluchtelingen en verblijfsrechten. ‘Die vruchtbare strook heeft grote stukken grond die nog niet ontwikkeld is, en de Dode Zee (ten zuiden van de vallei, red.) zit vol mineralen.’
En er is meer: de Jordaanvallei is een dunbevolkt gebied. Naast de 28 kleine Joodse landbouwnederzettingen heeft de vallei geen verstedelijkt Palestijns gebied. Er wonen “maar” 50.000 Palestijnen, vooral bedoeïenen en landarbeiders die een semi-nomadisch leven leiden en geen vast verblijf hebben. ‘De Jordaanvallei is daardoor gemakkelijker in te lijven dan bijvoorbeeld het dichtbevolkte Gush Etzion, bij Betlehem’, legt Shomali uit.
Gush Etzion is een van de zes strategische blokken van nederzettingen die Israël de jure wil annexeren. Maar dat zal moeilijker zijn, denkt Shomali: ‘In het Etzion-blok wonen zowat tweehonderdduizend Palestijnen die zeer sterke banden hebben met de dorpen en steden waar ze wonen. Die krijg je niet zomaar weg.’
De annexatie van de Jordaanvallei is ook een strategische zet, zegt Shawan Jabarin, directeur van de Palestijnse mensenrechtenorganisatie Al-Haq. Ze betekent volgens hem de definitieve doodsteek voor een leefbare Palestijnse staat. ‘De zogenaamde Palestijnse staat heeft op die manier geen kans meer om uit de breiden ten oosten van Jeruzalem of van de Groene Lijn (de scheidslijn die in 1949 voorgesteld werd, red.). Het geeft Israël de mogelijkheid om zijn grondgebied in de toekomst nog verder uit te breiden binnen de Westelijke Jordaanoever.’
Netanyahu speelt op die manier bewust in de kaarten van het rechtse kamp, van kolonisten en hun politieke vertegenwoordigers, zegt Martin Konecny. ‘Door de Jordaanvallei te annexeren, omring je de hele Westelijke Jordaanoever met Israëlisch grondgebied en maak je duidelijk dat er geen onafhankelijke Palestijnse staat zal komen.’
Opeenvolgende Israëlische regeringen beschouwen de Jordaanvallei bovendien ook als strategisch belangrijk voor de veiligheid van de staat. Een centrumfiguur als Benny Gantz ging akkoord met de annexatieplannen van Netanyahu, waartegen hij zich vóór de coalititieonderhandelingen nog stevig verzette. Wie zich afvraagt wat Gantz bezielde: het is net dat veiligheidsaspect van de Jordaanvallei dat Gantz over de streep moest trekken. Veiligheid is voor de oud-generaal immers een belangrijk aandachtspunt.
Al doen Israëlische experten het veiligheidsargument ook af als onzin. Zo schrijft de Israëlische Shaul Arieli in de liberale krant Haaretz dat het Israëlische leger alleen maar meer werk zal hebben om de veiligheid van het land te garanderen. ‘Het leger zal substantieel meer troepen moeten inzetten voor de bescherming van nieuwe grenzen en overgangen tussen de Jordaanvallei en de rest van de Westelijke Jordaanoever, en rond de enclave van Jericho. Het zal Palestijnen moeten controleren die de Jordaanvallei binnenkomen, poorten tot landbouwgrond moeten beheren en de grens met Jordanië moeten verzekeren.’
Welke impact heeft annexatie op het leven van Palestijnen?
De Palestijnen maken zich weinig illusies. Annexatie zal nog meer van hetzelfde brengen: nog meer inperking van hun mobiliteit, meer onteigeningen, extra controles, minder of helemaal geen toegang meer tot hun eigen privé-landbouwgronden.
Israëlische mensenrechtenorganisaties en de Verenigde Naties schatten in impactstudies dat de annexatie tot de onteigening kan leiden van ongeveer een derde van Palestijnse privé-eigendommen, en dat op basis van bestaande Israëlische wetgeving. 23 procent van de grond die Israël wil annexeren, zo wordt geschat, zou Palestijnse privé-eigendom zijn.
‘Israël zal het land aanhechten, maar wil de mensen die er feitelijk wonen er niet bij.’
‘De meeste eigenaars van grond in de Jordaanvallei wonen in Nablus (stad op de Westelijke Jordaanoever, red.). Ze wonen niet in de Jordaanvallei zelf, die Israël bij formele annexatie als Israëlisch grondgebied zal beschouwen’, legt Shawan Jabarin uit. ‘Palestijnen die niet in de Jordaanvallei wonen, worden vanaf dan gezien als “buitenlanders”. Dat stelt Israël in staat om Palestijns privéland in geannexeerd gebied te onteigenen, via bestaande wetten over de “eigendom van afwezigen”. Hoe dan ook zullen Palestijnen het moeilijk krijgen om toegang te krijgen tot hun grond.’
‘De inschattingen van die organisaties zijn geen complottheorieën’, zegt Martin Konecny. ‘Ze zijn gebaseerd op eerdere annexatiecampagnes door Israël.’ Konecny verwijst, net als Jabarin en Shomali, naar de annexatie van Jeruzalem, waarna ook grote stukken grond onteigend werden.
De vraag is ook wat zal gebeuren met de Palestijnen die nu in de Jordaanvallei wonen. Dat zijn zowel rondtrekkende bedoeïenen als Palestijnen die er vast resideren. Zowel het Trump-plan als Netanyahu verwijst naar de mini-enclaves die Israël zal creëren rond bijna elk Palestijns dorp. Dat klinkt mooier dan het is, zegt Martin Konecny. Het komt erop neer dat Israël zich onttrekt van elke verantwoordelijkheid voor de Palestijnse bewoners in die enclaves.
Konecny vreest ook voor de tientallen ongeregistreerde dorpen in de Jordaanvallei en voor de bedoeïnengemeenschappen die er leven. ‘Er is een reëel risico dat deze mensen zullen worden beschouwd als “vreemdelingen”, personen die zich onwettig op het grondgebied bevinden. De kans is groot dat ze zullen worden verdreven.’
Ook Shawan Jabarin verwacht gedwongen verplaatsingen: ‘Israël zal het land aanhechten, maar wil de mensen die er feitelijk wonen er niet bij.’ De vraag is, zegt Jabarin, welke plannen Israël dan wel echt heeft met de Palestijnen. ‘We zijn geen stukken papier, we zijn geen kaarten die je kan hertekenen, geen lijnen die je kan weggommen. Israël hertekent constant kaarten voor zijn eigen toekomst, maar vergeet de realiteit. En die is: Palestijnen zijn echte mensen.’
‘We zijn niet alleen echte mensen, we zijn ook meesters in het wachten. We wachten tot we de plek krijgen die we verdienen.’
Annexatie de facto of de jure: wat is het verschil?
Veel Palestijnen halen de schouders op bij de nieuwe plannen. Ze zien nauwelijks verschil met de feitelijke annexatie die al jaren bezig is. Groot Palestijns protest over het annexatiebeleid blijft voorlopig uit.
Dat kan deels te verklaren zijn door de coronamaatregelen die werden opgelegd, maar er is zeker ook een gelatenheid bij de Palestijnen, zeggen de drie geïnterviewden. ‘Ik begrijp dat perfect’, reageert Lubnah Shomali.
‘Kijk vandaag naar de dagelijkse situatie voor de Palestijnen: Israël controleert elk deel van Palestina, van de rivier tot de zee. Israël controleert het grondgebied dat Israël heet te zijn, controleert West- en Oost-Jeruzalem, controleert grenzen en controleert grenzen, controleert de “dode zones”.’ Daarmee bedoelt Shomali de stroken Palestijnse grond tussen de Groene Lijn en de Muur, ontoegankelijk voor de Palestijnen zelf en onder de militaire controle van Israël.
‘Het legt een enorme druk op het dagelijkse leven van veel Palestijnen. De Palestijnen zijn er nog weinig gevoelig voor, door alles wat we over ons heen kregen: de huizensloop, de huisuitzettingen, de confiscatie van land.’
Ook Shawan Jabarin ligt niet wakker van de aangekondigde annexatie, net omdat het geen nieuws onder de zon is. Israël heeft hier decennialang naartoe gewerkt, bevestigt hij. ‘In de loop der jaren heeft de Israëlische staat instellingen en een wettelijk kader vormgegeven op maat van een structureel annexatiebeleid. Infrastructuur, natuurbeheer, burgerwetboeken, woonbeleid, toerisme enzovoort werden aangewend om de weg naar annexatie te plaveien.’
De specifieke annexatieplannen van de Jordaanvallei zijn volgens Jabarin ook grondig voorbereid. ‘De voorbije vijftien jaar heeft Israël in en rond de Jordaanvallei permanente controleposten opgericht. Alle wegen die naar de Jordaanvallei leiden, zijn uitgerust met torens, poorten, betonnen wegblokkades. Het Israëlische leger heeft volledige controle, kan de poorten sluiten en Palestijnen de toegang ontzeggen.’
‘Palestijnen uit Tubas, Tamun en andere steden in het noorden krijgen al een tijdje geen toestemming meer om naar hun eigen land te gaan. De laatste weken werden Israëlische werfcontainers neergezet op diverse strategische plaatsen. Israëlische planners, ingenieurs en landmeters zijn aanwezig. In de voorbije twee jaar hebben ze in het centrum van de Jordaanvallei steeds meer kolonisten en hun vee geïnstalleerd. Die mensen kregen huizen, water, elektriciteit, legerbewaking.’
Wie kan zijn eigen veiligheid nog garanderen als je inbreuken tegen de internationale rechtsorde gewoon negeert?’
‘Dat zijn geen losstaande verhaaltjes, maar feiten die deel uitmaken van een structureel Israëlisch plan. De fundamenten voor annexatie liggen er. Als Israël nu beslist om de Jordaanoever te annexeren, kan het dat doen in tien minuten.’
Of het nu gaat om annexatie de facto of de jure: beiden zijn illegaal, zegt Lubnah Shomali. ‘Ze zijn verboden onder het internationaal recht en worden beschouwd als een misdrijf van agressie onder het Statuut van Rome.’ Dat legde, sinds het in 2002 van kracht ging, de basis voor de oprichting en de rechtsregels van het Internationaal Strafhof en de misdrijven die berecht mogen worden. Maar over deze rechtenschendingen blijft het nu opvallend stil.
Waar blijven de reacties van de internationale gemeenschap?
De drie experten zijn het eens: als de annexatie afhangt van de reacties van de internationale gemeenschap, wordt ze rimpelloos doorgevoerd door Israël.
Zowel Martin Konecny als Sharawan Jarabin verwijzen naar de verschillende maten en gewichten die Europa hanteert. De snelle sanctioneringshouding tegen Rusland, toen het in 2014 de Krim annexeerde, ontbreekt volledig tegenover Israël. Shawan Jarabin: ‘Waarom werd toen direct actie ondernomen? Waarom is er die aarzeling, dat uitstel, die excuses van diplomatie, het argument van de “technische details” tegenover Israël?’
Jabarin wijst vooral op het mondiale belang. Hij vindt de Israëlische bezetting en annexatie een zaak van iedereen. ‘Als je dit onrecht en deze illegale praktijken van Israël doodzwijgt, dan schep je een precedent. Dan zeg je dat het oké is om de internationale rechtsregels met de voeten te treden. Daarom kan Europa dit niet aanvaarden.’
‘Het gaat echt om meer dan de lessen die de wereld leerde na de wereldoorlogen en na de koloniale periodes’, zegt Jabarin, ‘het gaat om meer dan ethiek of solidariteit met de Palestijnen. Dit gaat om zelfbescherming. Wie kan zijn eigen veiligheid nog garanderen als je inbreuken tegen de internationale rechtsorde gewoon negeert?’
Maar helaas is Europa is te verdeeld en dus te zwak om op te treden, zegt Martin Konecny. ‘Nu is Europa te veel afgeleid door de economische crisis die op ons afstevent als gevolg van de coronapandemie. Maar los daarvan: Europa heeft nooit echt een sterke wil getoond om Israël onder druk te zetten of te sanctioneren. Het beschouwt Israël eerder als een bondgenoot.’
Dat bondgenootschap vindt de Palestijnse politicus Saeb Erekat absurd. In een recent opiniestuk vraagt de secretaris-generaal van de Palestijnse bevrijdingsorganisatie PLO zich af: over welke gedeelde waarden hebben EU-vertegenwoordigers het eigenlijk wanneer ze spreken over Israël, ‘een bezettingsmacht Israël die het internationaal recht minacht’? ‘Hoe ongelofelijk absurd is het om tegelijk het Israëlische koloniale nederzettingenbeleid te veroordelen en ondertussen de markten open te stellen voor diensten en producten die de Israëlische apartheid onderhouden?’
Ook Lubnah Shomali verwacht weinig dadendrang van Europa. ‘Ik woon in Palestina sinds 2008 en ben niet erg optimistisch. Als we terugkijken naar de historische reacties van de internationale gemeenschap, dan zijn die nooit verder gegaan dan woordelijke veroordelingen. Ik betwijfel dus eens zo hard of er acties zullen komen nu de Verenigde Staten voluit voor annexatie gaan. De Amerikaanse buitenlandminister Mike Pompeo zei een paar maanden geleden al dat de annexatie een Israëlische beslissing is. Dat is hetzelfde als: “Israël, doe wat je wil, wij steunen jullie.”’ Volledigheidshalve: de Amerikaanse administratie lijkt toch ook voorwaarden te willen verbinden aan annexatie. Zo vindt de administratie het belangrijk dat de annexatieplannen breed gedragen zijn in Israël.
Ten slotte valt ook vanuit de Arabische wereld weinig actie te verwachten. De banden tussen de VS, Saoedi-Arabië en Israël waren nooit beter dan onder Trumps vleugels.
Jordanië gaf felle waarschuwingen aan Israël en dreigde ermee het vredesakkoord met Israël op te zeggen. Maar ook daar wordt weinig daadkracht aan gekoppeld. Het kleine Jordanië, dat economisch zwak staat, is immers met handen en voeten gebonden aan de Amerikaanse steun die het jaarlijks ontvangt.
Zullen de Palestijnen in verzet gaan?
‘Er is een parallel tussen Black Lives Matter en de Palestijnse strijd: beiden verzetten zich tegen kolonisering en discriminatie.’
Ook wat de eigen Palestijnse politieke vertegenwoordiging betreft, hebben Palestijnse burgers lage verwachtingen. Het vertrouwen in de Palestijnse Autoriteit (PA), die de annexatie scherp veroordeelde, lijkt elk jaar te dalen. ‘We vragen ons af wat de PA, die inderdaad woordelijk scherp reageerde, zal doen als Palestijnse burgers de straten optrekken om te protesteren tegen de annexatie’, zegt Lubnah Shomali. ‘Ik denk niet noodzakelijk dat hun reactie zal stroken met die van het Palestijnse volk. Lessen uit het verleden doen vermoeden dat de PA eerder zal kiezen voor veiligheidssamenwerking met Israël dan samenwerking met de Palestijnen zelf.’
Volgens Shawan Jabarin is het Palestijnse leiderschap allang voorbij zijn vervaldatum. ‘Hun enige agendapunt is hun politieke erfenis, niet het collectieve Palestijnse belang. Wat we nodig hebben zijn onmiddellijke verkiezingen, een verzoening tussen Fatah en Hamas (twee belangrijke politieke bewegingen, red.) en een eenheidsregering. Daarvoor moeten we geen groen licht van Israël krijgen.’
Op korte termijn moeten we niet rekenen op verzoening of politieke inkeer, bevestigt Martin Konecny. Hij wijst ook op het grote machtsonevenwicht tussen Israël en de Palestijnen. ‘Zonder een internationaal tegengewicht kunnen de Palestijnen Israël niet tegenhouden. Integendeel, hoe sterker Israël is en hoe zwakker de Palestijnen staan, hoe verder men wegdrijft van vroegere akkoorden tussen de twee partijen. Neem de tweestatenoplossing die decennia voor ogen is gehouden bij vredesbesprekingen. Die was gebaseerd op het idee dat 78 procent van het land naar Israël zou gaan en 22 procent naar de Palestijnen. Maar Israël wil duidelijk het hele gebied.’
Wat de Palestijnen nodig hebben is een verzetscampagne op grote schaal, verzuchten mensenrechtenorganisaties. Die hoeft niet meteen vanuit politieke hoek te komen, reageert Lubnah Shomali. ‘Die is er niet. Ik kijk in de eerste plaats naar burgerbewegingen in het buitenland die zich solidair opstellen, die hun eigen strijd verbinden aan de onze.’
‘Er is een parallel tussen Black Lives Matter en de Palestijnse strijd: beiden verzetten zich tegen kolonisering en discriminatie. Door te connecteren kunnen we met z’n allen sterker worden. Het kan naïef en clichématig klinken, maar ik geloof in de kracht van het volk dat opstaat en regeringen en politici ter verantwoording roept. Niet de politiek maar het volk is zijn eigen changemaker.’