Politieke dominostenen blijven vallen in Ethiopië
IPS / James Jeffrey
10 maart 2018
Na het onverwachte ontslag van premier Hailemariam Desalegn van Ethiopië wordt met spanning uitgekeken naar het vervolg op de saga. Op 11 maart starten de onderhandelingen voor een opvolger. Analisten hopen op een moderne overgangsfiguur om het land naar een duurzame democratie te leiden.
Manifestanten beteugen hun steun aan de pas vrijgelaten politieke gevangene Bekele Gerba
© Reuters/Tiksa Negeri
Iets meer dan een maand na de beslissing van de Ethiopische regering begin januari om een beruchte gevangenis te sluiten en politieke gevangenen vrij te laten, kondigde premier Hailemariam Desalegn op 15 februari onverwacht zijn ontslag aan. Hij deed dat naar eigen zeggen om de onrust die het land al meer dan twee jaar plaagt, te onderdrukken.
Bij die protesten vielen al honderden doden.
Hailemariam was de eerste moderne leider in Ethiopië die spontaan is afgetreden. Zijn voorgangers werden afgezet of overleden tijdens hun ambtstermijn. De dag na de aankondiging werd een nieuwe noodtoestand afgekondigd in Ethiopië - de vorige noodsituatie die tien maanden duurde en de eerste was in 25 jaar, eindigde in augustus 2017. De noodtoestand leidt tot nieuwe onzekerheid over de toekomst van het tweede dichtstbevolkte land van Afrika, een van de snelst groeiende economieën van het continent en een trouwe bondgenoot van het Westen in de strijd tegen het terrorisme.
Het land was er eerder in geslaagd om uit te blinken als een relatieve oase van rust en stabiliteit in de Hoorn van Afrika terwijl buurlanden verstrikt geraakten in anarchie.
Etnische groeperingen
‘Er is geen garantie dat Ethiopië niet verder zal afdalen in chaos en geweld’, zegt Awol Allo, een Ethiopische docent rechten aan Keele University in Groot-Brittannië en een veelgevraagd commentator in de media over de huidige protesten. ‘Er bestaat hier geen magische formule die niet zou bestaan in andere Afrikaanse landen. We delen immers allemaal een grote mate van culturele en institutionele overeenkomsten.’
Sommigen zien in het aftreden van Hailemariam een wanhopige daad van zelfbehoud aangestuurd door een kleine elite binnen de etnische Tigray, die ervan beschuldigd werden Hailemariam te hebben gebruikt om het Volksbevrijdingsfront van Tigray (TPLF) te verankeren binnen de vier-partijen-coalitie van het regerende Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front (EPRFD) in Ethiopië. Anderen zeggen dat dit voorbijgaat aan de brede politieke veranderingen die het land ondergaat.
‘Het ontslag van de premier was niet in het belang van de TPLF’, meent Awol. ‘TPLF zoekt nog steeds een manier om zijn invloed te bestendigen, maar dit ontslag moet eerder gezien worden als een gevolg van de protesten van de afgelopen twee jaar.’
Pion
Nadat hij de charismatische leider Meles Zenawi had opgevolgd na diens dood in 2012, slaagde Hailemariam er nooit helemaal in de beschuldigingen van zich af te schudden als was hij een plantrekker zonder echte macht, een pion neergezet om de orders van meer invloedrijke figuren in het leger en binnen de TPLF te implementeren.
Een meer sympathieke analyse is dat Hailemariam, een overtuigd christen, altijd werd tegengewerkt door krachten binnen de regering en steeds meer zijn eigen gevangene werd.
Sommigen van zijn toegevingen hebben de protesten aangemoedigd, terwijl enkele hardliners in de partij steigerden bij de snelheid en de schaal van de concessies. Daar komt nog bij dat, naarmate het protest groeide, de EPRDF steeds meer verdeeld geraakte, omdat de (vertegenwoordigers van de etnische groepen) Oromo en de Amhara zich verzetten tegen de overheersing door de Tigray.
Gevoel van ongelijkheid
Er liepen al geruchten dat Hailemariam zou aftreden na het partijcongres deze maand. Sommige waarnemers zeggen dat het vroege ontslag er is gekomen omdat de regeringspartij een meer assertief persoon aan het roer wil zien in tijden van crisis.
Ethiopië heeft het Chinese staatsontwikkelingsmodel overgenomen om de gewone bevolking materiële voordelen te bieden om de inperking van hun burgerlijke vrijheden te compenseren. Maar na een decennium van groei, grotendeels gebaseerd op staatsinvesteringen in infrastructuur, is de economie in Ethiopië de laatste jaren opnieuw vertraagd door ernstige droogte en sociale onrust. Bovendien voelden de meeste Ethiopiërs zich zelfs tijdens die groei volledig buitengesloten van de materiële voordelen die in hun ogen slechts een kleine minderheid toekwamen. Het gevoel van ongelijkheid werd nog versterkt door stijgende prijzen en stagnerende lonen.
Dat gevoel van onrechtvaardigheid kreeg gehoor met de opkomst van de Oromo-protestbeweging eind 2015. De Oromo vormen de grootste bevolkingsgroep in Ethiopië.
Zelfs na een vrij repressief optreden gingen ze door, en zonder betekenisvolle toegevingen lijkt het niet waarschijnlijk dat ze nu plots zouden stoppen.
Obsessie met etnisch nationalisme
‘Het is tijd voor Ethiopiërs om te beslissen of het voormalige imperium Ethiopië verder gaat als één land of meerdere landen’, zegt Sandy Wade, voormalige diplomaat van de Europese Unie in Addis Abeba. ‘Als zij één land willen, moet de huidige obsessie met etnisch nationalisme stoppen. Dit zal alleen maar tot verschillende landen leiden, niet tot één natie.’
‘Als zij één land willen, moet de huidige obsessie met etnisch nationalisme stoppen. Dit zal alleen maar tot verschillende landen leiden, niet tot één natie.’
Alle ogen zijn nu gericht op de opvolger van Hailemariam - 11 maart is nu vastgesteld als de dag waarop de beraadslagingen daarover zullen beginnen. De grote vraag is of die opvolger doorgaat met het zoeken van toenadering tussen de verschillende segmenten binnen de samenleving, of eerder een hardhandig optreden zal initiëren.
‘Als TPLF de hervormingen had doorgevoerd zoals het had beloofd en EPRDF een leider had gekozen uit de weerspannige regio Oromia, het zenuwcentrum van de protesten en het activisme, dan zouden er wellicht zaken ten goede zijn veranderd’, denkt Awol. ‘De huidige situatie suggereert dat de dingen uiteen zullen blijven vallen.’
Wie van deze ontrafeling zou kunnen profiteren, is moeilijk te zeggen, maar de oppositie voelt wel dat ze de wind in de zeilen heeft.
Oromo
‘Het protest nu stoppen is onmogelijk’, zegt Jawar Mohammed, een in de VS gevestigde Oromo-oppositieactivist met een grote sociale media-invloed. ‘Het is mogelijk om te voorkomen dat ze het regime verder intensiveren door heel snel een gewaagde en concrete actie te ondernemen. Het benoemen van een bekwame, populaire en hervormingsgezinde premier is daar een van.’
Rod Waddington (CC BY-SA 2.0)
Ethiopië heeft echter een lange geschiedenis van autoritaire leiders. Voor Meles Zenawi was er de militaire dictator Mengistu Haile Mariam en voor hem keizer Haile Selassie en keizer Tewodros die het imperium begon op te bouwen dat uiteindelijk het moderne Ethiopië werd.
Als de EPRDF liever een figuur uit de oude entourage kiest, in plaats van een modern politicus met meer publieke steun, vrezen sommige analisten voor meer onrust. Hoe dan ook zal wie wordt gekozen, zelfs als het iemand is waar de protestvoerders mee kunnen leven, voor een gigantische taak komen te staan.
Transitie
‘Na zijn benoeming zal de nieuwe premier best snel duidelijk maken dat hij het land wil leiden naar verandering, de oppositie wil ontmoeten en een actieplan naar transitie wil klaarstomen’, zegt Jawar.
Volgens Jawar en andere analisten houdt dit in dat het politieke domein snel moet liberaliseren zodat oppositiegroeperingen en de media hun capaciteit kunnen opbouwen om een rol te spelen bij de overgang naar een duurzame democratie. Enkel dit kan een einde maken aan de protesten, zo benadrukken de meeste commentatoren.
‘Er zullen ongetwijfeld doden vallen bij etnische botsingen met minderheden, aangemoedigd door onverantwoordelijke en waarschijnlijk zelfs criminele figuren die alleen uit eigenbelang handelen.’
‘Enkel met een coherent georganiseerd plan dat past binnen het machtsvacuüm dat je creëert, kan je een dictatuur beëindigen’, zegt Abebe Hailu, een mensenrechtenadvocaat in Addis Abeba. ‘Anders open je gewoon een doos van Pandora met alleen maar meer chaos als gevolg.’ Hailu heeft de val van de laatste keizer meegemaakt en de daaropvolgende communistische dictatuur. ‘In mijn leven heb ik gezien dat er ergere dingen kunnen gebeuren dan je je kunt inbeelden’, zegt ze.
Ethiopië heeft zich als land altijd verschillend beschouwd, afgescheiden zelfs, van de rest van Afrika. Toch heerst er ook veel bezorgdheid over het maken van dezelfde fouten die al vaak werden gemaakt door andere landen op het continent.
De invloeden van belangrijke donoren en internationale partners als de VS, het VK en de Europese Unie zouden een impact kunnen hebben, hoewel de internationale diplomatie zich eerder al leek te specialiseren in een houding om de Ethiopische regering vooral niet te veel van streek te maken.
De impact van de invloedrijke Ethiopische diaspora, met name in de VS, zou de zaken wel eens kunnen veranderen. Die zou het potentieel kunnen hebben om een compromis te eisen, of juist de spanningen meer op te drijven.
‘De mogelijkheid dat er inter-etnische problemen zullen ontstaan, vooral gebaseerd op jaloezie, blijft echter’, vreest Wade. ‘Er zullen ongetwijfeld doden vallen bij etnische botsingen met minderheden, aangemoedigd door onverantwoordelijke en waarschijnlijk zelfs criminele figuren die alleen uit eigenbelang handelen.’