Rellen in Oost-Jeruzalem: waar draait het juist om?

Op 29 oktober werd de Israëlische tempelactivist Yehuda Glick, die pleit voor de bouw van een Derde Joodse Tempel op de Tempelberg, neergeschoten door een motorrijder toen hij een conferentie van de Tempelbeweging bijwoonde in West-Jeruzalem.

Dit nadat op een week eerder een Palestijn inreed op een bushalte, en daarbij twee Israëli’s doodde. Glick ligt momenteel in een coma.

1. Wat gebeurde er juist?

Muataz Hijazi, de Palestijn die door de Israëlische politie verdacht wordt van de aanslag op Glick, werd de volgende dag doodgeschoten in zijn woning in Oost-Jeruzalem. De Israëlische politie stelt dat dit gebeurde nadat een vuurgevecht uitbrak, maar ooggetuigen trekken dit in twijfel.

Hijazi droeg volgens hen geen wapens, en zou van dichtbij doodgeschoten zijn geweest nadat hij al neergeschoten was en weerloos op de grond lag. In dat geval is er sprake van een buitenrechtelijke executie.

De vader en broer van Hijazi werden daarna om onduidelijke redenen gearresteerd, en het huis van de Hijazifamilie zou gesloopt worden. Uit het voorlopige autopsierapport blijkt dat het lichaam van Hijazi doorzeefd was met minstens twintig kogels.

De Israëlische premier Netanyahu beval op 30 oktober de voorlopige afsluiting van de Tempelberg (Haraam al-Shareef voor de Palestijnen), een ‘oorlogsverklaring’ volgens de Palestijnse President Abbas. De Tempelberg was op 31 oktober opnieuw gedeeltelijk toegankelijk, maar blijft voorlopig verboden terrein voor alle Palestijnse mannen onder de veertig jaar.

Rellen braken uit nadat het nieuws van de dood van Hijazi bekend raakte, en tientallen Palestijnen werden opgepakt door de Israëlische ordediensten of raakten gewond.

Netanyahu riep alle partijen op 1 november op tot kalmte. Hij kondigde de dag erna aanpassingen aan een bestaande wet aan die de straf voor het gooien van stenen verhoogt tot tien of zelfs twintig jaar.

2. Waarom protesteren Palestijnen?

Sinds de ontvoering en moord op drie Israëlische tieners begin juni was er sprake van een massale Israëlische arrestatiecampagne van Palestijnse inwoners van Oost-Jeruzalem (dat sinds 1967 door Israël bezet wordt), terwijl het Palestijnen steeds moeilijker werd gemaakt te bidden op de Tempelberg. Vele arrestanten worden bovendien vastgehouden zonder dat een aanklacht werd geformuleerd.

Sinds begin juni is er sprake van een massale arrestatiecampagne van Palestijnen, en 36 Palestijnen werden gedood door het Israëlische leger

De moord op de Palestijnse tiener Mohammed Abu Khdeir - wiens verkoolde lichaam begin juli werd teruggevonden - leidde tot massale Palestijnse protesten, en joodse extremisten vielen op verschillende gelegenheden Palestijnse inwoners aan in Jeruzalem.

De oorlog in Gaza deed de protesten enkel nog in kracht toenemen. Sinds begin juni werden daarnaast 36 Palestijnen gedood en meer dan 3200 Palestijnen verwond door het Israëlische leger in Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever.

75 procent van de inwoners van Oost-Jeruzalem leven bovendien onder de armoedegrens. Cijfers van de Israëlische Vereniging voor Burgerrechten in Israël (ACRI) tonen hoe Palestijnen in het oostelijke gedeelte van de stad – die evenveel belastingen betalen als de inwoners van West-Jeruzalem- worden gediscrimineerd op het vlak van huisvestiging, medische en publieke diensten, onderwijs, en toegang tot nutsvoorzieningen.

Dat voedt Palestijnse frustraties en leidt tot gewelddadig verzet, zoals ook erkend wordt door de Israëlische analist Udi Dekel van het Institute for National Security Studies in Tel Aviv.

‘Het is allemaal samen te vatten in één woord: frustratie. Enerzijds is er geen enkele politieke horizon, anderzijds een diepgewortelde discriminatie door de gemeente. Maar ook de frustraties tegen de Palestijnse Autoriteit nemen steeds meer toe’, stelt voormalig gemeenteraadslid belast met Oost-Jeruzalem Meir Margalit aan de telefoon vanuit Jeruzalem.

Daniel Seideman, hoofd van de Israëlische ngo Terrestrial Jerusalem, wijst in een reactie aan MO* op de ‘eenzijdige Israëlische aanpak’ in het neerslaan van de Palestijnse rellen in het oosten van de stad.

‘Het probleem is dat Israël de Palestijnen in Oost-Jeruzalem als een vijandige bevolking beschouwt, die enkel door meer geweld gebroken kunnen worden. Het simpele idee om hen misschien eens te vragen waarom ze rebelleren komt echter nooit op bij deze regering, die enkel meer olie op het vuur gooit’, aldus Seideman.

‘Het simpele idee om gewoon eens te vragen waarom Palestijnen rebelleren komt nooit op bij deze regering’ 

‘Deze regering leeft in een fantasiewereld van een verenigd Jeruzalem waarin Israël controle blijft uitoefenen over 300.000 Palestijnen en waarin er geen sprake is van een bezetting. Dat is onhoudbaar’, stelt Seideman nog.

Seideman wijst er ook op dat de Israëlische regering recent aankondigde de bouwplannen voor duizenden nieuwe illegale nederzettingen in Oost-Jeruzalem te willen versnellen.

Deze zouden de bestaande nederzettingenring rond Jeruzalem en de afsluiting van de stad van de rest van de Westelijke Jordaanoever nog versterken. Een toekomstige Palestijnse hoofdstad in Oost-Jeruzalem wordt hierdoor zo goed als onmogelijk gemaakt, wat de Palestijnse frustraties en moedeloosheid nog vergroot.

Netanyahu stelde bovendien eind oktober uitdrukkelijk dat ‘deze gebieden [joodse wijken in Oost-Jeruzalem] binnen de Israëlische grenzen zullen blijven in eender welke [vredes]overeenkomst.’

Palestijnen zien daarnaast in de overname van huizen in Silwan (een Palestijnse wijk die grenst aan de Oude Stad en de Tempelberg) door kolonistenbewegingen een bewijs van een steeds openlijkere ‘verjoodsing’ van delen van Oost-Jeruzalem.

3. Waarom is de Tempelberg zo’n gevoelige kwestie?

Van oudsher bestaat een “status-quo” waarin gelovige joden mogen bidden aan de Klaagmuur en moslims hun geloof kunnen belijden op de Tempelberg zelf.

Deze status-quo werd herbevestigd na de Israëlische verovering van de Oude Stad van Jeruzalem in 1967, maar kwam de afgelopen decennia steeds meer onder druk te staan.

Verschillende nationaal-religieuze “tempelbewegingen” pleiten voor de bouw van een “Derde Joodse Tempel” op de plek waar nu de gouden Rotskoepel en de al-Aqsamoskee staan. Orthodoxe joden houden wel nog vast aan het verbod tot het betreden van de Tempelberg totdat de Messias terugkeert op Aarde.

Groepjes extremistische religieus-nationalististen voerden de afgelopen maanden hun aanwezigheid op de Tempelberg verder op

De huidige status-quo voorziet in een gedeelde Israëlisch-Jordaanse verantwoordelijkheid voor het beheer van de site, wat geregeld werd in het Israëlisch-Jordaanse vredesakkoord uit 1994.

Palestijnen klagen echter dat de Israëlische veiligheidsdiensten steeds meer beperkingen opleggen om de Tempelberg te kunnen betreden. 

Een rapport van de Israëlische ngo’s Ir Amim en Keshev uit 2013 toont hoe de tempelbewegingen nauwe banden onderhouden met de Israëlische regering en het Israëlische establishment. Huidig Israëlisch minister van Huisvestiging Uri Ariel riep in januari 2014 nog op tot het slopen van de al-Aqsamoskee en de Rotskoepel om plaats te maken voor een Derde Joodse Tempel.

Groepjes joods-religieuze nationalisten van verschillende tempelbewegingen voerden de afgelopen maanden hun aanwezigheid op de Tempelberg nog op, wat door de Palestijnen als een grove provocatie werd ervaren.

4. Wat is er mis met gelijke geloofsrechten voor joodse Israëli’s?

Voorstanders van het doorbreken van de status-quo op de Tempelberg begrijpen niet waarom de hele kwestie zo gevoelig ligt, en zeggen enkel te ijveren voor gelijke geloofsrechten voor joodse Israëli’s op de Tempelberg.

‘Ondanks de agressieve taal en dreiging van confrontatie hebben joden het recht op eredienst op hun heilige sites in Jerusalem. Dat is een basismensenrecht, geen provocatie’, stelt de Israëlische auteur Aaron Magid in de krant Haaretz.

‘Gelijke joodse geloofsrechten op de Tempelberg zijn een basisrecht, geen provocatie’

Die claim gaat volgens de Israëlische journalist Larry Derfner niet op. ‘De Tempelbeweging is geen beweging voor religieuze gelijkheid en is dat nooit geweest. Ze is gericht op joodse religieuze dominantie en misprijzen voor moslims en de Islam.’

Derfner verwijst onder meer naar de ‘langetermijndoelstellingen’ van één van de meest prominente tempelbewegingen, de Temple Mount Faithful, die het heeft over ‘het verwijderen van deze heidense altaren’ van de Tempelberg. 

Betty Herschman van Ir Amim laat een gelijkaardig geluid horen in een reactie aan MO*. Ze stelt dat de Tempelactivisten ‘enkel en alleen de taal van gelijke en burgerlijke rechten hebben gecoöpteerd om de status-quo te verstoren.’

Aaron Magid vraagt zich daarentegen af waarom elke jood die wil bidden op de Tempelberg automatisch een kolonist zou zijn.

Veel Palestijnen vrezen echter dat het toelaten van joods gebed op de Tempelberg slechts een eerste stap is in een verborgen tempelagenda. De Tempelberg zou hierin omgetoverd worden tot een exclusieve joodse gebedsplaats en site voor een Derde Joodse Tempel, waarin geen plaats meer is voor de gouden Rotskoepel en de al-Aqsamoskee.

‘Hoe zouden joden reageren moest Hamas plots eisen om op het plein aan de Klaagmuur te bidden?’

Herschman waarschuwt voor het morrelen aan de status-quo, wat volgens haar kan leiden tot een uitbarsting van geweld en zowel het Israëlisch-Palestijns vredesproces als het Israëlisch-Jordaans vredesverdrag zou bedreigen.

Ook een Europese diplomaat in Jeruzalem benadrukt tegenover MO* het belang van de status-quo op de Tempelberg.

‘De status-quo is in het leven geroepen om de explosiviteit van de site zoveel mogelijk te temperen. Tornen aan de status-quo is vragen om problemen’, aldus de diplomaat, die wijst op de extremistische ideologie van verschillende leden van de Tempelbeweging.

‘De vraag om te bidden klinkt heel onschuldig, maar als je ziet van wie ze komt kan je moeilijk begrip verwachten van de Palestijnen. Glick is een kolonist, en Feiglin (Israëlisch parlementslid) een uitgesproken racist. Hoe zouden joden reageren moest Hamas plots eisen om op het plein aan de Klaagmuur te bidden?’