Rusland en China: zijderoutes en de strijd om Centraal-Azië

Rusland en China, de twee voornaamste grootmachten in Centraal-Azië, hebben elk grootse plannen met de regio. Die plannen zijn echter niet altijd verenigbaar. Het ziet ernaar uit dat het politieke en economische landschap van deze streek en de verhouding tussen de twee machten grondig zouden kunnen veranderen.

  • kremlin.ru (cc: BY 4.0) Xi en Poetin hebben verschillende visies rond Centraal-Azië. kremlin.ru (cc: BY 4.0)
  • Cacahuate (cc: BY-SA 4.0-3.0-2.5-2.0-1.0) Centraal-Azië Cacahuate (cc: BY-SA 4.0-3.0-2.5-2.0-1.0)

Beide landen hebben in Centraal-Azië verschillende projecten lopen. Twee van die initiatieven zijn de Silk Road Economic Belt (SREB) van China en de Euraziatische Economische Unie (EEU) van Rusland. Volgens een rapport van de International Crisisgroup creëren beide projecten mogelijkheden in de regio, maar ook potentiële valkuilen.

Chinese zijderoute vs. Groot-Eurazië

De Silk Road Economic Belt maakt deel uit van het Belt and Road (B&R) Initiatief of de nieuwe Zijderoutes, een ambitieus programma dat Chinees president Xi Jinping in 2013 in het leven riep. Met het programma investeert hij meer dan 1 biljoen yuan in nieuwe transport- en handelsinfrastructuren tussen China en de rest van de wereld.

Als het Zijderoute-initiatief succesvol blijkt, zou het de basis kunnen vormen voor een nieuwe internationale orde waarin China een leidinggevende rol speelt.

China wil met dit project de vertraagde economie een boost geven door nieuwe markten op te bouwen. Het land wil ook meer vraag creëren naar onder andere aluminium en staal, materialen waarvan het land een overcapaciteit heeft.

Chinese beleidsmakers hopen dat dit de economische ongelijkheid tussen het armere westen van het land en de meer welvarende Oostkust kan verkleinen. Toch mist het Belt and Road Initiatief concrete doelstellingen, strategieën en een institutionele structuur.

Naast het economische luik heeft het Belt and Road Initiatief ook een onderliggende ideologische component. Het project daagt dan ook het westerse economische ontwikkelingsmodel uit, dat meer de nadruk legt op hervormingen in structuur en beleid en inzet op technische hulp aan sectoren zoals onderwijs en gezondheidszorg.

De Chinese overheid gaat tegen dit model in en hoopt dat een staatsprogramma dat investeert in infrastructuur de regionale economische groei ten goede zal komen.

Sommige analisten beweren zelfs dat als het Belt and Road initiatief succesvol blijkt, het de basis zou kunnen vormen voor een nieuw soort internationale orde waarin China een leidinggevende rol zal spelen. Centraal-Azië is in die zin dus een soort testplatform voor China’s nieuw buitenlands beleid.

Rusland richtte in 2015 de Euraziatische Economische Unie (EEU) op om de economieën van de deelnemende landen te versterken en de concurrentiekracht te verbeteren.

De EEU is vooral populair omdat ze in sommige gevallen de grensoverschrijdende transit verbetert. Hoewel Rusland de unie voorstelt als een ‘louter economische project’, is het in de praktijk geopolitiek en ideologisch interessant als platform om Ruslands eigen machtsambities te verwezenlijken.

Russische ambtenaren en analisten spreken vaak van ‘Greater Eurasia’, waarin Moskou de spil zou vormen in een gebied dat zich uitstrekt van Oost-Europa tot Oost-Azië.

Problemen op til

Hoewel beide initiatieven heel wat economisch potentieel met zich meebrengen voor Centraal-Azië, is er toch een schaduwzijde aan verbonden. Dat bevestigt ook Deirdre Tynan, projectcoördinator Centraal-Azië van de International Crisis Group.

‘Het meest verontrustend is dat beide projecten de ongunstige overheidsvorm die we vaker in Centraal-Azië zien, in beton kunnen gieten. Die overheidsvorm heeft in het verleden al geleid tot lokale protesten en geweld, zoals dat in Zhanaozen in Kazakhstan het geval was in 2011. Er vielen toen heel wat doden en gewonden.’

Tynan legt hierbij een link met de geschiedenis van de regio als deel van de Sovjet-Unie. ‘De val van de Sovjet-Unie was politiek en economisch traumatisch voor Centraal-Azië en heeft tot autocratische en soms brutale of chaotische overheidsvormen geleid.’

Ook kunnen de initiatieven volgens Tynan een negatieve impact hebben op mens en natuur, wat eveneens protest kan uitlokken. ‘Lokale gemeenschappen beginnen zich meer en meer bewust te worden van milieuzaken en mobiliseren er steeds meer volk voor. Dit kan echter leiden tot moeilijkheden met de autoriteiten en uiteindelijk uitmonden in open confrontatie, geweld en arrestaties.’

Cacahuate (cc: BY-SA 4.0-3.0-2.5-2.0-1.0)

Centraal-Azië

Nog in mei 2015 tekenden de Russische president Vladimir Poetin en president Xi in Moskou een gezamenlijke verklaring om de SREB en EEU op elkaar af te stemmen en zo een gemeenschappelijke ruimte op het Euraziatisch continent te creëren.

In december van datzelfde jaar, liet Russisch eerste minister Dmitry Medvedev horen dat er een beginnende overeenkomst was die ‘de intentie langs beide kanten vastlegde om te blijven zoeken naar raakpunten tussen de Euraziatische Economische Unie en China’s Silk Road Economic Belt’.

Zowel China als Rusland vinden dat sterke regimes het best geplaatst zijn om mogelijke interne conflicten in de kiem in te smoren.

Hoewel deze intenties veelbelovend klonken, gaat het er in de praktijk anders aan toe. Soms gaan er wel projecten door onder de noemer ‘gezamenlijk project’, maar in het algemeen is er weinig opvolging en momenteel lijkt het alsof beide initiatieven vooral parallel zullen werken.

De SREB geeft voorrang aan bilaterale handel, investeringen en infrastructuur, terwijl de EEU eerder focust op interne samenwerking tussen haar leden.

De doelstellingen die China en Rusland in Centraal-Azië beogen, lopen dan ook uiteen. De SREB wil beter transport en vrije handel om de Chinese export en toegang tot energievoorziening te vergemakkelijken. De EEU daarentegen wil de invloed van Rusland in de regio verzekeren en legitimeren, door bijvoorbeeld relaties aan te knopen met andere handelsblokken zoals de Europese Unie.

Toch heeft de geopolitieke realiteit ervoor gezorgd dat de twee grootmachten wel moeten samenwerken. Rusland wil op goede voet staan met China om tegenwicht te bieden aan zijn problemen met het Westen. China erkent op zijn beurt de historische rol en veiligheidsrol van Rusland in de regio.

Ondanks hun tegenstellingen, zijn er ook doelen waar zowel China als Rusland zich achter kunnen scharen. Beide staten zijn tegen meer inmenging van het Westen, en dan vooral van de Verenigde Staten. In hun ideologie willen ze beide terrorisme te lijf gaan en stabiliteit in de regio behouden.

Ook hun werkmethodes komen overeen: zowel China als Rusland vinden dat sterke regimes het best geplaatst zijn om mogelijke interne conflicten in de kiem in te smoren, zoals verschillende onderdrukte opstanden reeds aantoonden.

Invloed in Centraal-Azië als hoofdprijs

Rusland kampte in de jaren ’90, vlak na de val van de Sovjet-Unie, met de reputatie van voormalig kolonisator. Centraal-Azië wilde toen zo veel mogelijk afstand nemen van Moskou. China leek dan weer een ideale partner om de regio van Rusland los te maken. Peking moest echter van nul beginnen in het opbouwen van haar relaties, terwijl de band met Rusland historisch al veel langer bestond.

‘De Centraal-Aziatische landen zijn in dit proces natuurlijk niet louter pionnen in een politiek spel. Ze moeten voor hun eigen nationale belangen opkomen.’

Nu, twintig jaar later, is Rusland er deels in geslaagd haar Sovjetimago van zich af te werpen en het net in haar voordeel te gebruiken. China heeft zich geprofileerd als betrouwbare partner van de Centraal-Aziatische overheden.

Toch is Rusland volgens Tynan nog steeds in het voordeel door de sterke taalkundige en historische banden. ‘Mensen kijken niet naar het Chinese, maar wel naar het Russische nieuws.’

‘Daarnaast werken er ook nog eens honderdduizenden mensen uit Centraal-Azië in Rusland, wat de band enkel nog versterkt’. Toch haalt ze aan dat China desondanks economisch sterk in opmars is in de regio, en op dat gebied Rusland zelfs overtroeft. Die economische invloed zal zich dan ook op andere vlakken laten voelen.

Hoewel Rusland en China in dit verhaal domineren, geeft Tynan aan dat ook de landen in Centraal-Azië zelf niet over het hoofd mogen gezien worden. ‘De Centraal-Aziatische landen zijn in dit proces natuurlijk niet louter pionnen in een politiek spel. Ze moeten voor hun eigen nationale belangen opkomen. Momenteel zijn sommige staten hier al beter in dan anderen.’

Het beste van twee werelden, en het Westen

‘Rusland en China moeten overleggen met de gemeenschappen waarin ze actief zijn. Verder moeten de milieuwetten en -standaarden die er nu al zijn, consistent en transparant worden toegepast,‘ zegt Tynan. Dat is een van de oplossingen die het rapport aanreikt om de risico’s in te perken.

‘Als Centraal-Azië verder evolueert, zijn burgerrechten noodzakelijk om stabiele en veerkrachtige samenlevingen op te bouwen.’

Ook moeten de Chinese bedrijven die in de projecten betrokken zijn, beter communiceren.

‘Communicatie zou mogelijke angsten en argwaan over hun werk in de regio verminderen,’ aldus Tynan.

Wat het anti-Chinese sentiment betreft dat in sommige landen van Centraal-Azië voorkomt, is er nog werk aan de winkel: ‘De Centraal-Aziatische overheden moeten dit sentiment aanpakken. Het vindt zijn wortels vaak in primitieve en racistische stereotypes.’

Tynan geeft aan dat ook het Westen een rol kan spelen. ‘Het Westen is gekend om de bescherming van burgerrechten, die in Rusland en China niet bijster hoog op de agenda staan. Als Centraal-Azië verder evolueert, zijn ze echter noodzakelijk om stabiele en veerkrachtige samenlevingen op te bouwen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.