Terug naar de Kaukasus? Geen eenzijdig verhaal

Tsjetsjenië, Dagestan en Ingoesjetië. Niet meteen de meest paradijselijk aandoende plekken van het Euro-Aziatische continent. Sinds jaar en dag ontvluchten duizenden inwoners het gebied voor lokale conflicten en de autoritaire regimes die er de plak zwaaien.

Sinds het einde van de gewapende conflicten is het voor vluchtelingen uit de regio echter een pak moeilijker geworden om asiel te krijgen in ons land. Veel asielzoekers kiezen dan ook om terug te keren.

Noordelijke Kaukasus

Negen op tien Russische migranten in ons land komen uit de Noordelijke Kaukasus. Vooral uit Tsjetsjenië ontvangt België heel wat asielzoekers. Ook al blijft de regio erg onstabiel, de mensenrechtensituatie zou er verbeterd zijn. Nadat de Tweede Tsjetsjeense Oorlog in 2006 beëindigde, nam het aantal burgerslachtoffers door geweldpleging inderdaad sterk af.

Maar toch is het leven voor de gewone burgers er niet op vooruit gegaan, zo vindt de Russische mensenrechtenactiviste Svetlana Gannushkina.

‘De situatie voor de gewone Kaukasiërs blijft precair.’

De grootste oorzaak legt Gannushkina bij waarnemend president Ramzan Kadyrov, die ‘als een autocraat regeert over de republiek en elke vorm van oppositie de kop in drukt’. Iedereen met de geringste banden met de rebellenbeweging wordt genadeloos aangepakt.

‘Er zijn de laatste twee, drie jaren nauwelijks nog terroristische aanslagen door rebellengroeperingen. Maar de situatie voor de gewone Kaukasiërs blijft precair. Het is daarom dat mensen het gebied blijven ontvluchten,’ zegt Gannushkina.

Niet alleen in Tsjetsjenië maar ook in andere republieken in de Noordelijke Kaukasus blijft de situatie volgens Gannushkina zorgwekkend. Met het aantreden van een nieuwe president in Dagestan werden heel wat maatregelen teruggeschroefd die voor stabilisering moesten zorgen. De rechten van vrouwen en andersdenkenden worden stevig ingeperkt.

‘Tsjetsjenië wordt gedomineerd door een allesoverheersende angst,’ zo klinkt het bij de mensenrechtenactiviste.

Minder asielzoekers

Ondanks de blijvende zorgen over de mensenrechtensituatie, vermindert het aantal Russische asielaanvragen in ons land toch sinds enkele jaren.

Sommige analisten wijzen hiervoor op de algemene verbetering van de veiligheidssituatie in de regio. De recente oorlogsgeschiedenis heeft de bevolking ten dele ook geconditioneerd. Zij lijken vrede te nemen met de situatie.

Volgens Dirk Van Den Bulck, hoofd van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (Cgvs) is een daling in het aantal asielaanvragen niet noodzakelijk representatief voor de ernst van de situatie in de regio van herkomst.

‘Het aantal Russische asielaanvragen zit duidelijk in een dalende lijn, maar Polen, Duitsland en Oostenrijk kennen dan weer een toename. We moeten de situatie constant blijven opvolgen,’ stelt Van Den Bulck.

‘Een daling in het aantal asielaanvragen is niet noodzakelijk representatief voor de ernst van de situatie in de regio van herkomst.’

Het European Asylum Support Office (Easo) zag in 2013 een opvallende stijging van het aantal Tsjetsjeense asielaanvragen in Duitsland. Geruchten over een gunstig asielregime zouden daar de oorzaak van geweest zijn.

Toch komen nog steeds asielzoekers uit Rusland naar België. Het gaat voornamelijk om personen afkomstig uit Tsjetsjenië of naburige republieken. De situatie vandaag is minder problematisch dan de situatie jaren geleden, toen er een open gewapend conflict aan de gang was.

Toen werd er in zeer veel gevallen de status van vluchteling toegekend. Nu ligt dit aantal lager. Vandaag wordt de vluchtelingenstatus volgens Van den Bulck voornamelijk toegekend aan personen die betrokken zijn in het verzet tegen het regime van Khadyrov of die hiervan verdacht worden.  

Terugkeer

Sinds 2009 keren elk jaar meer Russen terug naar hun herkomstland .

Volgens Sergueï Petrossov, die als hoofd van de Association européenne russophone (AER) assisteert in de terugkeer en re-integratie naar Rusland, heeft dat zeker te maken met de lagere beschermingsgraad voor Russische asielaanvragers. ‘Maar ook de economische crisis maakt integratie voor asielzoekers steeds moeilijker.’

Volgens Peter Neelen die bij Fedasil instaat voor de terugkeer, spelen bij Russische migranten die reeds langer in ons land verblijven net die economische overwegingen een doorslaggevende rol.

‘De meesten migreerden uit economische motieven naar België. Als ze hier aan het einde van hun asielparcours zijn en als hun “migratieproject” niet het verhoopte succes heeft gekend, keren ze vaak terug.’

‘De mensenrechtensituatie vormt geen onoverkomelijke hindernis bij terugkeer.’

Neelen stelt vast uit het hoge aantal terugkeerders, dat de mensenrechtensituatie voor velen blijkbaar geen onoverkomelijke hindernis is bij een terugkeer naar Rusland.

Hij benadrukt dat bij Fedasil niemand gedwongen wordt teruggestuurd. In de meeste gevallen gaat het volgens hem om uitgeprocedeerde asielzoekers.

Zij keren echter niet uitsluitend naar hun geboortedorp terug. Zo zijn er tal van gevallen bekend van gezinnen die omwille van politieke of familiale redenen niet naar Tsjetsjenië kunnen terugkeren. Zij vestigen zich vaak in Moskou. Daar wacht hen een erg onzeker bestaan.

Detentie

Volgens Ruben Wissing van het Belgisch Comité voor Hulp aan Vluchtelingen (Bchv) is detentie met het oog op een terugkeer naar Rusland de laatste jaren opvallend toegenomen.

Detentie met het oog op terugkeer naar Rusland zou zijn toegenomen.

Cijfers hierover zijn evenwel niet voorhanden. Een aantoonbaar probleem situeert zich echter bij de gedwongen terugkeer naar eerste aankomstlanden.

Tsjetsjeense gezinnen komen vooral via Polen ons land binnen en hebben volgens de Dublinconventie geen recht op asiel in België. Zij belanden soms in gesloten centra in afwachting van een terugleiding naar Polen. Een land dat zelf niet happig is op de terugname van vluchtelingen.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Echr) tikte ons land hiervoor in 2010 op de vingers. Tsjetsjeense jongeren zouden psychologische trauma’s hebben overgehouden aan hun periode in een gesloten centrum in België.

Volgens Amnesty International schendt ons land eveneens het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens bij de uitlevering van Tsjetsjeens vluchtelingen. Zij lopen een risico tot foltering en een oneerlijk proces. De diplomatieke garanties die België van Rusland vraagt voor een eerlijke behandeling zijn volgens Amnesty International niet voldoende.

Het Committee against Torture wijst in een recent rapport over ons land beide praktijken af. Zowel detentie als diplomatieke garanties bij uitlevering behoren niet tot de wenselijke behandeling van asielzoekers en vluchtelingen, zo klinkt het.

Onzekerheid troef

Zowel ngo’s als migratiediensten in België en Rusland verwachten dat bij een nieuwe verslechtering van de situatie in de Noordelijke Kaukasus, het aantal Russische asielzoekers in ons land weer zal toenemen.

Eerder waarschuwde Svetlana Gannushkina nog op MO* dat een verslechtering tot een mogelijk internationale crisis zou kunnen leiden.

Daarmee blijft de terugkeer van Russische migranten naar de Noordelijke Kaukasus voor velen een hoogst onzekere onderneming.

Terugkeer naar de Noordelijke Kaukasus blijft hoogst onzeker.

Voor ngo’s en intergouvernementele organisaties is het vaak moeilijk werken in het gebied. Bewijs daarvan is het VN-Vluchtelingencommissariaat dat enkele jaren geleden wegtrok uit Tsjetsjenië. Dit maakt de opvolging en monitoring van teruggekeerde Tsjetsjenen moeilijk.

Volgens Sergueï Petrossov van de AER valt het allemaal echter best mee. Niemand keert terug als hij dat niet wil. ‘Buiten de klassieke problemen met re-integratie hebben we nog geen problemen gehad bij terugkeer naar Rusland. Iedereen die wil terugkeren informeren we zo goed mogelijk. Rusland heeft geen problemen met teruggekeerde migranten.’

De economische malaise waar Rusland zich momenteel in bevindt doet echter niet het beste verhopen voor de toekomst.