‘Goudmijn levert Griekse staat niets op, behalve milieukosten’

Op 20 maart 2012 bemannen een dertigtal buurtbewoners een wegversperring op een toegangsweg naar een door de mijn bedreigd bos.

Als reactie draagt de directie van Hellas Gold al haar medewerkers op om ‘de demonstranten te verwijderen’ en dreigt met baanverlies als ze dat niet doen. Het resultaat is een knokpartij waarbij vijftien demonstranten zwaargewond geraken. Acht van hen moeten naar het ziekenhuis.

Geweldloos verzet hardhandig aangepakt

In oktober 2012 trekt een betoging door de bossen van Skouries, waar de grote open mijn zou komen. Video’s op YouTube tonen hoe de oproerpolitie vrouwen op de voorste rijen aanvalt en vervolgens zeven kilometer lang achtervolgt. De agenten van de regio Halkidiki deinzen er niet voor terug een zestigjarige vrouw ineen te slaan. De politie klaagt zestien demonstranten aan wegens ‘verzet tegen de autoriteiten en pogingen om de politie lichamelijk letsel toe te brengen’. Amnesty International volgt op met een zaak voor mensenrechtenschendingen tegen de Griekse Staat.

In maart 2013 vallen meer dan 200 goed bewapende agenten het dorp Ierissos binnen. Enkele nachten eerder staken toen nog onbekenden een paar voertuigen van Hellas Gold in brand. De agenten kwamen het dorp straffen. Weer worden traangasbommen gebruikt. Ditmaal in de lokale school, waar een student zwaargewond raakt. Tientallen andere dorpelingen hadden eerste hulp nodig. Een baby werd in het ziekenhuis opgenomen. Hierop trekken meer dan 20.000 betogers in Thessaloniki naar het Canadese consulaat.

Giorgos Kyrianos zegt oxi

Giorgos Kyrianos, een 45-jarige bosbouwer, werkte in de meeste van de Griekse bergbossen. Toen Hellas Gold hem vroeg om een deel van het eeuwenoude Skouries bos te kappen, weigerde hij. ‘Als ik dacht dat het werk goed voor mijn land was, dan zou ik het doen. Maar in dit geval weet ik dat het een ramp is.’

Experts waarschuwen ervoor dat ontbossing de streek onbewoonbaar zou maken.

Zo’n 180 hectaren oerbos werden al gekapt. Naast de mijn zelf is er ook ruimte nodig voor wegen, een verwerkingsfabriek en voor het giftige afval van de mijn.

Het Kakavos bos, de belangrijkste zoetwaterbron voor de hele regio, is ook bedreigd. Kakavos vertaalt zich naar “de berg die nooit brand”, omdat er zoveel water in de grond zit dat het er nooit verdort. Experts waarschuwen ervoor dat ontbossing de streek onbewoonbaar zou maken. Zelfs als het gebrek aan drinkbaar water de bevolking niet verdrijft, zorgt het stof er wel voor dat de dorpelingen wegtrekken.

Stof en cyanide in het oerbos

Hellas Gold geeft zelf toe dat de open put 4324 ton stof per jaar zal genereren, met een hoge concentratie aan zware metalen. En dan is er nog de cyanide. Het bedrijf beweert dat het die niet zal gebruiken, maar gezien het dat wel doet in de nabijgelegen Olympiada en Stratoni mijnen gelooft de lokale bevolking de onderneming niet.

Sinds oktober 2012 zijn milieu-inspecteurs actief op de site. Drie jaar later meldden ze wanbeleid rond het beheer van mijnafval. In januari 2016 gaf het ministerie van Milieu Hellas Gold een boete van 1,7 miljoen euro voor eenentwintig milieu-overtredingen, zoals een lozing van afvalwater vol zware metalen die ver boven de norm lagen. Incidenten zoals deze werden niet gerapporteerd. Dat versterkt het vertrouwen van de bevolking niet echt.

Maar wat betekent die 1,7 miljoen euro? Eens de mijn af is, verwacht Hellas Gold de eerste zeven jaar 4000 en de volgende twintig jaar 2550 kilo goud. Aan de huidige goudprijs brengt dat de totale omzet van die mijn alleen op bijna 3 miljard euro. Een andere mijn, in Olympias, zou vanaf 2020 een soortgelijke omzet moeten creëren.

Syriza is bang voor Eldorado

‘Dit levert de Griekse staat niets op, behalve milieukosten.’ Alexis Tsipras’ positie over de voorgestelde mijn rond Halkidiki was reeds in 2013 duidelijk. Syriza heeft zich vroeger altijd tegen de goudwinning projecten uitgesproken. Met dit standpunt won de partij van Tsipras de verkiezingen in Halkidiki.

‘Op dit moment is Syriza bang dat Eldorado alle investeringen uit Griekenland terug zal trekken.’

Giorgos Velegrakis specialiseert zich voor zijn doctoraat in het Halkidiki conflict. Tot juni 2015 stond hij als partijlid in voor het uitwerken van een Syriza-strategie rond de goudmijnen. Zijn voorstel aan de regering bevatte vier hoofdpunten: annulering van het project in Halkidiki, milieuherstel van het gebied, de geleidelijke afschaffing van de “oude” goudmijnprojecten in de regio en de reconstructie van de lokale economie.

Volgens Velegrakis moet die heropbouw gebaseerd zijn op de landbouw, eco-toerisme, bosbouw en visserij. Velegrakis: ‘Helaas heeft de overheid ons voorstel nooit uitgevoerd. Officieel is er geen verandering in de positie van Syriza, maar op dit moment is de partij bang dat Eldorado alle investeringen uit Griekenland terug zal trekken en dat het geen boetes en compensaties voor milieuherstel zal betalen.’

Eldorado creëert meer maar ook minder jobs

Wat ook op het spel staat is de werkgelegenheid. Verdedigers van het project zullen altijd wijzen op de tweeduizend banen die worden gecreëerd door de mijn. Zelden zullen ze erkennen dat er tegelijk, door de mijn, veel banen dreigen te verdwijnen. Tienduizenden mensen in het gebied werken als olijfolieproducenten, imkers, bosbouwers, vissers, schapen- en geitenhoeders en natuurlijk alles wat te maken heeft met het toerisme. De met bos omgeven stranden zijn er ronduit paradijselijk. Halkidiki alleen al heeft 1059 imkers, goed voor tien procent van de jaarlijkse honingproductie. Hun bijenbiotoop begint door de aanbouw van de mijn te lijken op de Sahara.

Zo’n honderd kilometer ten Noord-Westen van Skouries ligt de stad Kilkis. In dit bergachtig gebied voorziet de Galikos rivier de streek van drinkwater en vruchtbare landbouwgrond. Het Griekse Ministerie voor milieu vraagt in 2011 aan de lokale overheid of het in twee gebieden koper- en goudmijnen kan ontwikkelen: in de Kroussia bergketen en rond de berg Paiko, waar respectievelijk 4000 en 11.000 mensen wonen.

Aanvankelijk zijn velen opgetogen over de vooruitzichten van een groots project dat werkgelegenheid belooft. Tot de informatie over de consequenties van de goudmijnen in Halkidiki zijn weg tot Kilkis begint te vinden.

Open consultatie

Een “open publieke consultatie”in 2011 vond enkel online plaats en men ontdekte het bestaan ervan pas na de afloop.

In oktober 2011 organiseert het ministerie een “open publieke consultatie”. Die vindt enkel online plaats en de steden en de dorpelingen ontdekken het bestaan ervan pas na de afloop. De elf commentaren komen vooral van belanghebbenden bij het mijnbouwproject. Met deze “toestemming” op zak opent het ministerie een internationale veiling van de rechten om rond Kilkis aan mijnbouw te doen.

De inwoners starten in november 2011 samen met vijf professoren van de Aristoteles Universiteit van Thessaloniki het front tegen de Kroussia-Paiko mijnen. Het stadsbestuur van Kilkis spreekt zich unaniem uit tegen de mijnen en krijgt de steun van zestig ngo’s, wetenschappelijke organen, vakbonden en zeventig lokale autoriteiten uit de streek. De tegenstanders verwijzen onder andere naar studies die aantonen dat er uranium in de grond zit en dat de blootstelling daaraan nefaste gevolgen zal hebben.

Juridische klucht

De centrale overheid in Athene negeert het protest en verklaart dat AKTOR SA, een onderaanneming van het Canadese mijnbouwbedrijf Eldorado Gold Corporation, de vergunning krijgt. Eigenaar van AKTOR SA. is George Bobolas, die naast een bouwimperium ook een uitgeverij en televisiezender heeft. Zijn zoon, Leonidas Bobolas, werd in 2015 opgepakt voor belastingontwijking, maar kwam meteen weer vrij nadat hij de achterstallige betaling van 1,8 miljoen regelde.

Boven de 15.000 inwoners die in de concessie wonen hangt al bijna vijf jaar een zwaard van Damocles.

Negen lokale autoriteiten, inclusief het stadsbestuur van Kilkis, gaan in beroep tegen de beslissing. Ook de Orthodoxe Kerk spreekt zijn steun voor het verzet uit. Opnieuw trekken tegenstanders in groten getale de straat op. De nationale TV ERT3 komt de demonstratie filmen, maar zendt ze om onbekende redenen niet uit.

Wat volgt is een gerechtelijk drama. In april 2013 stelt het administratieve Hof van Beroep in Athene zijn beslissing uit, omdat de Griekse regering haar dossier niet ingediend had. Later stelt hetzelfde hof zijn beslissing opnieuw uit, omdat de rechter die de zaak beheerd getrouwd blijkt te zijn met een manager van AKTOR SA. Bij de derde zitting beslist het hof dat het eigenlijk niet bevoegd is en stuurt het de zaak door naar het eerste niveau van Administratieve rechtbank in Athene, waar het dossier nu nog steeds ligt. Boven de 15.000 inwoners die in de concessie wonen hangt al bijna vijf jaar een zwaard van Damocles.

(Groot)moeders gaan in verzet

Een van de anti-mijn activisten in Kilkis is Elena. ‘Ik ben geen boomknuffelaar. Toen er sprake was van de goudmijn was ik er helemaal voor te vinden. Ik ergerde me aan mensen die bedenkingen hadden bij de plannen. ‘In hemelsnaam, waarom mag er in deze stad niet eens iets positiefs veranderen?’

Elena draaide bij op een debat van het stadsbestuur van Kilkis, dat haarfijn uitlegde hoe het ministerie te werk ging. ‘Dit waren mensen van dezelfde partijen die in Athene aan de macht waren! Ik begreep dat als mijnbouwbedrijven zeggen dat ze lage-kosten goudproducenten zijn, zoals Eldorado doet, ze niet doelen op lage kosten voor het milieu en de mensen die in de buurt wonen. Ze bedoelen dat ze methodes gebruiken die veel giftiger zijn om de aandeelhouders meer winst te bieden.’

Sindsdien botst Elena zelf op de vooroordelen over activisten en het onbegrip van mensen die nog niet weten wat een goudmijn met zich mee brengt. De eigen familie is dan weer vooral bezorgd. ‘Mijn eigen moeder zei ooit: “als je naar die betoging wil gaan en gewond of gearresteerd wil geraken, neem je zoon dan maar mee. Ik ga jouw rol als moeder niet overnemen als je er niet meer bent”.’ Toch slaagde Elena er al in om haar moeder eens mee te nemen naar een betoging. ‘Achteraf vertelde ze dat ze bang was, maar ook fier op mij!’

Zo bevinden moeders en grootmoeder zich plots op een hete grondstoffenfrontlijn.

De kaasmaker die niet wilde opgeven

Giannis Stathoris leerde in 1986 kaas maken en groeide uit tot een bekende kaasmaker met een omzet van vier miljoen euro met vijfentwintig werknemers in dienst. Als twintiger nam hij al deel aan de strijd in Olympiada tegen TVX, het vorige Canadese mijnbouwbedrijf dat in Griekenland actief was. ‘Ik geloof dat goudmijnen een catastrofe zijn voor onze regio en voor de welvaart van onze kinderen. Je mag dit niet in enge financiële termen zien, omdat de mijn een zware impact heeft op de aarde die ons voedt.’

Hellas Gold wist dat er asbest in de mijn zit, maar verzweeg het. Arbeiders werden er niet tegen beschermd.

Tijdens een milieu-inspectie op 17 en 18 december 2015 werd duidelijk dat er asbest in de grond van de mijn zit. Hellas Gold wist dit, maar verzweeg het. Arbeiders werden er niet tegen beschermd. Dat asbest kankerverwekkend is, staat al een paar decennia vast.

In 2013 was deze in de streek bekende bedrijfsleider één van de vier inwoners van Lerissos die gearresteerd werd voor brandstichting op de site van Hellas Gold. Na vier maanden in de gevangenis kwam hij op 6 november 2013 vrij. ‘De psychologische druk in de gevangenis was echt zwaar voor mij. Gelukkig hield de steun de liefde van mijn dorpsgenoten me sterk.’

Stathoris is bang dat als de mijn er komt de Grieken geen producten uit de streek meer willen omdat het hier zo vervuild zal zijn. ‘Natuurlijk zou het ook voor mijn bedrijf een ramp zijn. De meeste boeren zullen het opgeven, en de melk van de boeren die blijven, zal vervuild zijn door de chemicaliën en de stofwolken die uit de open mijn komen. Naast de natuurpracht van onze streek is dit ook de geboorteplaats van Aristoteles. Er is zoveel dat we hier kunnen doen, als de mijn er niet komt.’ Stathoris ging ondanks alles ook na zijn vrijlating opnieuw betogen tegen de goudmijn. De wil om zich te verzetten lijkt dieper te zitten dan het controversiële goud.