Sochi 2.0: Russische Wereldbeker belooft nieuwe uitbuiting

Over drie jaar vindt in Rusland het Wereldkampioenschap voetbal plaats. Net als bij de Olympische Winterspelen in Sochi, wordt voor de aanleg van stadions vooral beroep gedaan op vele tienduizenden arbeidsmigranten. Zonder enige bescherming vallen zij ten prooi aan uitbuiting en grove mensenrechtenschendingen. Zowel de overheid als de grote sportorganisaties kijken de andere kant op.

Tyler Ingram (CC BY-NC 2.0)

Maquette Olympische site Sochi. De Winterspelen waren het duurste sportevenement ooit.

Terwijl in Sochi de rust stilaan weerkeert na de passage van het Olympisch circus begin 2014, maakt Rusland zich klaar voor alweer een sportevenement van wereldformaat. In 2018 organiseert de federatie in elf steden, waaronder Sochi, het Fifa Wereldkampioenschap voetbal.

Opnieuw vele honderdduizenden arbeidsmigranten zullen de Russische werven bevolken. Vakbonden en ngo’s houden hun hart vast voor de arbeidsomstandigheden.

Sochi-debacle

Bijna een jaar geleden, op 7 februari 2014, opende Russisch president Vladimir Poetin vol trots de Olympische Winterspelen in het imposante Fisht-stadion in Sochi.

De bouwwerken hebben zeven jaar geduurd en naar schatting 40 miljard euro gekost. Daarmee draagt het de twijfelachtige eer weg het duurste sportevenement aller tijden te zijn.

Mikhail Mokrushin (CC BY-SA 3.0)

Bouw schaatsbaan Sochi, 2011. Meer dan honderd arbeidsmigranten zouden tijdens de bouwwerken voor de Russische Winterspelen om het leven gekomen zijn.

Maar de spelen eisten ook hun menselijke tol.

De Britse onderzoeksjournalist Craig Shaw onderzocht verschillende sterfgevallen van arbeidsmigranten in Sochi. ‘In 2011 stonden alle bouwwerken in Sochi achter op schema. Men heeft toen drastische maatregelen genomen om op tijd klaar te raken, ten koste van de arbeidsomstandigheden. Niemand werd ter verantwoording geroepen. Ze maakten illegaal werk legaal, maar op de slechts mogelijke manier.’

Volgens Human Rights Watch werden de 70.000 arbeidsmigranten in Sochi sterk uitgebuid.

Volgens Human Rights Watch (HRW) werden de 70.000 arbeidsmigranten in Sochi sterk uitgebuit. Lange werkdagen werden vergezeld van onbetaalde lonen en overbevolkte leefruimtes. Soms werden paspoorten geconfisceerd. Meer dan honderd van hen zouden tijdens werkzaamheden om het leven zijn gekomen.

Ter vergelijking: de Olympische Spelen in Londen telde geen arbeidsdoden en volgens China kwamen tien arbeiders om het leven bij de bouw van de Spelen in Peking.

Les geleerd?

Jane Buchman, die het onderzoeksrapport voor HRW schreef, bevestigt aan MO* dat de situatie in Rusland niet is verbeterd sinds Sochi. ‘We vrezen dat veel van de misbruiken van arbeidsmigranten die we onderzochten in Sochi, alomtegenwoordig zijn in vele delen van Rusland en een waar probleem zullen vormen tijdens de voorbereidingen van het WK.’

Die voorbereidingen trekken zich stilaan op gang. De Russische premier Dmitry Medvedev kondigde al aan dat de bouwwerken zo’n 20 miljard euro zullen kosten.

Florstein (CC BY-SA 3.0)

WK-stadion in Sint-Petersburg in aanbouw. De totale kost van de constructiewerken voor het Wereldkampioenschap in 2018 worden geraamd op 20 miljard euro.

Net als tijdens de winterspelen wordt verwacht dat veel van het zware werk op de rug van arbeidsmigranten terecht zal komen. Naar verluidt zijn voor de constructiewerken in gaststad Samara 56.000 buitenlandse arbeidskrachten nodig.

De bouwsector heeft een enorm aandeel in de Russische economie en draait voor een groot stuk op goedkope arbeidskrachten van buitenaf. De meerderheid daarvan is afkomstig uit landen in Centraal-Azië.

‘We zijn bezorgd dat Sochi zal herhaald worden.’

Anna Andreyeva had voor de vakbondskoepel Bouw- en Houtwerkers Internationaal (BWI) net werfsites in drie gaststeden bezocht toen MO* haar contacteerde. De lage bedrijvigheid op de werven doet niet veel goeds vermoeden.

‘We zijn bezorgd dat Sochi zal herhaald worden. Er moet immers nog zoveel werk gebeuren. In de regio waar het toernooi zal plaatsvinden, hebben we te maken met hele strenge winters. Er is nog 3,5 jaar te gaan tot het Wereldkampioenschap van 2018, maar eigenlijk schieten er dus maar twee jaar over om de werken te voltooien.’

Wat doet Rusland?

Volgens Buchman van Human Rights Watch heeft Rusland niet voldoende gedaan om inbreuken op arbeidsrechten grondig te onderzoeken. Ook berechting is er nauwelijks. ‘Aannemers die zich schuldig hebben gemaakt aan misdrijven worden nauwelijks ter verantwoording gehouden,’ zo klinkt het.

De zogenaamde “Fifa-wet” betekende een grove inperking van arbeidsrechten.

De politiek lijkt geen gehoor te geven aan deze kritiek. In de zomer van 2013 stemde het Russische parlement een aanpassing van de arbeidswet betreffende arbeiders van de Wereldbeker. De zogenaamde “Fifa-wet” betekende een grove inperking van arbeidsrechten, ook voor de vele arbeidsmigranten.

Een internationale vakbondscampagne werd opgezet tegen de wet en deze bracht het parlement tot inkeer. Een wetsherziening staat op de agenda.

Volgens Andreyeva van vakbondskoepel BWI is het zaak waakzaam te blijven. ‘De Russische regering wilde met de wet de Fifa te vriend houden en heeft al toegegeven dat het voorstel te ondoordacht is ingediend. Tot nu toe zijn echter nog geen concrete stappen genomen ter herziening van de gestemde wet. We roepen de Russische vakbonden dan ook op te blijven ijveren voor een wetswijziging.’

Александр Вильф (CC BY 3.0)

Russisch voetballer Andrey Arshavin toont de winnende kandidatuur voor het WK van 2018. Het Russische parlement kwam in opspraak met de omstreden ‘Fifa-wet’ die nu zal worden herzien.

Andreyeva is nog meer bezorgd om een andere maatregel: voor arbeidsmigranten uit ondermeer Tadzjikistan en Oezbekistan bestaat er sinds dit jaar een nieuwe regularisatiewet. In plaats van een werkvergunning moeten ze vanaf 2015 een zogenaamd “patent” kopen voor ze bij een werkgever kunnen werken. Het patent is maandelijks te betalen en zou sterk schommelen in prijs.

‘De meeste arbeidsmigranten werken hier illegaal maar willen dit eigenlijk niet. Het systeem is echter zo complex dat ze haast in de illegaliteit gedwongen worden,’ zegt Andreyeva.

Vakbonden verenigd

Dit maakt het ook voor de Russische vakbonden niet eenvoudig om te opereren. De chaos en snelheid waarin de bouwwerken voor de Winterspelen in Sochi verliepen, lieten de vakbonden vaak geen kans actie te ondernemen.

‘De Russische vakbonden hebben nu meer inbreng.’

Volgens Andreyeva zullen de Russische vakbewegingen tijdens de bouwwerken voor het Wereldkampioenschap voetbal beter werk kunnen verrichten.

‘In Sochi waren ze vaak nog bang om op te treden. Er was zoveel corruptie en alles werd gecontroleerd door de overheid. De Russische vakbonden hebben nu meer inbreng. De vakbonden in de bouwsector zullen echter ook moeten samenwerken met andere sectoren om sterker te staan.’

Imre Solt (CC BY-SA 3.0)

Bouwvakkers in Dubai. Net zoals in de Verenigde Arabische Emiraten worden Aziatische arbeidsmigranten in Rusland en Qatar vaak uitgebuid.

Blijvende illegaliteit

Toch blijft het moeilijk arbeidsmigranten te bereiken. Velen blijven noodgedwongen in de illegaliteit ondergedoken. Veel migranten weten bij vertrek niet wat hen te wachten staat. Daar spelen werkgevers handig op in.

Veel arbeidsmigranten blijven noodgedwongen in de illegaliteit ondergedoken.

Samenwerking tussen Russische en buitenlandse vakbonden kan hier volgens Andreyeva iets aan doen. ‘Sinds vakbonden in Tadzjikistan potentiële migranten informeren over de arbeidsrechten in Rusland, krijgen arbeiders die naar hier komen meer bescherming.’

De Russische bouwsector draait niet enkel op externe, maar ook op interne arbeidsmigratie. ‘Ook in Sochi waren er veel interne arbeidsmigranten. Zij maken het meeste rumoer. Voor werkgevers is het dan ook beter Oezbeken aan te nemen; zij zijn goedkoper, stiller en hebben minder rechten.’

Verwacht wordt dat met de nieuwe regularisatiewet nog meer buitenlandse arbeidsmigranten het illegale pad zullen bewandelen en daarmee verregaand zullen inboeten aan arbeidsrechten en levenskwaliteit.

(CC0 1.0)

De Russische bouwsector draait niet enkel op externe, maar ook interne arbeidsmigratie.

Gelukszoekers uit de Balkan

Recent dook een opvallend fenomeen op dat voor het eerst plaatsvond tijdens de bouwwerken in Sochi. Zo komen meer en meer arbeidsmigranten uit de Balkan naar Rusland.

Arbeiders uit de Balkan worden opgepakt en teruggestuurd zonder uitbetaald loon.

Andreyeva van BWI bevestigt dat dit een geheel nieuwe problematiek met zich meebrengt. ‘Arbeidsmigranten uit Centraal-Azië komen met hun paspoort relatief makkelijk Rusland binnen. Voor inwoners uit de Balkan ligt dit anders; zij kunnen slechts dertig dagen zonder visum hier verblijven. Als ze willen werken hebben ze een speciaal arbeidsvisum nodig.’

Interimkantoren in de Balkan spelen hier handig op in. Zij beloven werkwilligen een goedbetaalde arbeidsplaats in Rusland. De arbeider in kwestie werkt 30 dagen “als toerist” voor zijn Russische werkgever waarna die hem opdraagt terug te keren naar de Balkan. De werkgever belooft hem te zullen betalen bij terugkeer. Als de arbeider blijft weigeren, belt de werkgever de immigratiedienst. De arbeider wordt opgepakt en teruggestuurd zonder uitbetaald loon.

Bouw- en Houtwerkers Internationaal probeert in samenspraak met lokale vakbonden en ngo’s in de Balkan de problematiek aan te pakken. ‘We zijn nu bezig vakbonden te infomeren over de zaak, zodat ze arbeidsmigranten die naar Rusland willen trekken kunnen waarschuwen voor ze de onderneming wagen,’ zegt Andreyeva.

Fifa ter verantwoording

Marcello Casal Jr./Agência Brasil (CC BY 3.0 BR)

Fifa-voorzitter Sepp Blatter. Volgens Human Right Watch moeten sportorganisaties als Fifa en het IOC toezien dat gaststeden de arbeidsrechten respecteren.

Maar kunnen grote sportfederaties als de Wereldvoetbalbond Fifa en het Internationaal Olympisch Comité (IOC) dan niet verantwoordelijk worden gehouden voor deze mistoestanden?

Volgens Buchman van Human Right Watch hebben ze wel degelijk een verantwoordelijkheid. ‘Het IOC en Fifa moeten absoluut eisen stellen aan de gaststeden wat betreft het respecteren van arbeidsrechten tijdens de voorbereidingswerken. Zulke organisaties kunnen niet spreken van een succesvol sportevenement als er grove mensenrechtenschendingen plaatsvonden tijdens de voorbereidingen.’

‘Deze organisaties zouden arbeidsrechten net zo moeten monitoren als ze dat doen met alle andere parameters voor gaststeden.’

Het IOC lijkt alvast gehoor te willen geven aan deze oproep. Zo engageerde het zich tot het introduceren van een luik met aandacht voor arbeidsrechten bij de contracten die het afsluit met gaststeden. Volgens Buchman is dit een cruciale stap in de goede richting.

Er is echter blijvende opvolging nodig. ‘Deze organisaties zouden arbeidsrechten net zo moeten monitoren als ze dat doen met alle andere parameters voor gaststeden.’ Samenwerking met internationale en lokale mensenrechtengroepen is volgens Buchman daarin cruciaal.

Er blijft dus nog een lange weg af te leggen. Toch lijkt er wat betreft de toekomstige Wereldbekers beterschap op komst. ‘De Fifa lijkt stilaan te buigen voor onze acties,’ stelt Andreyeva van BWI.

‘Onze hele campagne voor Qatar was opgezet om arbeidsregelmenten te implementeren in de WK kandidatuur. In het begin wilde de Fifa niet met ons praten, maar nu houden we toch gesprekken. In Qatar is het probleem nog erger; daar heerst momenteel een soort moderne slavernij.’

Rob (CC BY-ND.0)

Luzhniki Stadion, het vroegere Leninstadion in Moscou, waar in 2018 de finale van het WK zal worden gespeeld. Het eerste kampioenschap op voormalig Sovjet grondgebied.

 
 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.